Budynek przy ulicy Powstańców 31 w Katowicach

Budynek przy ulicy Powstańców 31 w Katowicach
Ilustracja
Gmach od strony południowo-wschodniej (2018)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Adres

ul. Powstańców 31
40-038 Katowice

Typ budynku

budynek przychodni lekarskich

Styl architektoniczny

neobarok z elementami modernizmu

Inwestor

Związek Kopalń Górnośląskich „Robur”

Kondygnacje

4+1

Ukończenie budowy

1924

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Powstańców 31”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Powstańców 31”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Powstańców 31”
Ziemia50°15′06,2″N 19°01′27,8″E/50,251722 19,024389

Budynek przy ulicy Powstańców 31 w Katowicachbudynek w Katowicach, położony przy ulicy Powstańców 31, na terenie dzielnicy Śródmieście. Wzniesiony został w 1924 roku w stylu neobaroku z elementami modernizmu, a siedzibę ma w nim Zespół Wojewódzkich Przychodni Specjalistycznych w Katowicach.

Historia

Ówczesny gmach Związku Kopalń Górnośląskich „Robur” w Katowicach na zdjęciu opublikowanym w 1927 roku
Tablica upamiętniająca Polaków torturowanych i zamordowanych w tym gmachu przez Gestapo i UB

Gmach został wzniesiony w 1924 roku dla spółki handlowej Robur[1], na działce pomiędzy współczesnymi ulicami Powstańców, J. Lompy i Rybnicką[2]. Dokonywano w nim transakcji handlowych oraz prowadzono handel węglem kamiennym[3].

W latach 1939–1945 siedzibę miała tutaj niemiecka Tajna Policja Państwowa (niem. Geheime StaatspolizeiGestapo)[2]. Katowickie biuro Gestapo oficjalnie utworzono 2 października 1939 roku[3] przy ówczesnej Strasse der SA 49[4]. Szef niemieckiej policji Heinrich Himmler okólnikiem z 7 listopada 1939 roku wyznaczył jako teren działania biura rejencję katowicką, a po utworzeniu prowincji górnośląskiej katowickie Gestapo podniesiono do rangi placówki kierowniczej. Pierwszym dowódcą został Emanuel Schäfer[5], a szczególnie okrutnie w historii miasta zapisał się ostatni z nich – Johannes Thümmler[6].

W budynku przy obecnej ulicy Powstańców 31 w Katowicach siedzibę miał także sąd doraźny[3] (niem. Standgericht) powołany 1 czerwca 1942 roku na podstawie rozporządzenia gauleitera Fritza Brachta[7]. Sąd ten był najważniejszym narzędziem nazistowskiego terroru na Górnym Śląsku, a kierowali nim aktualnie urzędujący szefowie katowickiego Gestapo[4]. Kierownictwo rezydowało na piętrach budynku, a w piwnicach torturowano więźniów. Ofiarami sądu doraźnego padło około 2 tys. osób, natomiast większa była liczba osób aresztowanych – w latach 1941–1943 było ich około 12 tysięcy[3], z czego większość z nich prawdopodobnie przewinęła się także przez pomieszczenia śledcze i cele w gmachu Gestapo[6]. Funkcjonariusze katowickiego Gestapo ewakuowali się tuż przed zajęciem Katowic przez Armię Czerwoną w styczniu 1945 roku[8].

Po II wojnie światowej[2], w latach 1945–1954 siedzibę miał tutaj Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach[9]. Został on zorganizowany pod koniec stycznia 1945 roku[10], a jego kierownikiem był płk Józef Jurkowski (właśc. Jungman)[11]. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zlikwidowano w grudniu 1954 roku[12], a jego kompetencje podzielono pomiędzy Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego[10].

