Funkcja społeczna

Funkcja społeczna – w ujęciu organicyzmu oraz funkcjonalizmu właściwość elementu systemu społecznego określająca jego wpływ na pozostałe elementy, a także na system jako całość, z podkreśleniem roli tego elementu w podtrzymaniu trwania systemu^[1]. Jako elementy funkcjonalne traktowane są te, które mogą ustandaryzowane (role, procesy, wzory kulturowe, normy, struktury itp.)^[2].

Pojęcie funkcji w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii i początkowo używane było w organicyzmie i ewolucjonizmie, a później rozwijane w ramach funkcjonalizmu. W analogiach organicystycznych zakładano, że organizm posiada wyspecjalizowane, jednofunkcyjne organy, za to społeczeństwo wielofunkcyjne i zastępowalne elementy^[3]. Do socjologii wprowadzone zostało przez Herberta Spencera^[4], dla którego funkcja, w odróżnieniu od struktury określa sposoby działania i przekształcenia „całości społecznych”^[5]. Analogia organicystyczna polegała na tym, że wraz ze zróżnicowaniem struktury następuje zróżnicowanie funkcji, ale zarówno organizm biologiczny, jak i społeczna całość wymaga zintegrowania struktur oraz funkcji^[6]. Systemowe podejście Spencera odnosiło się przede wszystkim do funkcji, jakie pełnią w społeczeństwie instytucje. Zakładał on, że: są one ze sobą powiązane, tworząc system; każda z nich ma własne, specyficzne funkcje; funkcjonowanie systemu zależy od funkcjonowania jego podsystemów; przejmowanie przez instytucje funkcji dla nich niespecyficznych może prowadzić do regresji systemu^[7]. W ujęciu Bronisława Malinowskiego funkcją instytucji jest rezultat w zaspokajaniu potrzeb jednostek^[8].

Badania funkcji elementu systemu społecznego (praktyki, instytucji) polegają na analizie sposobu jego wpływu na trwanie społeczeństwa^[9]. W badaniach antropologicznych pojęcie funkcji odnosiło się także do wymogu powiązania elementu kulturowego z jego kontekstem w systemie oraz w celach utylitarnych jako narzędzie heurystyczne pozwalające określić użyteczność kulturową i „życiową” zjawisk społecznych^[10].

W socjologistycznym ujęciu Émila Durkheima części społeczne rozpatrywane są przede wszystkim z punktu widzenia ich funkcji dla całości, społeczeństwo zaś nie może być w analizach redukowane do sumy swoich części, co prowadziło do teleologicznych sądów. Systemy społeczne traktowane są przez niego jako posiadające własne potrzeby funkcjonalne, a ich niezaspokojenie prowadzi do tego, że stany „normalne” społeczeństw zmieniają się w „patologiczne”^[11].

Bronisław Malinowski, jeden z twórców funkcjonalizmu w socjologii, rozpatrywał funkcję w odniesieniu do sposobu wyjaśniania faktów antropologicznych, aby zrozumieć istotę kultury „ludów tubylczych”. Definiował to pojęcie jako rolę tychże faktów w całościowym systemie kultury, sposób ich wiązania się wewnątrz systemu oraz jako sposób powiązania systemu z otoczeniem^[12].

W krytycznej analizie funkcjonalnej, którą zastosował Robert K. Merton, charakteryzując założenia wczesnego funkcjonalizmu: funkcjonalną jedność społeczeństwa, funkcjonalny uniwersalizm oraz funkcjonalną niezbędność^[13], rozróżnił z jednej strony funkcje pozytywne (eufunkcje) i negatywne (dysfunkcje) elementów systemu społecznego, a z drugiej jawne i ukryte^[14][15]. Odrzucając niezbędność funkcjonalną elementów systemu społecznego, wprowadził koncepcję alternatyw funkcjonalnych^[16]. Krytykując uniwersalny funkcjonalizm, przytaczał, że według Bronisława Malinowskiego każdy element pełni istotną funkcję^[17][18]. Jednakże również Malinowski znajdował wyjątki, zakładając np., że w przypadku niektórych działań, jak zaspokajanie potrzeb duchowych, pojęcie funkcji „załamuje się” w swoim „instrumentalnym charakterze”, ponieważ takie działania są dla człowieka celem samym w sobie^[19].

Przypisy

1. Szacki 2002 ↓, s. 656.
2. Merton 2002 ↓, s. 121.
3. Sztompka 2005 ↓, s. 19-20.
4. Szacki 2002 ↓, s. 291.
5. Sztompka 2005 ↓, s. 19.
6. Turner 2004 ↓, s. 11.
7. Szacki 2002 ↓, s. 294.
8. Malinowski 2000a ↓, s. 203.
9. Giddens 2004 ↓, s. 40.
10. Malinowski 2000b ↓, s. 18, 27-29.
11. Turner 2004 ↓, s. 14.
12. Malinowski 2000a ↓, s. 32-33.
13. Merton 2002 ↓, s. 99-109.
14. Szacki 2002 ↓, s. 656-657.
15. Merton 2002 ↓, s. 122.
16. Merton 2002 ↓, s. 123.
17. Merton 2002 ↓, s. 103.
18. Malinowski 2000a ↓, s. 33.
19. Malinowski 2000a ↓, s. 201.

Bibliografia

• Anthony Giddens: Socjologia. Alina Szulżycka (tłum.). Warszawa: PWN, 2004. ISBN 83-01-14225-1.
• Bronisław Malinowski: Jednostka, społeczność, kultura. Andrzej K. Paluch (red.). Warszawa: PWN, 2000. ISBN 83-01-13217-5.
• Bronisław Malinowski: Kultura i jej przemiany. Antoni Bydłoń, Anna Mach (tłum.). Warszawa: PWN, 2000. ISBN 83-01-13218-3.
• Robert K. Merton: Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Ewa Morawska, Jerzy Wertenstein-Żuławski (tłum.). Warszawa: PWN, 2002, seria: Biblioteka Socjologiczna. ISBN 83-01-13876-9.
• Jerzy Szacki: Historia myśli socjologicznej. Warszawa: PWN, 2002. ISBN 83-01-13844-0.
• Piotr Sztompka: Socjologia zmian społecznych. Jacek Konieczny (tłum.). Kraków: Znak, 2005. ISBN 83-240-0598-6.
• Jonathan H. Turner: Struktura teorii socjologicznej. Aleksander Manterys, Grażyna Woroniecka (red.). Warszawa: PWN, 2004. ISBN 83-01-14072-0.