Ten artykuł dotyczy stylu w muzyce. Zobacz też: Ars Nova - zespół muzyczny.
Strona z traktatu-manifestu Ars nova tradycyjnie przypisywanego Filipowi z Vitry
Ars nova (łac.sztuka nowa) – termin, którym określa się tendencję w muzyce francuskiej i włoskiej, związaną z rozwojem muzyki polifonicznej w latach 1315–1400. Jest to pojęcie przeciwstawne do Ars antiqua.
pojawienie się zupełnie nowych gatunków muzycznych, takich jak: madrygał, caccia, ballata, także nowe, wielogłosowe opracowania takich gatunków jak ballada, virelai, rondo, chace, rozkwit motetu izorytmicznego,
wprowadzenie nowych zasad notacji rytmicznej; wcześniejsza notacja modalna zostaje zastąpiona przez notacją menzuralną, mającą wielokrotnie bogatsze podziały wartości,
pojawiają się poglądy na temat dzieła muzycznego, widzianego jako źródło przyjemności (poglądy takie zapowiadają renesans).
Francja
Głównym przedstawicielem był Philippe de Vitry. Z jego twórczości zachowały się tylko nieliczne kompozycje, a także wspomniany już traktat Ars nova.
Największym kompozytorem tego okresu był Guillaume de Machaut (ur. ok. 1300, zm. 1377 w Reims), będący także poetą i sekretarzem królewskim. Przez długie lata służył na dworze króla Czech Jana Luksemburskiego jako jego sekretarz. Z królem odwiedził wiele krajów i miast, między innymi Kraków oraz Wrocław. Po śmierci króla służył na dworze królów francuskich, a około 1350 osiadł w Reims jako kanonik. Jego twórczość obejmuje zarówno utwory świeckie, jak i religijne. Stosował formy refrenowe z tradycji truwerów, takie jak ballada, virelai, rondo, w większości opracowane wielogłosowo. Jest autorem m.in. czterogłosowej Mszy Notre Dame, pierwszego w historii wielogłosowego opracowania całego cyklu mszalnego.
Włochy
We Włoszech nie obowiązywała nazwa Ars nova, lecz trecento (czyli lata [tysiąc] trzysetne, tzn. wiek XIV). Włochy przeżywały w XIV w. okres wielkiego ożywienia w sztuce zapowiadający już nadejście renesansu. W muzyce pojawia się szereg nowych form, takich jak madrygał (wielogłosowa pieśń świecka w języku włoskim), caccia (wielogłosowa pieśń świecka opowiadająca o polowaniu i urokach życia na wsi), ballata (odpowiednik francuskiej virele). Muzyka cechowała się swoistą prostotą śpiewności linii melodycznej i silnym udziałem muzyki świeckiej. Podobnie jak we Francji, występowało większe bogactwo rytmiki.
Zofia Dobrzańska-Fabiańska w Izorytmicznej koncepcji dzieła muzycznego przedstawia krytykę stosowania pojęcia Ars nova. Pojęcie Ars nova używa się dwojako:
w odniesieniu do muzyki francuskiej późnego średniowiecza, związanej wyłącznie z izorytmią; "Ars nova" to tytuł traktatu Philippe'a de Vitry;
w odniesieniu do muzyki XIV w. zarówno francuskiej i włoskiej.
Po pierwsze: takie użycie wywodzi się z Handbuch der Musikgesichte Hugo Riemanna. Stosuje on ten termin w celu przeciwstawienia sobie dwóch epok (Ars antiqua i ars nova - okresu rozwoju muzyki we Francji i we Włoszech zapowiadającego renesans); taki kontekst zmienia oryginalne, pierwsze znaczenie tego terminu.
Phillippe de Vitry pierwszy użył takiego określenia i dotyczyło ono właśnie izorytmii. Traktat ten właściwie cały jest jej poświęcony. W tym kontekście termin Ars nova zachowuje oryginalne znaczenie. Lepiej rozumieć więc "ars nova" po prostu jako muzykę izorytmiczną. Dodatkowym argumentem przemawiającym za takim myśleniem o Ars nova jest fakt, że izorytmia była jednym z większych punktów zwrotnych w historii muzyki.
