Alois Mrštík (ur. 14 października 1861 w Jimramovie[1], zm. 24 lutego 1925 w Brnie[2]) – czeski pisarz i dramaturg.
Życie
Urodził się 14 października 1861 w mieście Jimramov na Wyżynie Czesko-Morawskiej. Jego rodzicami byli szewc Alois Mrštík (1834–1918[3]) oraz krawcowa Františka (z domu Elisová[4]). Był najstarszy z czwórki rodzeństwa. Jego młodszy brat Vilém (1863–1912) został wybitnym prozaikiem, autorem powieści realistycznych i impresjonistycznych oraz szkiców z podróży[5]. Kolejny z braci, František (1865–1909[6]), był magistrem farmacji, natomiast Norbert (1867–1905[7]) – tłumaczem z języka rosyjskiego i polskiego oraz felietonistą.
W 1869 rodzina Mrštíków przeniosła się do miejscowości Ostrovačice w pobliżu Brna. Do kolejnej przeprowadzki, tym razem w celach edukacyjnych, doszło w 1874. Bracia przeprowadzili się do Brna, gdzie Alois skończył szkołę średnią, a następnie szkołę nauczycielską. Po ukończeniu studiów w roku 1881 otrzymał posadę młodszego nauczyciela w miejscowości Starý Lískovec w okolicy Brna (dziś dzielnica Brna – Brno-Starý Lískovec). Rok później pracował jako nauczyciel w miejscowościach Rakvice, Hrušovany u Brna i Těšany[8]. W 1889 został kierownikiem szkoły w miasteczku Diváky u Hustopeče, gdzie się osiedlił[9]. W 1901 ożenił się z Marią (nazwisko panieńskie Bezděková)[8], z którą miał syna Karola, urodzonego w 1905. Oprócz tego Alois miał również nieślubnego syna Franciszka (urodzonego w 1882, matką była Magdaléna Smržová z miejscowości Starý Lískovec).
Oprócz dwudziestosiedmioletniej działalności literackiej redagował wraz z bratem Vilémem w latach 1907–1910 czasopismo „Moravsko-slezská revue”[10]. W 1920 przeszedł na emeryturę. W swojej gminie Diváky stał się znanym pszczelarzem. Zmarł w lutym 1925 po zarażeniu się tyfusem w szpitalu w Brnie.
Twórczość
Alois Mrštík rozpoczął literacką karierę prozami publikowanymi w czasopismach „Vesna” i „Národní noviny”. Pisał również do gazet takich jak „Moravská orlice”, „Zlatá Praha”, „Světozor”, „Národní listy”, „Máj”[10]. Jego literackim debiutem był zbiór szkiców z podróży i opowiadań Dobre dusze (Dobré duše). Jednym ze szczytowych osiągnięć jego twórczości jest dramat Maryša, napisany we współpracy z bratem Vilémem. Temat utworu Alois przywiózł z Těšan – postać tytułowej bohaterki została oparta na autentycznej osobie, Marii Horákovej, którą pisarz poznał podczas swojej pracy jako nauczyciel[11]. Pierwotnie Alois planował wykorzystać ten motyw w powieści, ale Vilém namówił go do napisania dramatu.
Owocem braterskiej współpracy była również książka Żony Bavlnky i inne opowiadnia (Bavlnkovy ženy a jiné povídky). W swoim największym, dziewięciotomowym dziele Rok na wsi (Rok na vsi) Alois czerpał ze swojego długiego pobytu w miasteczku Diváky. Dziesięcioletnia praca była po raz kolejny uwieńczona braterską kooperacją – to Vilém wpłynął na ostateczny kształt Roku na wsi.
Kolejnymi dziełami Aloisa były: Opowiadania i obrazki (Povídky a obrázky), Hore Váhom, Srebrna nić (Nit stříbrná; zbiór opowiadań, wspomnień, szkiców z podróży i obrazków z podróży po południu). Zasługi Aloisa Mrštíka zostały nagrodzone członkostwem w Czeskiej Akademii Nauk i Sztuk, której członkiem został 17 czerwca 1924 roku[12].
Dzieła beletrystyczne
- Dobré duše (Dobre dusze) – opowiadania, pierwsze wydanie w 1893.
- Bavlnkovy ženy a jiné povídky (Żony Bavlnky i inne opowiadnia) – we współpracy z bratem Vilémem, pierwsze wydanie w 1897.
