Tönnies wpisuje się w tradycję socjologii rozumiejącej. Inspirował się filozofią Karola Marksa, Thomasa Hobbesa oraz Artura Schopenhauera. Jego zdaniem społeczeństwo ma swe źródła w woli tworzących je jednostek, ale jest jednocześnie bytem wobec jednostek nadrzędnym i od nich niezależnym.
Twórca koncepcji więzi społecznej, na którą składają się dwa typy zbiorowości społecznej: wspólnota (niem. Gemeinschaft) i zrzeszenie (stowarzyszenie) (niem. Gesellschaft) - zgodnie z polskim tłumaczeniem. Jedno z dokonanych badań wysnuwa twierdzenie, że istotą historycznej analizy Tönniesa jest tradycyjna wspólnota i nowoczesne społeczeństwo (a nie stowarzyszenie), a ściślej społeczeństwo cywilne.[1]
Gemeinschaft to rodzaj stosunków społecznych oparty przede wszystkim na "woli organicznej" opartej głównie na emocjach. Łączy jednostki, rozumiane jako pełne osobowości, na podstawie bliskości emocjonalnej i ogarnia całe ich życie.
Gesellschaft to rodzaj stosunków społecznych o charakterze formalno-rzeczowym, opartych na "woli arbitralnej", na racjonalnej kalkulacji, umowie i wymianie (regulowanych przez formalne prawo). Łączy jednostki jedynie w aspekcie wykonywania przez nie określonych ról społecznych.
Typologia ta odnosi się zarówno do różnych rodzajów społeczeństw w wymiarze historycznym (wspólnota była typowym sposobem uspołecznienia w tradycyjnym społeczeństwie agrarnym, stowarzyszenie - w kapitalistycznym społeczeństwie przemysłowym), jak i do różnych typów więzi występujących w ramach jednego społeczeństwa (wspólnota jest rodzajem więzi charakterystycznym dla rodziny czy społeczności lokalnej, stowarzyszenie dla życia w nowoczesnym mieście).
Jedną z koncepcji Tönniesa było otwarcie się państw i ustanowienie światowej republiki. Zakładała ona, że państwa zrzeszą się w jeden twór polityczny, w którym najwyższe stanowiska będą zajmować uczeni oraz myśliciele. Jedną z głównych idei było stworzenie społeczeństwa pacyfistycznego. Autor wskazywał na dużą rolę mediów (prasy) jaką miała odegrać w procesie scalania się krajów. W swoich utopijnych wizjach zachowuje jednak dystans, zaznaczając, że siła tożsamości grup zawsze będzie mieć duże znaczenie[2]
Publikacje
Gemeinschaft und Gesellschaft, Darmstadt [1887] (Wspólnota i stowarzyszenie wyd. pol. 1988).
Thomas Hobbes. Leben und Lehre, Stuttgart: Frommann, 1896 (wyd. drugie jako Thomas Hobbes, der Mann und der Denker, 1910, wyd. pol. Tomasz Hobbes: Życie jego i nauka, Łódź 1903)
Schriften und Rezensionen zur Anthropologie, ed. Rolf Fechner, Profil-Verlag, Munich/Vienna 2009.
Schriften zu Friedrich Schiller, ed. Rolf Fechner, Profil-Verlag, Munich/Vienna 2009.
Schriften und Rezensionen zur Religion, ed. Rolf Fechner, Profil-Verlag, Munich/Vienna 2010.
Geist der Neuzeit, ed. Rolf Fechner, Profil-Verlag, Munich/Vienna 2010.
Schriften zur Staatswissenschaft, ed. Rolf Fechner, Profil-Verlag, Munich/Vienna 2010.
Przypisy
↑Paweł Załęski. Tönnies i społeczeństwo cywilne: Źródła nowoczesnej koncepcji społeczeństwa. „Przegląd Socjologii Jakościowej”. t. VII, nr 2/2011, s. 72-83, 2011-07. Łódź: Uniwersytet Łódzki
Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Instytut Socjologii
Katedra Socjologii Organizacji i Zarządzania. ISSN1733-8077.
↑Eric Maigret, Socjologia komunikacji i mediów, Oficyna Naukowa, Warszawa 2012, s. 51
Bibliografia
Ferdinand Tönnies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury. Warszawa: PWN, 1988.
Jerzy Szacki, Historia myśli socjologicznej, Warszawa: PWN, 2002, s. 439-447.
Paweł Załęski, Tönnies i społeczeństwo cywilne: Źródła nowoczesnej koncepcji społeczeństwa, "Przegląd Socjologii Jakościowej, ", t. VII, nr 2/2011 (artykuł dostępny na qualitativesociologyreview.org).
