Obecne Generalitat swą nazwę bierze od ciała kolegialnego istniejącego w dawnym Królestwie Walencji, które po rekonkwiście zakończonej na tych terenach w 1245 roku uzyskało pewną autonomię w ramach Korony Aragonii. Potwierdzeniem tych przywilejów był zbiór praw Furs de Valèncianadany w 1261 roku[2].
Wobec długotrwałych wojen z Kastylią, jakie w XIV i XV wieku toczyła Aragonia, kolejni jej władcy dla sfinansowania poczynań armii zmuszeni byli do poboru danin nadzwyczajnych[3]. Pierwszy edykt w tej sprawie został ogłoszony w 1329 roku przez Alfonsa IV Łagodnego, jednak zbliżone w swej treści dokumenty wydawali także jego następcy, Piotr IV Ceremonialny czy Marcin I Ludzki[4]. To za panowania tego ostatniego walenckie kortezy obradujące w latach 1401–1407 powołały osiemnastoosobową komisję mającą kierować poborem podatków nadzwyczajnych[3][4]. Gromadzone środki pochodziły z ceł „generalnych”, od handlu (generalitats) oraz z podatku podymnego (fogatges)[4]. Po zwołaniu kortezów w roku 1417 za panowania Alfonsa V Wspaniałomyślnego komisja ta przybrała sformalizowaną postać Diputació del General[3][4], znanego też jako Generalitat del Regne[2][5]. W przeciwieństwie do innych krajów aragońskiej korony – Katalonii czy samej Aragonii – organ ten co do zasady nigdy nie uzyskał uprawnień wykraczających znacznie poza sferę fiskalną[3][4]. Dodatkowo w 1648 roku część swoich kompetencji utracił na rzecz Zarządu Elektów Trzech Stanów (Junta d’Electes dels Tres Estaments)[4][5]. Jako odrębny organ Diputació del General przetrwało aż do dekretów de Nueva Planta z 1707 roku, na mocy których król HiszpaniiFilip V zniósł odrębne instytucje w krajach Korony Aragonii[2][3][4][5][6].
Powrót do historycznej nomenklatury zaproponowano po raz pierwszy w okresie XX-wiecznej transformacji ustrojowej, w tzw. Statucie z Elche, którego projekt w 1976 roku został przygotowany przez grupę niezależnych intelektualistów. Inspiracją dla wyboru takiej nazwy najprawdopodobniej był kataloński samorząd z okresu Drugiej Republiki (1931–1939). Mniej więcej w tym samym czasie żądanie ustanowienia „tymczasowego Generalitat Kraju Walenckiego” znalazło się także w akcie założycielskim prodemokratycznego Porozumienia Sił Politycznych i Związków Zawodowych Kraju Walenckiego[4]. W szczątkowym zakresie walencki samorząd został wprowadzony na podstawie dekretu królewskiego z 1978 roku, kiedy to utworzono „przedautonomiczną” Radę Kraju Walenckiego (hiszp. Consejo del País Valenciano)[7]. Ostatecznie Generalitat Valenciana jako autonomiczny system instytucjonalny zostało powołane na mocy statutu autonomii z 1982 roku[8].
Począwszy od roku 2006 wszelkie nazwy urzędowe organów Generalitat ustalane są wyłącznie w języku walenckim[9].
Instytucje
Władza prawodawcza
Naczelnym organem kolegialnym we Wspólnocie Walenckiej są Corts Valencianes („Kortezy Walenckie”) czyli jednoizbowyparlament autonomiczny[10][11]. Nazwa stanowi nawiązanie do średniowiecznych kortezów składających się z izb kościelnej, rycerskiej i królewskiej[11]. Współczesne Corts tworzy nie mniej niż 99 deputowanych[11] wybieranych na czteroletnią kadencję[10]. Wybory do Kortezów mają charakter powszechny, wolny, równy i bezpośredni, a także odbywają się w głosowaniu tajnym[10][11].
Corts Valencianes sprawują przyznaną wspólnocie autonomicznej władzę prawodawczą[12]. Oprócz legislacyjnej[13], Kortezy pełnią także funkcję kontrolną (rząd regionalny jest powoływany przez parlament i ponosi przed nim odpowiedzialność polityczną) i kreacyjną (uprawnienia Corts obejmują wybór członków poszczególnych instytucji)[14]. Dodatkowo wśród prerogatyw Kortezów znajduje się zatwierdzanie ustaw budżetowych Wspólnoty[15].
