Digesta Justyniana (łac. Digesta Iustiniani, pełna nazwa: Iustiniani Augusti Digesta seu Pandectae[1]) – Wybór fragmentów pism 39 jurystów dokonany urzędowo i podniesionych do rangi ustawy. Najobszerniejsza z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego podjętej w latach 528 – 534 przez cesarza Justyniana I Wielkiego.
Prace nad ułożeniem Digestów
Konstytucją Deo auctore z 15 grudnia 530 cesarz powierzył Trybonianowi utworzenie komisji w celu ułożenia wyboru cytatów z pism wybitnych prawników, głównie klasycznych. Komisja liczyła 17 osób, obok przewodniczącego Tryboniana i urzędnika zwanego comes sacrarum largitionum należeli do niej 4 profesorowie (antecessores) Theophilus i Cratinus z Konstantynopola oraz Dorotheus i Anatollius z Berytu, a także 11 adwokatów z sądu prefekta pretorii Wschodu (praefectus praetorii Orientis).
Szereg kwestii spornych wyłaniających się w pracy komisji Justynian rozstrzygnął wydając decyzje
zwane Quinquaginta decisiones ("50 decyzji").
Sposób pracy komisji jest treścią różnych teorii (np. iż istniały 3 lub 4 podkomisje, z których jedna zajmowała się dziełami Ulpiana i Paulusa, druga komentarzami do edyktów, trzecia dziełami Papiniana, czwarta mniejszą objętościowo resztą, tzw. appendix). Inna hipoteza głosi, że kompilatorzy opierali się na gotowym zbiorze (tzw. predigesta).
Digesta ogłosił Justynian 16 grudnia 533 konstytucją Tanta[2] z mocą od 29 grudnia. Zawierają 9 142 pogrupowane tematycznie fragmenty[3] z pism 38 prawników rzymskich, tworzących od I wieku p.n.e. aż do III wieku n.e. Z założenia fragmenty te miały pochodzić od prawników posiadających przywilej ius publice respondendi, jednakże kompilatorzy wykorzystali również dzieła trzech prawników z okresu przedklasycznego, którzy przywileju tego (nadawanego od czasów Oktawiana Augusta) posiadać jeszcze nie mogli. Według informacji przekazanej przez Justyniana komisja wyselekcjonowała materiał z 2000 ksiąg mających ogółem 3 miliony wersów (duo paene milia librorum esse conscripta et plus quam tricies centena milia versuum), z czego do Digestów trafiło ok. 150 tysięcy wersów (centum quinquaginta paene milia versuum)[4]. Do tekstów tych kompilatorzy wprowadzali interpolacje, aby uzgodnić dawne prawo ze współczesnym im. Ich analiza i odkrywanie pierwotnego tekstu od dawna jest przedmiotem zainteresowania uczonych[5].
Digesta podzielone są na księgi (50), tytuły (429), fragmenty (zwane też leges 'ustawy').
Treścią jest prawo ustrojowe (księga 1), cywilne (2 - 46), karne (47 i 48), procesowe (49) i administracyjne (50). Księgi omawiające prawo karne Justynian nazwał "strasznymi" (terribiles libri)[6]. Cytowanie podobnie jak Kodeksu - D. lub Dig., kolejne numery: księgi, tytułu, fragmentu i paragrafu (pierwszy paragraf oznaczany jest pr., skrót od principium lub proemium 'początek', drugi jako 1 itd).
Konstytucją Omnem[7] z 16 grudnia 533 Justynian zreformował program nauczania prawa w oparciu o Digesta.
W trosce o zachowanie ładu prawnego Justynian zabronił komentowania Digestów oraz dokonywania z nich skrótów[8]. Zakaz ten był lekceważony już za jego panowania.
Najstarszy rękopis Digestów, pochodzący z VI wieku, odnaleziono w połowie XI wieku w Pizie, obecnie przechowywany jest we Florencji, nosi miano Florentina.
Przypisy
- ↑ Digesta łac. zbiór od direrere "zbierać, porządkować" (Kazimierz Kolańczyk, Prawo rzymskie, s. 53). Władysław Kopaliński tłumaczy to '(pisma) podzielone (na księgi, tytuły itd.)', digesta l.mn. od digestum r.nij. od digestus imiesłów od digerere 'dzielić; porządkować' z di- 'roz-' i gerere 'nosić; czynić'. Nazwa nawiązywała do klasycznej literatury prawniczej, kiedy pisano dzieła pod takim tytułem. Druga nazwa zapowiadała bogactwo treści (Kolańczyk s. 84), Pandectae z gr. πανδέκτης (pandéktēs) 'wszechobejmujący' od pan- 'wszech-' i déktēs 'otrzymujący; żebrak' od déchesthai 'otrzymywać' (Słownik wyrazów obcych : pandekty)
- ↑ Constitutio Tanta
- ↑ Kolańczyk, s. 86.
- ↑ Tanta paragraf 1. Według dokładniejszych wyliczeń 1625 ksiąg (Kolańczyk, s. 85).
- ↑ Po raz pierwszy zwrócono na nie uwagę w XVI wieku (francuski prawnik erudyta Jacques Cujas 1512–1590, zw. z łac. Cuiacius i inni). Kolańczyk s. 99; Wiesław Litewski, Rzymskie prawo prywatne s. 103.
- ↑ Tanta paragaf 8a (C. 1, 17, 2, 8a)
- ↑ Constitutio Omnem
- ↑ Tanta paragraf 22n.
Bibliografia
- Władysław Rozwadowski, Prawo rzymskie. Zarys wykładu z wyborem źródeł, Poznań 1990
- Katarzyna Sójka-Zielińska, Historia prawa, Warszawa 1993.
- Wiesław Litewski, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1990 i późniejsze wydania.
- Michał Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, oprac. Katarzyna Sójka-Zielińska, Warszawa 1995.
- Witold Wołodkiewicz, Maria Zabłocka Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 1996
- Kazimierz Kolańczyk, Prawo rzymskie, wydanie 5 zmienione, zaktualizował Jan Kodrębski, Warszawa 1997
Zobacz też
Linki zewnętrzne
