Czermin (województwo podkarpackie)

Czermin

wieś
Kościół św. Klemensa w Czerminie (2024)
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	mielecki
Gmina	Czermin
Liczba ludności (2020)	2012[2]
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	39-304[3]
Tablice rejestracyjne	RMI
SIMC	0647724[4]
Położenie na mapie gminy Czermin Czermin
Położenie na mapie Polski Czermin
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Czermin
Położenie na mapie powiatu mieleckiego Czermin
50°20′21″N 21°20′01″E[1]
Strona internetowa

Czermin (dawn. Langenau) – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie mieleckim, w gminie Czermin^[5][4]. Siedziba władz gminy. w 1999 roku liczyła 1557 mieszkańców.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie rzeszowskim.

W Czerminie znajduje się zabytkowy kościół pw. św. Klemensa z 1630 roku, a także cmentarz żołnierzy rosyjskich i austro-węgierskich poległych podczas I wojny światowej.

Części wsi

Integralne części wsi Czermin^[5]^[4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0647807	Grądy	przysiółek
0647730	Kolonia (dawn. Hohenbach)	część wsi
0647747	Nowa Wieś	część wsi
0647760	Podkościele	część wsi
0647813	Podmoście	przysiółek
0647776	Zadworze	część wsi
0647782	Zawada Druga	część wsi
0647799	Zawada Pierwsza	część wsi

Historia

W okolicach tej wsi odkryto najstarsze na terenie powiatu mieleckiego ślady pobytu człowieka. Odnalezione tu wykopaliska – rdzeń krzemienny, rylec oraz kilkanaście innych narzędzi – pochodzą z późnego paleolitu i liczą ok. 12 tysięcy lat. Inne odkrycia dowodzą osadnictwa w okresie neolitu (4500–1800 lat p.n.e.), istnienia osady zaliczonej do kultury przeworskiej (II połowa II w.). Największą sensacją było odkrycie śladów osady o cechach celtyckich i zachowanych w tym miejscu fragmentów naczyń, figurki ptaszka, żelaznego klucza i elementów sieci rybackiej. Pierwotna nazwa wsi – Wisłok. Wzmianka z 1190 roku podaje miejscowość jako własność sióstr premonstrantek z Buska-Zdroju. W roku 1257 książę sandomierski Bolesław V Wstydliwy podarował wieś klasztorowi sióstr klarysek z Zawichostu. W XV wieku właścicielami wsi była rodzina Pacanowskich, a na przełomie XV i XVI wieku Czermin znalazł się w rękach rodziny Wampowskich, która potem odsprzedała wieś Kasztelanowi tarnowskiemu i dobra te znalazły się w rękach rodziny Mieleckich jako dobra królewskie. Na przełomie wieków XVI i XVII należała ona do Hieronima Gostomskiego herbu Nałęcz. W połowie XVI wieku w okresie najazdu Szwedów na Polskę pod Czerminem doszło do bitwy pomiędzy wojskami polskimi a szwedzkimi. Z tego okresu przetrwały fortyfikacje ziemne w Łysakowie i Łysakówku (dziś wieś w gminie Borowa). Po utracie niepodległości Polski i dokonaniu I rozbioru w 1772 r. dobra królewskie zostały uznane za własność monarchii Habsburgów. W 1783 roku przybyli osadnicy z Nadrenii i objęli w posiadanie część wsi Czermin, której nazwa brzmiała „Hohenbach”. Kolonia liczyła 56 rodzin osadników niemieckich i obejmowała 654 morgi najurodzajniejszych pól. Koloniści byli wyznania protestanckiego. W 1784 założyli oni filię zboru w Sarnowie (niem. Reichsheim). W 1802 wybudowali okazały dom modlitwy, założyli cmentarz wyznaniowy, mieli piętrową szkołę, w której jeszcze w okresie międzywojennym 1918–1939 nauczanie odbywało się także w języku niemieckim. W 1867 z Sarnowa przeniesiono tu siedzibę zboru.

Obiekty owego zboru zostały rozebrane na budulec drogowy lub zburzone przez żołnierzy Armii Czerwonej w 1944 roku. W roku 1939 grupa kolonistów niemieckich zorganizowała dywersyjną V kolumnę hitlerowską, która podczas okupacji niemieckiej odgrywała znaczącą rolę w zwalczaniu polskości. Mieszkańcy wioski byli dwa razy wysiedlani – w czerwcu 1941 roku przez Niemców do Sarnowa (kolonia Reichscheim) i w 1944 przez wojska sowieckie. W Czerminie licznie zamieszkiwali Żydzi, którzy osiedlili się tu po 1830 roku. Posiadali Beit Hamidrasz do odprawiania codziennych modłów, a w jego sąsiedztwie mykwę. Ich odrębna kultura przestała istnieć z chwilą wymordowania ludności żydowskiej przez Niemców podczas II wojny światowej. Pod koniec listopada – do 8 grudnia 1981 r. w Urzędzie Gminy w Czerminie miał miejsce strajk okupacyjny rolników NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” z gminy Czermin i gmin sąsiednich. Do wsi przyjechała kolumna ZOMO, która przez demonstrację milicyjnej siły próbowała zastraszyć strajkujących i miejscową ludność. Strajk zakończył się 8 grudnia, a w 5 dni później – 13 grudnia 1981 r. rozpoczął się stan wojenny.

