Cerkiew Wszystkich Świętych – prawosławna cerkiew w Moskwie, w rejonie tagańskim. Jedna ze świątyń w dekanacie Opieki Matki Bożej eparchii moskiewskiej miejskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Potocznie znana jako cerkiew Wszystkich Świętych na Kuliszkach.
Historia
Według tradycji[2] pierwsza cerkiew na tym miejscu została wzniesiona z drewna za panowania wielkiego księcia moskiewskiego Dymitra na pamiątkę zwycięstwa w bitwie na Kulikowym Polu z 1380. Fundator pragnął, by była ona miejscem modlitwy za wojowników ruskich poległych podczas bitwy; niektórych pochowano w sąsiedztwie świątyni. Wezwanie cerkwi – Wszystkich Świętych – wybrano, by podkreślić fakt, że modlitwa w obiekcie wznoszona jest do wszystkich świętych patronów poległych uczestników starcia. Według tej wersji dziejów świątyni jest to pierwsza w historii Rosji cerkiew-pomnik upamiętniająca poległych żołnierzy[3]. Istnieje również inna wersja dziejów obiektu, według której został on wzniesiony wcześniej, około 1367. Wówczas budowa cerkwi nie miałaby związku z bitwą na Kulikowym Polu, ale z rozwojem Kuliszek – części Moskwy, w której znajduje się obiekt; miejscem wspomnienia poległych wojowników stała się dopiero kilkanaście lat od powstania[2]. Drewniana świątynia była niszczona przez pożary w 1493 i 1547. Budynek miał dwa ołtarze: główny Wszystkich Świętych i boczny św. Nauma, od strony południowej[3]. W 1612 została natomiast poważnie uszkodzona podczas walk o Moskwę[2].
Budynek obecnie istniejącej (2015) cerkwi datowany jest na XVI w., możliwe jednak, że murowana świątynia istniała już wcześniej, a w XVI w., przy wznoszeniu nowego obiektu, wykorzystano fragment murów poprzedniego[3]. W I połowie XVII w. cerkiew Wszystkich Świętych była świątynią jednonawową, na planie kwadratu, z apsydą i galerią otaczającą przedsionek i nawę. W 1662 dobudowany został drugi ołtarz św. Mikołaja. Dwadzieścia sześć lat później, w ramach odbudowy obiektu po kolejnym pożarze, cerkiew poszerzono o przedsionek i dzwonnicę, rozebrano natomiast część galerii. Została ona ostatecznie zlikwidowana w 1737, podczas następnej przebudowy obiektu. Między XVII a XIX wiekiem cerkiew była wielokrotnie remontowana[3]. Przez cały okres swojego istnienia posiadała status świątyni parafialnej[2].
W 1771 w Moskwie wybuchła epidemia. Aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się choroby, arcybiskup moskiewski Ambroży nakazał usunąć cudowną Bogolubską Ikonę Matki Bożej z ogólnodostępnej kaplicy w Baszcie Warwarskiej, podlegającej cerkwi Wszystkich Świętych, gdzie przyciągała znaczne grupy wiernych. Wówczas w mieście wybuchły zamieszki, podczas których tłum zamordował hierarchę. Bunt został stłumiony dwa dni później[2].
Świątynia pozostawała czynna do 1931, gdy została zamknięta przez władze radzieckie. Nie została zniszczona tylko dlatego, że przez wiele lat była cerkwią-pomnikiem poległych w bitwie na Kulikowym Polu[3]. Obiekt zwrócono Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu w 1991. Od 1999 cerkiew należała do przedstawicielstwa Patriarchatu Aleksandryjskiego przy Patriarchacie Moskiewskim[3] (w grudniu 2019 r. działalność przedstawicielstwa została na wniosek Patriarchatu Moskiewskiego zawieszona, w związku z uznaniem przez Patriarchat Aleksandryjski Kościoła Prawosławnego Ukrainy[4]). Od 2021 r. przy cerkwi znajduje się siedziba Patriarszego egzarchatu Afryki[5].
Obiektem szczególnego kultu w świątyni jest kopia Ikony Matki Bożej „Gospodarna”[2] oraz dwa relikwiarze przekazane do Moskwy przez metropolitę Atanazego z Patriarchatu Aleksandryjskiego. W pierwszym znajdują się relikwie dwunastu różnych świętych, w drugim – św. Mikołaja[6].
Przypisy
