Dialekt młodszy ikawski

Dialekty sztokawskie, w tym dialekt młodszy ikawski (czerwony)

Dialekt młodszy ikawski^[1] (serb.-chorw. mlađi ikavski dijalekt^[2], zapadnohercegovačko-primorski dijalekt^[2], bosansko-dalmatinski dijalekt, w chorwackiej dialektologii także zapadni (novoštokavski) dijalekt^[2]) – dialekt sztokawski należący do grupy nowosztokawskich^[2], używany przez Chorwatów i bośniackich Muzułmanów w zachodniej Hercegowinie, zachodniej i środkowej Bośni, a także na Wybrzeżu Dalmatyńskim i Chorwackim^[1].

Gwary należące do dialektu młodszego ikawskiego są bardzo niejednolite, co wynika z pierwotnego charakteru czakawskiego tych terenów, a także z migracji ludności z terenów sztokawskich^[3].

Cechy językowe

Fonetyka dialektu młodszego ikawskiego wyróżnia się takimi cechami charakterystycznymi, jak:

• nowosztokawska akcentuacja, tj. akcent na ogół przesunięty o jedną sylabę wstecz^[1],
• konsekwentne przenoszenie akcentu na przyimek, np. nà viru, prikò kućē^[4],
• rozwój *ě (jać) w i (tj. ikawizm), np. díte, vȉra < psł. *dětę, *věra, choć liczne są ekawizmy, np. cȅsta, žèlezo < psł. *cěsta, *želězo, czy jekawizmy (szczególnie na obszarach mieszanych etnicznie), np. ńȅkī, ćȅo^[1][4],
• niejednolity rozwój psł. *šč i *žǯ, gdyż obok archaicznych šć i žđ, np. ȉšćēm, dvòrīšte, možđina (na wybrzeżu) są też št i žd, jak w literackim ȉštēm, dvòrīšće, mȍždina^[1][4],
• ślady cech czakawskich, takich jak rozwój *ď > j (w tych samych gwarach, co šč, žǯ > šć, žđ), *ľ > j, np. judi ‘ludzie’, pomieszanie szeregów š, č, ž i s, c, z (podobnie do mazurzenia), rozwój -m > -n, formy typu vrébac, grêbl’e, resti, a także odmiana typu dôjdēm lub dôjēm zamiast typowego dla sztokawszczyzny dôđēm^[1][4],
• zanik fonemu χ^[4],
• końcowe -l zachowane jedynie w sąsiedztwie czakawskim, poza tym przeszło w -a, np. gòja < *golъ lub -o, np. cio < *cělъ^[1],
• dyftongizacja długiego ā do a°^[3].

Spośród cech morfologicznych należy wymienić:

• na południu obszaru doszło do synkretyzmu celownika, miejscownika i narzędnika w liczbie mnogiej w jedną formę o końcówce -im, np. judim od judi ‘ludzie’, selim od selo ‘wieś’, w rodzaju żeńskim -am, np. ženam od žena ‘kobieta, żona’; w zachodniej i środkowej Bośni tą końcówką jest -ma, np. prijatel’ma od prijatel’ ‘przyjaciel’, selima, ženama; część północna często rozróżnia te trzy przypadki, np. celownik vrâgom od vrâg ‘diabeł’, miejscownik nà końī od kȍń ‘koń’, narzędnik za gòvedi od gòvedo ‘bydło’^[5],
• częsty aoryst z końcówkami liczby mnogiej -šmo i -šte, np. ùfatišmo, òdošte^[6],
• zanik imperfektu^[3].

Zobacz też

• dialekt ikawski Istrii
• dialekt slawoński
• dialekt wschodniobośniacki

Przypisy

1. Sławski 1962 ↓, s. 104.
2. Окука 2018 ↓, s. 308.
3. Sławski 1962 ↓, s. 105.
4. Окука 2018 ↓, s. 309.
5. Sławski 1962 ↓, s. 104–105.
6. Окука 2018 ↓, s. 310.

Bibliografia

• Милош Окука: Српски дијалекти. Nowy Sad: Prometej, 2018. ISBN 978-86-515-1368-1. (serb.).
• Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.