Jan Bezard (właśc. Johann Ritter von Bezard) (ur. 5 maja 1871 w Przyborowie, zm. 16 marca 1954 w Wiedniu) – pułkownik armii austro-węgierskiej, pułkownik dyplomowany geograf Wojska Polskiego, topograf. Twórca busoli własnego projektu (busola kierunkowa systemu Bezarda)[1][2].
Życiorys
Urodził się 5 maja 1871 w Galicji w Przyborowie koło Brzeska. Jego ojcem był Johann Bezard – pułkownik cesarsko-królewskiej armii, matką Anna Maria Von Bézard (z d. Gartenauer). Ojciec był majorem w 20 Galicyjskim pułku piechoty Księcia Pruskiego Henryka w Nowym Sączu. Za zasługi w wojnie prusko-austriackiej 1866 otrzymał Order Korony Żelaznej III klasy, co było również związane z nadaniem dziedzicznego tytułu kawalerskiego.
Młodszy brat Klemens Bezard w trakcie I wojny światowej był kapitanem austro-węgierskiech okrętów podwodnych (SM U-1, SM U-2, SM U-20, SM U-23)[3]. Rodzina Bezardów zamieszkała w majątku ofiarowanym ojcu Jana za nienaganną służbę w armii austro-węgierskiej.
Pochodził z rodziny o ugruntowanych tradycjach wojskowych i od wczesnej młodości był przygotowywany do kariery wojskowej. Odebrał staranne wykształcenie w szkołach w Znojmie (Czechy), Bielsku, Koszycach i Mährisch Weißkirchen (dziś Hranice) co umożliwiło mu rozpoczęcie edukacji wojskowej w Akademii Wojskowej w Wiener-Nustadt (1889–1892) i Wyższej Szkole Wojennej w Wiedniu (1895–97). Po krótkiej służbie w 13 pułku piechoty w Tarnowie został przeniesiony w randze porucznika do Wojskowego Instytutu Geograficznego do Wiednia. Po stażu w jednostkach liniowych kontynuował w latach 1905–11 pracę naukową w Akademii Wojskowej i Wyższej Szkole Wojennej. Wykładał tam topografię i kartografię, wykazując się nieprzeciętnymi zdolnościami. Otrzymał zadanie przygotowania nowych map Tyrolu. W trakcie prac zorientował się, że dostępne mu mapy w dużej mierze nie pokrywają się z rzeczywistością. Wkrótce okazało się, że kompasy będące w użyciu nie są wystarczająco pomocne w dokładnym odwzorowaniu terenu. Jako rzetelny kartograf zmuszony został do skonstruowania sobie narzędzia, które umożliwi wykonanie zadania. Do prostego kompasu dołożył skalę stopniową, przeziernik i ruchome lusterko. W ten sposób uzyskał możliwość wyznaczania azymutów i zwiększył dokładność odczytu.
W 1902 r. swój wynalazek przedstawił sztabowcom armii austro-węgierskiej. W wyniku przeprowadzonego konkursu na busolę polową przyjęto busolę Bezarda na wyposażenie armii, a od 1910 rozpoczęto jej masową produkcję. W latach 1911–13 powstało kilka modeli opatentowanych w wielu krajach świata (np. Austrii, Rosji, USA, Francji, Japonii). System Bezarda został szybko wprowadzony na wyposażenie większości armii.
Wybuch I wojny światowej zastał go na stanowisku dowódcy batalionu 2 Pułku Tyrolskich Strzelców Cesarskich. Walczył w bitwie pod Komarowem. Odznaczył się w nocy z 6 na 7 września 1914 r. pod Bełzem, gdzie uderzając na obozowisko rosyjskie zdobył osiem armat i wziął do niewoli dwóch generałów i kilkuset żołnierzy, za co otrzymał Order Żelaznej Korony III klasy.
Następnego dnia w wyniku odniesionych ran trafił do szpitala polowego. Wraz z całym szpitalem został wzięty do niewoli rosyjskiej. W niewoli nabawił się „hiszpańskiej grypy” i przebywał w zakaźnych szpitalach w Brodach, Nikolsku, Irkucku i Petersburgu. Jako inwalida został w dniu 2 lutego 1918 roku wymieniony za jeńców rosyjskich i powrócił do Austrii. Po otrzymaniu awansu na pułkownika i przydzieleniu do 2 Pułku Tyrolskich Strzelców Cesarskich został wysłany do X Armii na front włoski, gdzie został dowódcą przełęczy „Borcola Odcinek”. W związku z silnym nawrotem choroby leczył się szpitalnie, a w marcu 1919 roku przeszedł na emeryturę wojskową[4].
Po zakończeniu I wojny światowej powrócił do Przyborowa, gdzie zaczął się jego nowy rozdział życia jako Polaka z urodzenia i wolnego wyboru. Po powrocie do Polski zgłosił się do Armii Polskiej. Jego wyjątkową wiedzę z zakresu topografii wykorzystano powierzając mu szkolenie żołnierzy wyruszających na front wojny polsko-bolszewickiej, za co został odznaczony medalem „Polska Swemu Obrońcy”. Od 1922 roku wykładał terenoznawstwo w Wyższej Szkole Wojennej, a później współorganizował Wojskowy Instytut Geograficzny. 1 grudnia 1925 roku, jako pułkownik rezerwy powołany do służby czynnej został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej na stanowisko zastępcy dyrektora nauk[5]. 13 stycznia 1926 roku Prezydent RP przemianował go na oficera zawodowego w stopniu pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1919 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów geografów[6]. W 1927 roku został przeniesiony w stan spoczynku.
W latach 1931–1944 przebywał w swej posiadłości w Przyborowie. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Kraków Miasto, jako pułkownik stanu spoczynku geograf[7].
Nie wziął udziału w II wojnie światowej przebywając w swoim majtku. W obawie przed zbliżającą się Armią Czerwoną, mając w pamięci traumę niewoli rosyjskiej, wyjechał z rodziną do Turcji. Pod koniec lat czterdziestych wrócił na stałe do Austrii. Jego żona Małgorzata de Varady nie przeżyła trudów podróży i pochowana została na terenie Węgier.
W 1946 roku majątek Jana Bezarda, wraz z dworem, został na mocy dekretu o reformie rolnej, przejęty na rzecz Skarbu Państwa.
Miał córkę Małgorzatę, ur. 19 kwietnia 1908 w Wiener-Neustadt, która wstąpiła do jednego z austriackich klasztorów klauzurowych i syna Jana, ur. 31 marca 1913 w Bolzano.
Ten wybitny wynalazca zmarł 16 marca 1954 w całkowitym zapomnieniu i ubóstwie w wiedeńskim ośrodku dla azylantów. Pochowany został na Centralnym Cmentarzu w Wiedniu.
Ordery i odznaczenia
Upamiętnienia
- w Przyborowie znajduje się tzw. Bezardówka – rodzinny dom Bezardów
- w Przyborowie przy drodze znajduje się kamień pamiątkowy – votum za ocalenie życia Jana Bezarda
- Fundacja im Tadeusza Kościuszki w Krakowie prowadzona przez znakomitego kolekcjonera i pasjonata historii Tomasza Otrębskiego posiadającą największą w świecie kolekcję busoli i osobistych pamiątek po Janie Bezardzie. Od lat stara się o utworzenie Muzeum Jana Bezarda. Przygotowała monograficzną wystawę pt: "Europejskie Busole Polowe – Jan Bezard”, której ostatnia edycja odbyła się w 2017 r. w Zamku w Baranowie Sandomierskim.
Przypisy
Bibliografia
.png){kind=small}