Prawdopodobnie w 1954 roku gmach przy ówczesnej ulicy Powstańców 49 zmienił numerację na 31. Jeszcze w tym samym roku przeznaczono go na cele medyczne, a w piwnicach, gdzie torturowano wcześniej ludzi, umieszczono pracownie rentgenowskie[13]. 1 styczna 1985 roku bazie zniesionego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego powstał Zespół Wojewódzkich Przychodni Specjalistycznych w Katowicach, który od 1998 roku zaczął funkcjonować jako samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej[14].

W 1996 roku na ścianie budynku wmurowano tablicę pamiątkową poświęconą pomordowanym tam Polakom[1], ufundowaną przez katowicki oddział Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego[2]. W styczniu 2011 roku pod tą tablicą odsłonięto sześć płyt z nazwiskami mieszkańców Katowic zamordowanych w KL Auschwitz[13].

Charakterystyka

Gmach od strony wschodniej

Jest to budynek przychodni lekarskich[15], w którym swoją siedzibę ma Zespół Wojewódzkich Przychodni Specjalistycznych w Katowicach[2]. Położony jest przy ulicy Powstańców 31 (róg z ulicami J. Lompy i Rybnicką) w Katowicach, na terenie dzielnicy Śródmieście[16].

Jest to obiekt murowany z cegły i tynkowany, czterokondygnacyjny z poddaszem, zwieńczony dachem czterospadowym mansardowym. Wzniesiony został w stylu neobaroku z elementami modernizmu[17] (bądź w stylu neoklasycyzmu[2]). Posiada portal kolumnowy, ozdobne obramienia okiem i mansard oraz fronton[17], w którym umieszczone jest godło górnicze[2]. Dodatkowo przed głównym wejściem znajdują się schody[18].

Powierzchnia zabudowy gmachu wynosi 1 299 m²[16].

Na fasadzie budynku znajduje się tablica pamiątkowa upamiętniająca Polaków torturowanych i zamordowanych przez Gestapo i Urząd Bezpieczeństwa[2], a także tablice upamiętniające mieszkańców Katowic zamordowanych w KL Auschwitz[13][19].

Gmach wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice. Dodatkowo objęty jest ochroną konserwatorską na postawie przepisów uchwalonego 28 maja 2014 roku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego[16].

Przypisy

  1. a b Lipońska-Sajdak i Szota 2004 ↓, s. 150.
  2. a b c d e f g h Bulsa 2018 ↓, s. 192.
  3. a b c d Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 73.
  4. a b Kałuska i Węcki 2013 ↓, s. 49.
  5. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 367.
  6. a b Tomasz Borówka: Archiwum gestapo Katowice, czyli nieuchwytne widmo. Już wiemy, co się z nim stało. Jedna z wielkich tajemnic śląskiej historii wyjaśniona!. dziennikzachodni.pl, 2020-12-13. [dostęp 2024-12-13]. (pol.).
  7. Rzewiczok 2006 ↓, s. 172.
  8. Tomasz Borówka: Jak uciekali zbrodniarze. Ewakuacja gestapo i jego archiwów z Katowic w styczniu 1945. www.slazag.pl, 2023-01-29. [dostęp 2024-12-13]. (pol.).
  9. Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 74.
  10. a b Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu: „Twarze katowickiej bezpieki” – Katowice, 30 marca 2007 r.. ipn.gov.pl. [dostęp 2024-12-13]. (pol.).
  11. Korol-Chudy 2020 ↓, s. 54.
  12. Korol-Chudy 2020 ↓, s. 55.
  13. a b c Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 75.
  14. Zespół Wojewódzkich Przychodni Specjalistycznych w Katowicach: O nas. zwps.pl. [dostęp 2024-12-13]. (pol.).
  15. Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 108.
  16. a b c Internetowe mapy Systemu Informacji Przestrzennej Katowic. Zabytki. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-12-13]. (pol.).
  17. a b Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 109.
  18. Urząd Miasta Katowice. Wydział Polityki Społecznej: Zespół Wojewódzkich Przychodni Specjalistycznych. bezbarier.katowice.eu. [dostęp 2024-12-13]. (pol.).
  19. Leśniewska i Bojarun 2014 ↓, s. 21.

Bibliografia

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!