Antonia Zárate y Aguirre Murguía (1775–1811) urodziła się w Barcelonie, była córką aktora i dyrektora zespołu teatralnego. Kontynuowała rodzinną tradycję jako aktorka i śpiewaczka, pracowała głównie w Madrycie, grając drugoplanowe role. Jej mąż Bernardo Gil był aktorem komediowym i tenorem w Teatro del Príncipe w Madrycie, a syn Antonio Gil y Zárate został znanym poetą i dramaturgiem[1][2]. W 1804 Bernardo Gil wyjechał z rodziną na kilka lat do Francji, być może Antonia wróciła do Madrytu na krótko przed spowodowaną gruźlicą śmiercią w 1811[3]. Antonia należała do kręgu dramaturga Leandra de Moratína, bliskiego przyjaciela Goi[4]. Jako wykonawcę testamentu mianowała bankiera Manuela Garcíę de la Prada, również znajomego Goi[3][5].
Goya był utalentowanym i wziętym portrecistą, jego karierze nie zaszkodziła głuchota, na którą cierpiał po przebytej w 1792 roku chorobie. Malował członków rodziny królewskiej, arystokracji, burżuazji, duchownych, polityków, bankierów, wojskowych oraz ludzi związanych z kulturą. Często portretował też swoich przyjaciół z kręgu liberałów i ilustrados[6]. Był miłośnikiem teatru i namalował podobizny znanych aktorów i aktorek takich jak: Rita Luna, Rosario Fernández „Tyranka” czy Isidoro Máiquez[7]. Antonię Zárate sportretował dwukrotnie. Drugi portret z 1811 znajduje się w Ermitażu w Petersburgu, możliwe, że został wykonany pośmiertnie na podstawie starszego portretu. Na obu portretach twarz i fryzura aktorki są niemal identyczne, obrazy różnią się strojem i tłem[2].
Data powstania portretu z National Gallery nie jest znana, nie można go też powiązać z żadnym konkretnym momentem w jej życiu[1]. Portret jest datowany na ok. 1805–1806 na podstawie stylu i palety malarza, oraz stroju i fryzury aktorki, typowych dla pierwszej dekady XIX wieku[2]. Jednak w tym okresie aktorka najprawdopodobniej przebywała we Francji[3]. Według Calva Serrallera strój i sposób przedstawienia postaci są zbliżone do innych portretów Goi takich jak Dama w mantyli i baskinii oraz Portret damy z wachlarzem powstałych między 1800–1807[2]. Manuela Mena wskazuje na okres wojny niepodległościowej (1808–1812) i podobieństwo z Portretem Rafaela Esteve Vilelli z 1815 roku[3]. Według Valentína Carderery syn aktorki posiadał dwa portrety matki namalowane przez Goyę w 1810 i 1811, nie wiadomo, czy obraz z National Gallery to jeden z nich[2]. Fakt, że obraz pozostał w rodzinie aktorki aż do początku XX wieku sugeruje, że został zamówiony przez jej męża, być może przed wyjazdem do Francji w maju 1804 roku[8].
Opis obrazu
Sportretowana aktorka siedzi w eleganckiej, wyprostowanej pozycji na szerokiej sofie w stylu Ludwika XVI, obitej złotawą adamaszkową tkaniną, która nadaje portretowi blasku[9]. Ten mebel[a] był często używanym rekwizytem w madryckiej pracowni Goi, dlatego prawdopodobnie tam powstał portret[10]. Ubrana jest w modną suknię z czarnego jedwabiu z wysokim stanem, w stylu empire. Dekolt sukni jest ozdobiony białą koronką, a czarna koronkowa mantyla w naturalny sposób opada jej na ramiona[2]. Na tle mantyli, namalowanej krótkimi i energicznym pociągnięciami pędzla[11], połyskują kolczyki w kształcie koła[8]. W dłoniach trzyma zamknięty wachlarz, być może z kości słoniowej, a jej ręce okrywają jedwabiste rękawiczki bez palców[2]. Jej spojrzenie jest nieco melancholijne, a w uśmiechu pojawia się szczypta ironii[10]. Brak atrybutów, które zdradzałyby nazwisko lub pozycję społeczną portretowanej[4]. Goya w harmonijny sposób łączy czerń i złoto tworząc portret będący hołdem dla aktorki, którą podziwiał[1][12].
Proweniencja
Do 1901 roku portret należał do krewnych aktorki Antonia i Adelaidy Gil w Madrycie, a następnie znajdował się w londyńskiej filii M. Knoedler & Co. Został kupiony w Londynie przez finansistę Sir Otto Beita ok. 1911[3]. W 1930 obraz odziedziczył jego syn Sir Alfred Beit, który wystawił go w mieszczącym jego prywatną kolekcję sztuki Russborough House. Obraz został dwukrotnie skradziony z Russborough House: w 1974 i 1986 roku. W kwietniu 1974 brytyjska dziedziczka Rose Dugdale i jej trzech irlandzkich wspólników z IRA ukradli z Russborough House dziewiętnaście obrazów, w tym portret Antonii Zárate. Wyrywali płótna z ram śrubokrętem lub wycinali nożami. Wszystkie obrazy zostały odzyskane tydzień później w domu w Glandore w West Cork i wróciły do Beita. W 1986 kradzieży dokonał Martin Cahill, który wraz ze wspólnikami zrabował z Russborough House osiemnaście obrazów. Oprócz Goi były to także dzieła Rubensa, Gainsborough, Metsu i Vermeera. W tym czasie Beit negocjował przekazanie obrazów do National Gallery of Ireland, donacja została sfinalizowana w 1987, mimo że niektóre obrazy, w tym Goya, wciąż pozostawały nieodnalezione. Część obrazów zostało odnalezionych w 1993 roku w Antwerpii, w bagażniku samochodu zaparkowanego na lotnisku. Portret autorstwa Goi znajdował się zrolowany w torbie golfowej. Był najbardziej uszkodzony spośród wszystkich obrazów skradzionych z Russborough. W wyniku zwinięcia płótna farba odpadła w kilku miejscach. Wcześniej płótno zostało wycięte z ramy ostrym narzędziem, a na powierzchni zostały ślady cięcia. Obraz został odrestaurowany w National Gallery of Ireland, gdzie obecnie się znajduje[13].
Uwagi
↑W inwentarzu dóbr Goi sporządzonym po śmierci jego żony w 1812 roku widnieje pozycja „Osiem krzeseł bez ramion w żółtym adamaszku [i] pasująca sofa”.
↑Manuela Mena, Gudrun Maurer, Virginia Albarrán: Goya: retratos de vascos y navarros. Bilbao: Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018, s. 26–27. ISBN 84-96763-80-3.
↑Pablo J. Rico: Juan Meléndez Valdés. W: Praca zbiorowa: Goya (Catálogo Exposición Ayuntamiento de Zaragoza). Zaragoza: Electa España, 1992, s. 80–81. ISBN 84-88045-37-9.
↑Arnauld Brejon De Lavergnée: Goya, un regard libre. Lille: Reunion Des Musees Nationaux, 1998, s. 198–199, kat. 36. ISBN 2-7118-3762-9.
↑ abSergio Benedetti: The National Gallery of Ireland: Essential Guide. Christine Davis (red.). Boston: Scala Publishers, 202, s. 89. ISBN 978-1-85759-267-2.
