Hamrzysko – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, w gminie Wieleń, 20 km na południowy wschód od Wielenia.
Położenie
Hamrzysko zewsząd otaczają lasy Puszczy Noteckiej, przepływa tu rzeka Miała. Zwarty charakter zabudowy jest nietypowy dla tutejszych osad puszczańskich.
Historia
Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od końca XV wieku. Wymieniona została w zapisie z 1499 jako „Hamer”, a w 1510 jako „Hamrzisko”. W źródłach Hamrzysko pojawia się jako osada śródleśna pod nazwą Hamer pod błędnie zapisaną datą 1455 ale wynika ona z błędnego cytowania źródłowego zapisu. W okolicy występowały pokłady rud darniowych, a ówczesna nazwa wsi wskazuje, że miejscowa ludność potrafiła budować piece i wytapiać w nich żelazo[4][5].
Miejscowość pierwotnie była własnością szlachecką, należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Obornickich, a później Włościejewskich. W 1499 wieś znajdowała się w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego. W 1510 należała do parafii Lubasz[4].
W 1499 wieś nie zapłaciła podatków. W 1505 Feliks Skóra Obornicki z Gaju (obecnie Gaj Wielki) dał swojemu przyrodniemu rodzeństwu z Włościejewek połowę Gaju oraz części wsi Krucz i Hamrzysko w ramach spłaty oprawy wdowiej Elżbiety, ich wspólnej matki, którą zapisał jej pierwszy zmarły mąż Aleksander z Gaju[4].
W 1510 w Hamrzysku odnotowano 7 rybaków, którzy niewiele uprawiali ziemi oraz młyn zbożowy. W 1563 we wsi wspomniano zagrodników oraz młyn dziedziczny o jednym kole wodnym. W 1577 pobór podatkowy z Hamrzyska zapłacił Jan Włościejewski. W 1580 zapłacił on podatki od 4 półłanków, młyna walnego o jednym kole oraz stępy jagielnej służącej do produkcji kaszy jaglanej z prosa[4].
W 1580 w najbliższej okolicy Hamrzyska odnotowany został "Borowy Młyn" (łac. „Borowy molendinum”), który leżał w odległości 1,5 km na północ od Hamrzyska w pobliżu wsi Biała Górna dzisiaj Biała. Był on własnością szlachecką w dobrach wieleńskich i w 1580 należał do wojewody poznańskiego Stanisława Górki właściciela wsi Biała Górna. Borowy Młyn był młynem ustawionym na rzece o jednym kole wodnym. W XVIII wieku na północ od Hamrzyska, 4 km na północny wschód od Białej Górnej znajdowały się dwie osady młyńskie o nazwach „Matthee” oraz „Borowo”, które zasilane były prądem rzeki Gulczanka[6].
Do czasu rozbiorów leżała w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W XIX wieku we wsi znajdowało się 18 budynków zamieszkiwanych przez niewiele ponad 200 osób. Z tamtych czasów przetrwało kilka domów i obiektów gospodarczych. Wieś zachowała też dawny układ przestrzenny typowej ulicówki zaburzony częściowo przez dość intensywną zabudowę letniskową[7].
Warunki naturalne od wieków określały sposób życia i źródła utrzymania mieszkańców tej osady. Tutejsza ludność związana była z gospodarka leśną i rybactwem, a pola uprawne zajmowały stosunkowo niewielki areał.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa pilskiego.
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 40737
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 355 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ a b c d Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), hasła „Hamrzysko”. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, s. 726. ISBN 83-04-00938-2.
- ↑ Paweł Anders, Władysław Kusiak, Puszcza Notecka, Oficyna Wydawnicza G&P, Poznań, 2011, s.139, ISBN 978-83-7272-242-3
- ↑ Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), hasła „Borowy Młyn”. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, s. 94. ISBN 83-04-00938-2.
- ↑ Paweł Anders, Władysław Kusiak, Puszcza Notecka, Oficyna Wydawnicza G&P, Poznań, 2011, s.139, ISBN 978-83-7272-242-3
Linki zewnętrzne
- Hamrzysko, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014 .
- Borowy Młyn, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014 .
- Hamrzysko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 24 .
| Wsie |
|
|---|
| Osady |
|
|---|
| Osady leśne |
|
|---|
| Części wsi |
|
|---|
| Osady leśne wsi |
|
|---|
