Jakob Gerhardt

Jakob Gerhardt

Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	26 lipca 1889 Podrzecze
Data i miejsce śmierci	23 kwietnia 1966 Gronau (Westf.)
Proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Bełchatowie
Okres sprawowania	1924-1941
Wyznanie	luteranizm
Kościół	Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
Ordynacja	2 marca 1919 w Poznaniu

Jakob Gerhardt (ur. 26 lipca 1889 w Podrzeczu, zm. 23 kwietnia 1966 w Gronau) – pastor luterański, wieloletni proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Bełchatowie, działacz mniejszości niemieckiej w województwie łódzkim, pierwszy okupacyjny burmistrz Bełchatowa.

Życiorys

Jakob Gerhardt urodził się 26 lipca 1889 roku w Podrzeczu w Małopolsce w rodzinie rolnika Georga Gerhardta i Elisabeth, z domu Bayer^[1]. W latach 1911–1914 studiował teologię ewangelicką i filozofię na Uniwersytecie Lipskim i Uniwersytecie Wiedeńskim. Następnie służył jako kaznodzieja i wikariusz w Koronowie, Ostrzeszowie, Odolanowie, Gnieźnie i Jarocinie^[2]. 2 marca 1919 roku został ordynowany na duchownego ewangelickiego w Poznaniu^[1], po czym objął parafię w Latowicach, gdzie był proboszczem w latach 1919-1923. W 1923 roku rozpoczął pracę w Kościele Ewangelicko-Augsburskim w RP i został skierowany na parafię w Sobiesękach, w której służył przez rok^[1].

1 listopada 1924 pastor Gerhardt został wybrany na proboszcza parafii luterańskiej w Bełchatowie. W czasie swojej pracy dał się poznać jako organizator życia kulturalnego bełchatowskich Niemców. Dzięki jego staraniom w 1928 wyremontowano i przebudowano bełchatowski kościół ewangelicki, a w 1936 roku udało się wybudować kościół Gustawa Adolfa w Zelowie dla filiału w Pożdżenicach, którego poświęcenia dokonano 17 maja. W tym samym roku udało mu się odzyskać, zajęty wcześniej przez władze miejskie, dom zborowy. Doprowadził także do wznowienia działalności chóru i powołania parafialnej kasy oszczędnościowo-pożyczkowej.

23 kwietnia 1937 w głosowaniu delegatów diecezjalnych został wybrany na seniora (zwierzchnika) diecezji piotrkowskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Wybór ten jednak nie został zatwierdzony zarówno przez bp Juliusza Burschego, jak i przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W powtórzonym głosowaniu zwyciężył propolski pastor Leon Witold May z Tomaszowa Mazowieckiego^[3][4].

27 czerwca 1938 roku^[1] został aresztowany w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstw dewizowych i pomocy w nielegalnym przekraczaniu granicy polsko-niemieckiej^[5]. Jego proces odbił się głośnym echem w niemieckojęzycznej prasie wydawanej w województwie łódzkim. W trakcie procesu zeznawało ponad 100 świadków^[5][6]. 27 lutego 1939 został skazany przez sąd w Piotrkowie Trybunalskim za przestępstwa dewizowe na rok pozbawienia wolności i grzywnę w wysokości 3000 złotych^[7]. Z zarzutu pomagania w nielegalnym przekraczaniu granicy został uniewinniony. W czerwcu 1939 Sąd Apelacyjny w Warszawie potwierdził dotychczasowy wyrok i dodatkowo doliczył kolejne 6 miesięcy pozbawienia wolności za ułatwianie nielegalnego przekraczania granicy polsko-niemieckiej^[8] . Pastor Gerhardt karę odbywał w areszcie w Piotrkowie Trybunalskim^[1].

Po zajęciu Piotrkowa przez Wehrmacht we wrześniu 1939 został uwolniony i przywrócony do pracy w bełchatowskiej parafii. 15 września 1939 został mianowany przez władze wojskowe na stanowisko burmistrza Bełchatowa^[9][10]. Funkcję tę pełnił do wiosny 1940. W tym czasie wprowadzono pierwsze przepisy wymierzone przeciwko bełchatowskim Żydom.

