PROFILBARU.COM

Filozofia bizantyńska – filozofia Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego (Bizantyńskiego). Za jej początek najczęściej uważa się rok 330 (założenie Konstantynopola), 395 (podział Cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie) lub 527 (datę wstąpienia na tron cesarza Justyniana I), za koniec – rok 1453.

Chronologia

Filozofia bizantyńska stanowi integralną część filozofii greckiej. Jest spadkobierczynią i kontynuatorką filozofii antycznej. W zmienionych warunkach historycznych wykształciła jednak odmienne metody badawcze i formy wyrazu, zgodne z wiarą chrześcijańską. Ze względu na ciągłość kulturową trudno jest wskazać na konkretną datę początkową filozofii bizantyńskiej. Historycy w zależności od zapatrywań wskazują na założenie Konstantynopola (330), drugi podział Cesarstwa (395), upadek Cesarstwa na Zachodzie (476), wstąpienie na tron cesarza Justyniana (527) i zamknięcie Akademii Platońskiej (529), które uchodzi za symboliczną datę końcową filozofii antycznej. Najbardziej skrajni w tej kwestii badacze za początek filozofii bizantyńskiej uznają wstąpienie na tron pierwszego cesarza z dynastii izauryjskiej (717) lub śmierć Jana Damasceńskiego (750), kończącą okres działalności Ojców Kościoła, kiedy ostatecznie wykształciła się całkowicie odrębna forma filozofii popatrystycznej^[1]^[2].

Ustalenie daty końcowej nie nastręcza takich trudności. Zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 roku i upadek Cesarstwa Bizantyńskiego wyznaczają wyraźny kres politycznej, ekonomicznej i kulturalnej samodzielności Bizantyńczyków. Filozofia grecka przetrwała ten upadek. Kontynuując i rozwijając dotychczasowe wzory rozumowania, żyła nadal na terenach byłego Cesarstwa i w diasporze, ale zasadniczo uznaje się ją już za filozofię następnego okresu^[1].

Periodyzacja

Uczeni w różny sposób dzielą filozofię bizantyńską na okresy. Najprostszy podział wyznacza cztery lub pięć okresów:

patrystyczny (IV-VIII wiek)
humanistyczny (VIII-X wiek)
Komnenów (XI-XII wiek)
Laskarysów (I poł XIII wieku)
Paleologów (II poł. XIII- I poł. XV wieku)^[3]

Rozpowszechniona jest też periodyzacja oparta na kryterium historycznym, zakładająca istnienie ośmiu okresów rozwoju filozofii bizantyńskiej:

okres I 330-395
okres II 395-527
okres III 527-610
okres IV 610-717
okres V 717-867
okres VI 867-1081
okres VII 1081-1204
okres VIII 1204-1453^[4]

Przedstawiciele

Okres I 330-395

Bazyli Wielki (329-379)
Grzegorz z Nazjanzu (330-389)
Grzegorz z Nyssy (335-394/395)^[5]

Okres II 395-527

Szkoła ateńska	Szkoła aleksandryjska
Plutarch z Aten (ok. 350-432)	Hypatia z Aleksandrii (355/370-415)
Syrianos (zm. ok. 437)	Synezjusz (ok. 370-ok. 414)
Proklos (ok. 410-485)	Hierokles z Aleksandrii
Marinos z Neapolis (ok. 440-po 486)	Hermiasz (ok. 410-ok. 450)
Izydor z Aleksandrii (ok. 450-ok. 520)	Amoniusz (ok. 435-po 515)
Zenodot	Nemezjusz z Emesy

Okres III 527-610

Szkoła ateńska	Szkoła aleksandryjska	Szkoła gazejska	Inni
Damascjusz (ok. 462-po 538)	Jan Filopon (475/490-567/580)	Eneasz z Gazy (ok. 450-po 518)	Pseudo-Dionizy Areopagita
Symplicjusz (ok. 490-560)	Olimpiodor Młodszy (ok. 500-ok. 570)	Zachariasz Retor (zm. przed 533)	Leoncjusz z Bizancjum (ok. 485-544)
Pryscjan	Dawid Niezwyciężony (ok. 470-550/560)	Prokop z Gazy (ok. 465-ok. 528)	Sergiusz z Reszainy
	Eliasz^[6]

