Aniela Radzicka (ur. 1818 w Krzemieńczuku, zm. 28 lutego[1] 1880 w Ciechanowie) – polska ziemianka, łączniczka i kurierka w czasie powstania styczniowego[2][3].
Życiorys
Urodziła się na Wołyniu jako córka Cecylii z Klukowskich oraz Jana Płużańskiego, oficera polskiego wojsk carskich[2][3]. Rodzina przeprowadziła się na Mazowsze, gdy ojciec został zwolniony ze służby wojskowej. Zamieszkali w Czarnocinku[4].
W dniu 21 maja 1844 w Makowie Mazowieckim poślubiła Józefa Prospera Radzickiego-Róg z Radzica herbu Nałęcz. Zamieszkali w Modle. Mąż był posesorem dóbr Modła i Modełka. Urodziła czworo dzieci: Tadeusza Józefa Adama (1845), Anielę Marię Ewę (1847), Zygmunta (1848) i Stefana (1850). W 1855 jej mąż, wówczas właściciel dóbr Czarnocinek, zmarł[2][3].
Zaangażowała się w powstanie styczniowe, a dwór w Czarnocinku był wykorzystywany przez Zygmunta Padlewskiego jako zaplecze. Aniela agitowała na rzecz insurekcji, inicjowała powstawanie nowych oddziałów powstańczych, opiekowała się rannymi w lazaretach i zbierała pieniądze m.in. na zakup broni. Była członkinią oddziału powstańczego, łączniczką Padlewskiego[5]. Znała też Tomasza Kolbe, jego działania, miejsca pobytu, szlak potyczek[3]. Zarówno z Padlewskim, jak i Kolbem prowadziła korespondencję[4].
Brała udział w bitwie pod Rydzewem 5 maja 1863, po której dostała się w niewolę carską. W jej domu znaleziono listy potwierdzające, że była kurierką[5]. Także w kancelarii sztabu powstańczego, przechwyconej przez wojska carskie w bitwie w Drążdżewie 11 marca 1863, znaleziono dokumenty ją obciążające[6]. Z Przasnysza wydelegowano oficera żandarmerii w celu dokonania rewizji w dworze i porównania charakteru pisma na odnalezionych dokumentach z charakterem pisma na tekstach przechowywanych w Czarnocinku. Podobieństwo stwierdził jeden z synów i nieświadomie wydał matkę. Radzicka została aresztowana i postawiona przed komisją śledczą, a potem przed sądem wojennym[4].
Została skazana na dożywotnie ciężkie roboty na Syberii, ale ostatecznie wyrok zamieniono na zesłanie z pozbawieniem praw posiadania[5]. Mieszkała w guberni tobolskiej i jenisejskiej. Na zesłaniu uczyła[5]. Rosyjski współwięzień, sojusznik sprawy polskiej, były oficer carskiego wojska, Paweł Ogorodnikow, tak o niej pisał w swoim pamiętniku:
Nigdy nie miałem okazji spotkać w społeczności rosyjskiej kobiety, która przejawiałaby równie wielkie poczucie obowiązku obywatelskiego jak Radzicka. Siła charakteru pomogła jej znieść rozłąkę z dziećmi i ojczyzną, którą nadzwyczaj ukochała i z uśmiechem pogardy znosić wszystkie niewygody oczekujące ją na Syberii. Jej energia, upór, rozum, w znacznej mierze wpłynęły na poparcie [obywateli] powstania w guberni płockiej. Jej przyjaźń z Padlewskim przyniosła dużo dobrego w sprawie walki z jarzmem carskim. (…) Dlaczego Polska jest zniewolona, skoro ma takie matki i żony…[3].
Wróciła do Polski w 1871, pozostając jednak pod nieustannym nadzorem policyjnym. W maju 1872 władze guberni płockiej przeniosły ją do powiatu makowskiego w sąsiedniej guberni łomżyńskiej[3].
Nie jest znane jej miejsce pochówku[3].
Upamiętnienie
W Regiminie znajduje się ulica jej imienia[7].
Przypisy
- ↑ Nr 37, Akta stanu cywilnego parafii w Ciechanowie. Zgony, 1880 [zarchiwizowane z adresu 2022-01-23] .
- ↑ a b c Aniela Płużańska [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-04-05] .
- ↑ a b c d e f g BogumiłaB. Umińska BogumiłaB., Pamięci Anieli Radzickiej i Tomasza Kolbe – niezłomnych bohaterów Powstania Styczniowego [online], Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie, 22 stycznia 2021 [dostęp 2021-04-05] (pol.).
- ↑ a b c MariaM. Złotorzycka MariaM., O kobietach-żołnierzach w powstaniu styczniowym, Warszawa 1972 . Brak numerów stron w książce
- ↑ a b c d Radzicka – Katalog Powstańców Styczniowych [online], genealogia.okiem.pl [dostęp 2021-04-05] .
- ↑ Maria WeronikaM.W. Kmoch Maria WeronikaM.W., Insurekcja styczniowa w Przasnyskiem (1863–1864) [online] [dostęp 2021-04-05] .
- ↑ Regimin. Wykaz Ulic [online], wykaz.rky.pl [dostęp 2022-01-23] .