Zabudowa wsi

Domy w przysiółku Kolonia, wzniesione przez osadników niemieckich na początku XX wieku – nr 60 z 1906 roku i inne wybudowane do 1921 roku. Parterowe, częściowo podpiwniczone, szczytem zwróconym do drogi. Murowane na rzucie prostokąta, otynkowane. Układ wnętrza – dwutraktowy z sienią i kuchnią na osi. Zewnątrz podziały ramowe. Gzyms wieńczący profilowany. Dachy dwuspadowe kryte dachówką.

Kościół parafialny

Już w 1238 roku przy kościele Św. Klemensa istniała parafia w Czerminie. W dokumentach z lat 1470–1480 wzmiankowano o pierwotnym kościele drewnianym. Od 1595 roku istniała tu szkoła parafialna. W latach 1721–1900 działał szpital i przytułek dla ubogich. Obecnie kościół Św. Klemensa jest murowany i otynkowany. Ten zabytkowy (wczesnobarokowy, orientowany) kościół zbudowano w 1630 roku. Podczas rozbudowy w 1653 roku prezbiterium zamknięto absydą, zasklepiono nawę. We wnęce prezbiterium, przeznaczona na oleje święte, szafka drewniana z okuciami i zameczkiem z ok. 1630 roku. Z tego okresu portal z prezbiterium do zakrystii. Ołtarze boczne przy tęczy powstały po 1630 roku. Krucyfiks, lawentarz i kropielniczka z XVII wieku, monstrancje, kielichy i ornaty z XVIII-XIX wiek. Kaplice boczne z absydami dobudowane w 1721 roku, przedsionki z połowy XIX wieku. Wewnątrz figury Św. Anny i Św. Józefa z XX wieku. Chrzcielnicę z I poł. XIX wieku umieszczono we wnęce z czarnego marmuru, z pokrywą mosiężną w kształcie korony. Chór muzyczny murowany. Na elewacji stary zegar słoneczny. Polichromię postmodernistyczną wykonał w 1934 roku Jerzy Baranowski.

W otoczeniu kościoła znajduje się ogrodzenie z XIX wieku – murowane, z dwiema kaplicami i trójarkadową dzwonnicą. Dzwon z 1525 r. przelany, z dwiema plakietkami w kształcie aniołów. Na plebanii przechowuje się księgi parafialne od 1871 r.

Cmentarze

• Cmentarz parafialny

Wewnątrz kaplica cmentarna powstała w 1750 r. z reliktami XVII-wiecznych nagrobków.Grób Stanisława Webera – zarządcy majątku w Ziempniowie, zamordowanego w czasie rzezi galicyjskiej w 1846 r.

• Cmentarz Wojenny

Stanowił oddzieloną ceglanym murem cześć cmentarza parafialnego o pow. 50 m.kw. Spoczywało tutaj 33 żołnierzy walczących po stronie Rosji i Austro-Węgier, poległych w latach 1914-1915, w tym 19 ekshumowanych z cmentarza parafialnego w Borowej oraz 4 żołnierzy węgierskich poległych w Pławie. Obecnie jest tu obelisk, który w 1995 r. ufundowali mieszkańcy gminy Czermin. Na obelisku napis: „Ku chwale i z wdzięczności poległym żołnierzom w obronie i za wolność Ojczyzny w czasie I i II wojny światowej pochodzącym z terenu gminy Czermin”.

• Cmentarz Ewangelicki

Pojedyncze groby lub ich fragmenty.

Pomniki

• Pomnik – Postawiony na centralnym placu Czermina dla uczczenia osób zamordowanych przez niemieckich nazistów. Tablica frontowa z napisem: „Bohaterem walki o wolność ojczyzny i sprawiedliwość społeczną – społeczeństwo gmin Czermin. Wrzesień 1980 r.” tablica boczna lewa: „Pomnik zniszczony przez kolonistów niemieckich w 1939 r., odbudowany w roku XXXV-lecia zwycięstwa nad Niemcami hitlerowskimi”, tablica boczna prawa: „W hołdzie poległym w I wojnie światowej i ok. 400 ofiarom II wojny światowej”.
• Tablica pamiątkowa – wmurowana na szkole podstawowej ku czci 10 Żydów rozstrzelanych przez hitlerowców w 1943 r.
• Kopczyk z krzyżem – postawiony w przysiółku Grądy. Na krzyżu widnieje napis: „Bohaterom walk za wiarę i Ojczyznę 1655-1656”.

Osoby związane z Czerminem

• Marian Kantor
• Jan Krawczyk

Zobacz też

• Czerminek

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 20053
2. Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-01-17]
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 177 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. brak numeru strony

Linki zewnętrzne

• Czermin 2(1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 810 .
• Strona internetowa OSP Czermin
• Strona internetowa Gminnej Biblioteki Publicznej
• Strona internetowa Parafii Czermin. czermin.diecezja.tarnow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-07)].
• Strona internetowa przedszkola w Czerminie
• Ludowy Klub Sportowy Victoria Czermin. lksvictoria.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-03-24)].
• Historia Żydów w Czerminie na portalu Wirtualny Sztetl