Hufiec ZHP Warszawa–Żoliborz jest jednym z najstarszych hufców ZHP w Polsce. Przez lata, instruktorzy w nim działający wychowali w duchu harcerstwa tysiące dzieci i młodzieży z Żoliborza i Bielan. Stworzyli markę rozpoznawalną w całym Związku Harcerstwa Polskiego.
Okres 1910-1939
Początki harcerstwa datuje się na lata 1910 –1911. Nieznana jest dokładna data powstania hufca Warszawa-Żoliborz. Hufiec był podzielony według płci, działał hufiec męski oraz żeński.
Ostatnim przed II wojną światową komendantem hufca męskiego był Henryk Mittak[2].
Okres 1939-1945
Po kampanii wrześniowej harcerze i instruktorzy z hufca już w październiku zawiązali konspirację. Pierwsze działania na tym polu były podjęte przez Ludwika Bergera i harcerzy z 71 WDH i 14 WDH. Założony przez nich oddział dał początek pułkowi Baszta, który w czasie powstania został skierowany do walk na Mokotowie. Piosenkę „Hej chłopcy, bagnet na broń!” Krystyna Krahelska „Danuta” napisała na osobiste zamówienie Bergera w jego mieszkaniu na ul. Czarnieckiego[potrzebny przypis].
W 1945 roku na terenie Żoliborza harcerki i harcerze wciąż działali jako dwa oddzielne hufce. Siedziba ich komend mieściła się na ulicy Pogonowskiego, w willi podarowanej harcerstwu jeszcze przed wojną. W 1945 roku komendantką hufca była Teodora Kamińska-Dąbrowska, pseudonim „Tośka”, a po niej komendę przejęła Jadwiga Łodyńska-Wąsowicz. Najprawdopodobniej funkcję tę pełniły wcześniej także Elżbieta Węgrzynowicz i Maria Kupczyńska, niestety nie wiadomo w jakich latach i w jakiej kolejności. Hufcem męskim kierowali w tamtym okresie Zygmunt Kaczyński, pseudonim „Wesoły” i Henryk Koński, ale w ich przypadku także trudno określić konkretne ramy czasowe. W 1948 roku harcerze i harcerki z Żoliborza zaczęli działać w jednym, połączonym hufcu. Funkcja komendanta pozostawała jednak nadal w rękach dwóch instruktorów. Harcerkami opiekowała się Bożenna Strzałkowska, a harcerzami – Andrzej Jaczewski. Harcerstwo coraz bardziej przeszkadzało ówczesnej władzy. W tamtym okresie wiele starszych harcerzy, a przede wszystkim instruktorów rezygnowało z pełnienia służby z powodów politycznych nacisków. Inni pomimo przeciwności decydowali nie przerywać swojego działania. Organizacji zaczęło brakować kadry. Na obozie letnim w 1948 roku, którego komendantką była Bożenna Strzałkowska, obecna była także wysłanniczka Związku Młodzieży Polskiej, jej zadaniem było informowanie władz o bieżącej działalności harcerstwa. W 1949 roku nie zezwolono już starszej kadrze na wyjazd z dziećmi na organizowane dla nich zimowisko. Młodymi harcerzami i harcerkami opiekowali się ludzie sprzyjający władzy, niewywodzących się z środowisk harcerskich. Na przełomie 1950 i 1951 roku hufiec przestał istnieć. Dotychczasową siedzibę przejął ZMP i uczynił z niej prywatne mieszkania dla swoich członków. Zamiast Hufca Warszawa-Żoliborz na terenie dzielnicy zaczęła działać Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej. Jej komendantem został Józef Wojcieski. Na swoją siedzibę wyznaczyli lokal przy ulicy Kossaka.
Okres 1956-1989
W listopadzie 1956 roku udało się zorganizować spotkanie większości warszawskich instruktorów.
W grudniu Hufiec Warszawa-Żoliborz ponownie rozpoczął swoje działanie[3], jego komendantką, jak wcześniej, została Bożenna Strzałkowska. Siedzibę przejęto od OH ZMP. Harcerstwo na terenie Żoliborza i północnej części dzielnicy – Bielanach – zaczęło się szybko rozwijać. Komendę nad hufcem przejął Stanisław Klimek, a w następnej kadencji Zbyszek Jackowski. Po nim komendantami byli: Zbyszek Karpiński, Maria Kotusiewicz, a następnie Jadwiga Druś. Podczas jej kadencji hufiec napotkał na znaczne problemy, między innymi finansowe. Chorągiew Stołeczna postanowiła zareagować. W 1971 roku wyznaczyła druhnę Strzałkowską do pełnienia funkcji komendantki, jej zadaniem było w jak najkrótszym czasie poprawić sytuację[doprecyzuj!] panującą w hufcu. W tym okresie nastąpił duży przypływ nowych członków , powstawało wiele nowych drużyn. Hufiec przyjął imię batalionu Czwartaków. W latach 80. hufiec osiągnął swoje maksymalne rozmiary.
W 1992 roku zjazd hufca (najwyższa władza) zadecydował o wykreśleniu z nazwy hufca imienia Czwartaków.
Od 1989 do początku lat 2000 hufiec przeżywał silne spadki liczbowe. W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku stan liczbowy ustabilizował się na stałym poziomie sięgających około 1200 harcerzy i instruktorów.
phm. Marek Kochan – prozaik, dramaturg, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego w stopniu doktora
hm. Andrzej Jaczewski – lekarz pediatra, seksuolog i pedagog, humanista, specjalista medycyny szkolnej, profesor doktor habilitowany medycyny i pedagogiki
Historyczne i obecne środowiska działające w poszczególnych szkołach na Żoliborzu i Bielanach[4]
Poniższy schemat przedstawia strukturę organizacyjną hufca w latach 2015-2019[5]:
Komendant hufca
Zastępca komendanta ds. programowych
Zastępca komendanta ds. organizacyjnych
Skarbnik hufca
Członek ds. pracy z kadrą
Członek ds. kształcenia
Komisja Stopni Instruktorskich
Pełnomocnik ds. dzielnicy Bielany
Pełnomocnik ds. dzielnicy Żoliborz
Pełnomocnik HALiZ
Zespół Promocji
Zespół metodyczny – namiestniczy (nieformalny)
Zespół programowy
Biuro Hufca
Drużyna Reprezentacyjna Hufca
Zespół pozyskiwania środków
Żoliborska Szkoła Kadry Instruktorskiej
Namiestnictwo zuchowe
Instruktor ds. Zagajnika
Dział IT
Stażyści (Nieformalny)
Namiestnictwo harcerskie
Instruktor ds. specjalności
Specjalistka ds. ewidencji ZHP
Kwatermistrz hufca (wakat)
Namiestnictwo starszoharcerskie
Grafik hufca
Namiestnictwo wędrownicze
Szef lokalu hufca
Współpraca z podmiotami zewnętrznymi
Współpraca z miesięcznikiem Wilsoniak
Miesięcznik Wilsoniak współpracuje z żoliborską jednostką terytorialną ZHP w zakresie patronatu medialnego, w ramach którego w okresie 21.11.2015 – 25.11.2017 ukazały się na łamach Wilsoniaka następujące publikacje[6]:
Siła żoliborskiego harcerstwa + mapka działań drużyn z Żoliborza
Wstyd przyznać, ale u mnie bardzo dobrze – D. Rossman
Grafika z 60-leciem + grafika wykorzystana później do plakatów