Zgodnie z przepisami statutu władza wykonawcza Wspólnoty należy do dwóch organów: Prezydenta (President de la Generalitat) oraz Rady Generalitat (Consell de la Generalitat). Rada stanowi rodzaj regionalnego rządu kierującego pracami administracji podległej Generalitat. W jej skład wchodzą radcy (consellers) odpowiadający za pracę poszczególnych resortów[16]. Funkcję przewodniczącego sprawuje wybierany spośród członków Corts prezydent[17], który wskazuje poszczególnych członków Rady[16]. Prezydent jest najwyższym organem władzy autonomicznej, a jednocześnie – wobec mianowania przez monarchę – najwyższym przedstawicielem państwa hiszpańskiego we Wspólnocie Walenckiej[17].
Pozostałe organy
Poza naczelnymi organami władzy samorządowej w skład Generalitat statut zalicza także szereg innych instytucji. W pierwszej kolejności wskazuje się, że do kategorii tej zaliczyć należy autonomiczne organy administracji wymiaru sprawiedliwości, a wśród nich Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości Wspólnoty Walenckiej (Tribunal Superior de Justícia de la Comunitat Valenciana; naczelny organ sądowniczy w regionie) oraz Radę Sprawiedliwości Wspólnoty Walenckiej (Consell de la Justícia de la Comunitat Valenciana)[18].
Ponadto pojęcie „Generalitat” obejmuje dalsze instytucje powołane przez walencki parlament. Do kategorii tej statut zalicza urząd Síndic de Greuges (z wal. „rzecznik krzywd”) – ombudsmana, odpowiednika rzecznika praw obywatelskich w randze Wysokiego Komisarza Corts[19]. Ponadto charakter taki ma także Sindicatura de Comptes („urząd obrachunkowy”) – organ pełniący funkcje kontrolne w stosunku do polityki finansowej i sfery budżetowej Generalitat[20].
Dodatkowo Generalitat Valenciana współtworzą cztery instytucje opinio- i normodawcze. Consell Valencià de Cultura („Walencka Rada Kultury”) pełni funkcje doradcze i wspomagające wspólnotowe instytucje publiczne we wszelkich kwestiach mających wpływ na kulturę regionu[21]. Powołana w 1998 roku[22]Acadèmia Valenciana de la Llengua („Walencka Akademia Języka”) odpowiada za stanowienie prawa językowego wiążącego wszystkie organy administracji autonomicznej[23]. Comité Econòmic i Social („Komitet Ekonomiczny i Socjalny”) stanowi ciało doradcze przy Radzie Generalitat w sprawach związanych z ekonomią, polityką społeczną i zatrudnieniem[24]. Ostatnią z wymienionych instytucji jest Consell Jurídic Consultiu („Prawna Rada Konsultacyjna”) – ciało doradcze przy Radzie, służące także administracji autonomicznej jako całości we wszystkich kwestiach związanych z systemem prawnym[25].
Znaczna część instytucji została wpisana do statutu podczas jego gruntownej reformy z 2006 roku. W pierwotnym brzmieniu poza trzema naczelnymi organami Generalitat statut wymieniał jedynie ograny wymiaru sprawiedliwości, ombudsmana i Radę Kultury[26].
Na podstawie stosownego przepisu statutu[27] Generalitat może uczestniczyć w pracach niektórych organów Unii Europejskiej[28]; posiada także stałe biuro zlokalizowane na terenie Brukseli[29]. Ponadto walencki samorząd prowadzi własną placówkę w Madrycie mającą promować w stolicy interesy regionu[30].
Symbole
Ustawa o symbolach Wspólnoty Walenckiej z 1984 roku ustanowiła jako jeden z nich sztandar Generalitat. Składa się on ze szkarłatnego płata tkaniny obszytego złotą frędzlą, na którym umieszczono herb Wspólnoty: złotą tarczę o czterech czerwonych słupach zwieńczoną hełmem, z którego korony wyrasta klejnot – złoty smok. Posługiwanie się sztandarem Generalitat zastrzeżono dla Prezydenta, przewodniczącego parlamentu oraz członków rządu[31]. Herb wspólnoty, w swojej uproszczonej wersji znajduje się także w logotypie, z którego Generalitat korzysta od 1984 roku. W roku 2018, z okazji 600. rocznicy powołania Generalitat znak został zaprezentowany w nowej, odświeżonej formie[32]. Odrębnego logo używa walencki parlament – w sposób symboliczny przedstawia ono postaci św. Jerzego, Maryi oraz Anioła Stróża odpowiadające trzem średniowiecznym stanom reprezentowanym w Corts[33].
.svg)