W 1941 roku popadł w konflikt z lokalnymi hitlerowcami i opuścił Bełchatów^[11]. W tym samym roku objął parafię ewangelicką w Orłowej na Zaolziu, w której służył do końca wojny^[1][11]. Tam został postrzelony przez polskich partyzantów i stracił prawe oko^[1].

Po wojnie wyjechał do Niemiec. W roku 1946 pracował w parafiach ewangelickich w Treuenbrietzen i Rudolstadt, następnie w parafii staroluterańskiej w Weißenfels, do której trafiło wielu Niemców przesiedlonych z centralnej Polski. W latach 1948–1952 służył w parafii ewangelickiej w westfalskim Epe (dzisiejsza część miasta Gronau). W 1952 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i został, wraz z ks. Teofilem Bartnickim, pastorem polsko-niemieckiej^[1] parafii luterańskiej działającej przy kościele luterańskim św. Jana w Nowym Jorku^[12]. Po przejściu na emeryturę w 1954 powrócił do Niemiec i zamieszkał na stałe w Gronau. Zmarł 23 kwietnia 1966 roku^[1].

Życie prywatne

W 1927 roku ożenił się z Marią Magdaleną, z domu Mickler, pochodzącą z Tomaszowa Mazowieckiego. Miał dwóch synów^[1].

Przypisy

1. Kneifel 1967 ↓, s. 92.
2. Gerhardt 1937 ↓, s. 14.
3. Kneifel ↓, s. 273.
4. Kneifel i Vierkirchen ↓, s. 63.
5. Freie Presse 22.02.1939 ↓, s. 1.
6. Głos Poranny 22.02.1939 ↓, s. 9.
7. Freie Presse 28.02.1939 ↓, s. 1.
8. Nowy Dziennik 30.06.1939 ↓.
9. Podlowski 1951 ↓, s. 395.
10. Kneifel 1976 ↓, s. 12.
11. Kneifel 1976 ↓, s. 13.
12. Kłaczkow 2013 ↓, s. 227.

Bibliografia

• Jakob Gerhardt: 1937-1937 Festschrift anläßlich der Jahrhunderfeier der evang.-luth. Gemeinde zu Belchatow. Łódź: Libertas, 1937. (niem.).
• Jarosław Kłaczkow: Na emigracji. Losy polskiego wychodźstwa ewangelickiego w XX wieku. Toruń: Adam Marszałek, 2013, s. 226-227. (pol.).
• Eduard Kneifel: Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Eging: Selbstverlag der Verfassers, 1967, s. 92. (niem.).
• Eduard Kneifel: Die evangelische Kirche im Wartheland-Ost (Lodz) - ihr Aufbau und ihre Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus 1939-1945. Vierkirchen: Selbstverlag der Verfassers, 1976. (niem.).
• Eduard Kneifel: Geschichte der Evangelisch-Augsburgische Kirche in Polen. Niedermarschachtt über Winsen/Luhe: Selbstverlag der Verfassers, s. 273. (niem.).
• Eduard Kneifel: Das Werden und Wachsen der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen 1517-1939. Vierkirchen: Selbstverlag der Verfassers, s. 63. (niem.).
• Leib Podlowski: Under The Nazi Occupation. W: Mark Tarkov, Abraham Mittleberg: Belchatow Memorial Book. Buenos Aires: Association of Polish Jews in Argentina, 1951. (ang.).
• Prozeß gegen Pastor Gerhardt begonnen. „Freie Presse”. 17 (53), s. 1, 22.02.1939. Łódź: Libertas. (niem.). 
• Das Urteil gegen Pastor Gerhardt: 1 Jahr Gefängnis und 3000Zl. Geldstrafe. „Freie Presse”. 17 (59), s. 1-2, 28.02.1939. Łódź: Libertas. (niem.). 
• Pastor Gerhardt przed sądem. „Głos Poranny”. 11 (53), s. 9, 22.02.1939. Łódź. (pol.). 
• Pastor skazany za propagowanie przemytu ludzi do Niemiec. „Nowy Dziennik”. 22 (177), s. 2, 30.06.1939. Kraków. (pol.). 

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 300479818
• PLWABN: 9810688724405606