- Rok na vsi (Rok na wsi) – powieściowa kronika, publikowana w czasopiśmie Květy w latach 1899–1902, a następnie wydana w latach 1903–1904.
- Povídky a obrázky (Opowiadania i obrazki) – pierwsze wydanie w 1911.
- Hore Váhom – obrazy z Tatr, pierwsze wydanie w 1919.
- Nit stříbrná (Srebrna nić) – zbiór 49 opowiadań, wspomnień, szkiców z podróży i obrazków z podróży po południu, pierwsze wydanie w 1926[10].
Rok na wsi
Opus magnum twórczości Mrštíka jest kronika morawskiej wsi zatytułowana Rok na wsi. Jest to obraz życia na wsi na pograniczu Hany i Słowacka. Tym dziełem Alois Mrštík wniósł nowe, realistyczne elementy do wyobrażenia wsi. Pokazał osobliwe życie na Morawie w ciągu roku kościelnego, pełnego zwyczajów, radości i nieszczęść[13]. Jego książka wywiera wrażenie raczej swoimi przekonującymi szczegółami, plastycznym nakreśleniem postaci i żywymi, realistycznymi dialogami, niż całościową koncepcją. W drugim wydaniu Roku na wsi z roku 1921, już po tragicznej śmierci Viléma, Alois dopisał brata jako współautora[14]. Vilém, znany ze swoich impresjonistycznych opisów przyrody, był prawdopodobnie współautorem lirycznych opisów w powieści.
Przedstawienia teatralne
Maryša
Sztuka ta należy do szczytowych osiągnięć czeskiego realistycznego dramatu końca XIX wieku. Wywarła znaczący wpływ na rozwój czeskiej twórczości dramatycznej. Struktura sztuki jest prosta, a postacie bardzo umiejętnie stworzone. Maryša to surowy dramat dziewczyny wydanej za mąż za bogatego wdowca wbrew jej woli. Jej nieszczęście prowadzi do buntowniczego aktu – zabójstwa męża[15]. Pierwotnie Alois planował opisać tę historię w formie powieści, ale Vilém namówił go do formy dramatu. Prawdopodobnie miał znaczny wpływ także na finalną wersję dramatu. W roku pierwszego książkowego wydania (1894) Maryša była odegrana w Teatrze Narodowym w Pradze. Do dziś jest częścią klasycznego repertuaru czeskich teatrów. Była odgrywana również za granicą.
Przypisy
- ↑ Zapis metrykalny z datami urodzenia i chrztu Aloisa Mrštíka z parafii w Jimramovie..
- ↑ Zapis metrykalny z datami śmierci i pogrzebu Aloisa Mrštíka z parafii w Brnie.
- ↑ Informacje na temat Aloisa Mrštíka na stronie Internetowej Encyklopedii Brna.
- ↑ Informacje na temat Františki Mrštíkovej na stronie Internetowej Encyklopedii Brna.
- ↑ Čeští spisovatelé 19. a počátku 20. století, Československý spisovatel, Praha 1982, s.181-184.
- ↑ Zapis metrykalny z datami urodzenia i chrztu Františka Mrštíka z parafii w Jimramovie.
- ↑ Zapis metrykalny z datami urodzenia i chrztu Norberta Mrštíka z parafii w Jimramovie
- ↑ a b Informacje na temat Aloisa Mrštíka na stronie Internetowej Encyklopedii Brna.
- ↑ Čeští spisovatelé 19. a počátku 20. století, Československý spisovatel, Praha 1982, s.180-181.
- ↑ a b c Dějiny české literatury 3. Literatura druhé poloviny devatenáctého století, Československá akademie věd, Praha 1961, s. 585
- ↑ Artykuł "Mrštíci a Maryša" na stronie Těšan.
- ↑ Alena Šlechtová, Josef Levora. Členové České akademie věd a umění 1890–1952, s. 206.
- ↑ HRABÁK, Josef, JEŘÁBEK, Dušan, TICHÁ, Zdeňka, Průvodce po dějinách české literatury, Panorama, Praha 1984, s. 373-374.
- ↑ Lehár, Jan, Stich, Alexandr, Janáčková, Jaroslava, Holý, Jiří, Česká literatura od počátků k dnešku, NLN, Praha 2000, s. 376.
- ↑ Čeští spisovatelé 19. a počátku 20. století, Československý spisovatel, Praha 1982, s.182-183.
.jpg)