Okres IV 610-717

Maksym Wyznawca (ok. 580-662)

Okres V 717-867

Jan z Damaszku (ok. 675-ok. 749)
Leon Filozof
Focjusz I Wielki (ok. 810-891)
Aretas

Okres VI 867-1081

Michał Psellos (1018-1078/1097)
Jan Italos (ok. 1025-po 1085)

Okres VII 1081-1204

Eustracjusz z Nicei (ok. 1050-1120/1130)
Michał z Efezu
Teodor ze Smyrny
Mikołaj z Metony (zm. pom. 1160-1166)^[7]
Teodor Prodrom (ok. 1100-pom. 1158-1170)^[8]

Okres VIII 1204-1453

Nicefor Blemmydes (1197-ok. 1272)
Teodor II Laskarys (1221-1258)
Manuel Holobol (druga połowa XIII w.)
Nicefor Chumnos (ok. 1250-1327)
Teodor Metochita (1270-1332)
Jan Pediazym (zm. 1341)
Barlaam z Kalabrii (ok. 1290-ok. 1350)
Nicefor Gregoras (1295-1359-1360)
Grzegorz Palamas (1296-1359)
Grzegorz Akyndyn (ok. 1300-po 1347)
Mikołaj Kabazylas (zm. ok. 1391)
Demetriusz Kydones (ok. 1324-ok. 1397)
Józef Filagrios (koniec XIV w.)
Jan Chortazmen (1370-1436)
Jerzy Gemist-Pleton (ok. 1355-ok. 1450)
Jerzy z Trapezuntu (1395-1484)
Teodor Gaza (ok. 1398-1476)
Andronik Kallistos (1400-1486)
Gennadiusz II Scholar (1405-po 1472)
Bessarion (1408-1472)^[9]

Przypisy

↑ ^a ^b Jurewicz 1984 ↓, s. 22–24.
↑ Ierodiakonou 2004 ↓, s. 3.
↑ Ierodiakonou 2004 ↓, s. 5–6.
↑ Jurewicz 1984 ↓, s. 28–29.
↑ Ierodiakonou 2004 ↓, s. 5.
↑ Jurewicz 1984 ↓, s. 76–81.
↑ Jurewicz 1984 ↓, s. 247.
↑ Lagerlund 2011 ↓, s. 1269.
↑ Ierodiakonou 2004 ↓, s. 6.

Bibliografia

O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. Wrocław: Ossolineum, 1984. ISBN 83-04-01422-X.
Katerina Ierodiakonou (red.): Byzantine philosophy and its ancient sources. Oxford: Clarendon Press, 2004. ISBN 0-19-926971-8.
Henrik Lagerlund (red.): Medieval Philosophy. Springer, 2011. ISBN 978-1-4020-9728-7.
Bazyli Tatakis: Filozofia bizantyńska. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2012. ISBN 978-83-7505-585-6.
Ján Zozulak. Inquiries into Byzantine Philosophy. Berlin: Peter Lang, 2018. ISBN 978-3-631-76600-2. DOI:10.3726/b14585.

Linki zewnętrzne

KaterinaK. Ierodiakonou KaterinaK., BörjeB. Bydén BörjeB., Byzantine Philosophy, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 16 września 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-09-17] (ang.).

[CITEREFJurewicz198422–24-1] Jurewicz 1984 ↓, s. 22–24.

[CITEREFIerodiakonou20043-2] Ierodiakonou 2004 ↓, s. 3.

[CITEREFIerodiakonou20045–6-3] Ierodiakonou 2004 ↓, s. 5–6.

[CITEREFJurewicz198428–29-4] Jurewicz 1984 ↓, s. 28–29.

[CITEREFIerodiakonou20045-5] Ierodiakonou 2004 ↓, s. 5.

[CITEREFJurewicz198476–81-6] Jurewicz 1984 ↓, s. 76–81.

[CITEREFJurewicz1984247-7] Jurewicz 1984 ↓, s. 247.

[CITEREFLagerlund20111269-8] Lagerlund 2011 ↓, s. 1269.

[CITEREFIerodiakonou20046-9] Ierodiakonou 2004 ↓, s. 6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]