Józef Oxiński (Oksiński) (ur. 19 marca 1840 w Płocku, zm. 13 listopada 1908 we Lwowie) – major wojsk polskich w powstaniu styczniowym, naczelnik wojenny powiatu piotrkowskiego[1], inżynier.
Życiorys
Syn Tomasza i Ludwiki z domu Szulc[2]. Ukończył szkołę w Płocku oraz Instytut Agronomiczny w Marymoncie (obecnie w granicach Warszawy). Od 1860 czynnie uczestniczył w ruchu niepodległościowym. W 1861 wstąpił do Polskiej Szkoły Wojskowej we Włoszech (w Genui, potem w Cuneo), gdzie kształcono kadry dla przyszłego powstania. Od początku należał do wyłonionego w 1861 stronnictwa „Czerwonych”. 14 stycznia 1863 mianowano go porucznikiem i wyznaczono na dowódcę oddziału powstańczego w województwie kaliskim[2].
18 stycznia Oxiński przybył do Sieradza i przy pomocy naczelnika powstańczego miasta organizował w lasach koło Miedźna pierwszą „partię” powstańczą (oddział), wyłonioną głównie z mieszkańców Sieradza, Szadku i Warty. Po latach tak charakteryzował tych pierwszych żołnierzy powstania: „Była to w owych czasach, a może i dzisiaj, najlepsza brać małomieszczańska, rzemieślnicza, umiejąca nie kulturą, lecz sercem najlepiej odczuć miłość dla tej ziemi, a może jeszcze więcej – nienawiść do Moskala i Niemca”. Oxiński patrolował wzdłuż granicy zaborów w celu osłaniania szlaków przerzutów transportu broni, chłopom czytał dekret uwłaszczeniowy, wykonywał wyroki na zdrajcach. Jego oddziały 7 lutego 1863, po marszu z Konopnicy i Ożarowa odpoczywały w Klasku Dużym i Małym k. Skomlina. 8 lutego przeszły przez Młynisko. Łyskornię, Walichnowy, Pichlice i zatrzymały się na 5 dni we wsi Ostrycharze, potem udały się przez lasy klonowskie poza Złoczew do Konopnicy. Tu dokonały egzekucji na kilku chłopach. 25 lutego 1863 stoczył swą pierwszą bitwę z Rosjanami pod Opatówkiem. 26 lutego 1863 oddział stoczył pod Kuźnicą Grabowską bitwę z przeważającymi silami wojsk rosyjskich[3][4].
27 kwietnia 1863 otrzymał awans na kapitana i został mianowany naczelnikiem wojskowym powiatu piotrkowskiego, 24 maja objął także dowództwo powiatu wieluńskiego. Dowodzony przez niego oddział bierze udział w walkach z Rosjanami pod Kuźnicą Grabowską (26 lutego), Wygiezłowem (1 marca), Brodnią koło Łasku (2 marca), Jaworem (3 marca) oraz Praszką (11 kwietnia)[2].
Przez długi czas ścigany był bezskutecznie przez oddziały rosyjskie z garnizonów w Sieradzu, Wieluniu (pod. dow. Wsiełowoda Pomierancowa) i Kaliszu. Oddział spiesząc z pomocą gen. Taczanowskiemu wpadł 8 maja pod Rychłocicami w zasadzkę, jednak pomimo chwilowego zaskoczenia powstańcom udało się odeprzeć 3 ataki rosyjskie i wycofać w kierunku Szczercowa. Oddział stracił niemal połowę ludzi i uzbrojenia, ale szybko uzupełniono straty i partia Oxińskiego była gotowa do dalszych działań zaczepnych przeciw zaborcy, czego dowodzi stoczona przez nią ze zmiennym szczęściem bitwa pod Koniecpolem (25 maja 1863). Po przegranej bitwie koło Przedborza[2] rozpuścił oddział, by przejść pod bezpośrednią komendę gen. Edmunda Taczanowskiego. Od września 1863 znowu organizował siły powstańcze, lecz tym razem w powiatach kolskim i konińskim. Na wiosnę 1864 działał jako organizator wojskowy w zaborze pruskim.
Aresztowany przez Prusaków 28 listopada 1864, został odstawiony do granicy belgijskiej i zwolniony. Osiadł w Paryżu, gdzie ukończył Szkołę Nauk Politycznych oraz Wydział Budowy Dróg i Mostów. Do Polski wrócił w 1872 i pracował jako inżynier kolejnictwa, mieszkał w Krakowie, Nowym Sączu, a w 1903 przeniósł się do Lwowa, gdzie zmarł w 1908. Spoczywa tam na Cmentarzu Łyczakowskim, na wzgórzu powstańców 1831 i 1863.
W 1876 ożenił się z Ludwiką Więckiewicz, z którą miał trzy córki[2].
Wydano drukiem jego pamiętniki: Oxiński J., Wspomnienia z powstania 1863-64 r., Łódź 1939[5].
Awanse i przynależność służbowa[6]:
- 14 stycznia 1863 – porucznik – dowódca kolumny ruchomej w województwie kaliskim
- 27 kwietnia 1863 – kapitan – dowódca sił zbrojnych powiatu piotrkowskiego
- 24 maja 1863 – major
- 27 maja 1863 – dowódca sił zbrojnych powiatu piotrkowskiego i wieluńskiego
- 11 kwietnia 1864 – organizator wojskowy województwa średzkiego
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Organizacja władz powstańczych w roku 1863. Spis obejmuje Komitet Centralny oraz naczelników wojennych i cywilnych powiatów z województw: mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego, sandomierskiego, krakowskiego, kaliskiego, płockiego, augustowskiego, wileńskiego, kowieńskiego, grodzieńskiego, mińskiego, mohylewskiego, witebskiego, kijowskiego, wołyńskiego, podolskiego oraz z Galicji, Wielkopolski i Prus Zachodnich. AGAD, nr zespołu 245, s. 8.
- ↑ a b c d e Andrzej Ruszkowski: Historyczne nazwy topograficzne w obrębie parafii św. Urszuli Ledóchowskiej. „Na sieradzkich szlakach”. 2/90/2008/XXIII, s. 27. Sieradz: Oddział PTTK w Sieradzu. ISSN 1232-2695.
- ↑ Krzywaźnia J., Na powstańczym szlaku 1863 w Kuźnicy Grabowskiej, Kuźnica Grabowska; Gołuchów: PHU Agat, 2013. s. 44, ISBN 978-83-930746-1-7.
- ↑ Bitwa powstania styczniowego pod Kuźnicą Grabowską [online], dzieje.pl [dostęp 2023-08-17] (pol.).
- ↑ JózefJ. Oksiński JózefJ., Józefa Oxińskiego wspomnienia z powstania polskiego 1863/64 roku, Łódź 1939 . Brak numerów stron w książce
- ↑ JózefJ. Oksiński JózefJ., Józefa Oxińskiego wspomnienia z powstania polskiego 1863/64 roku, 1939, s. 369–370 .
