PROFILBARU.COM

Aleksandr Fadiejew
Александр Александрович Фадеев
	; Fotografia Fadiejewa, 1952
Imię i nazwisko	Aleksandr Aleksandrowicz Fadiejew
Data i miejsce urodzenia	24 grudnia 1901 ; Kimry
Data i miejsce śmierci	13 maja 1956 ; Pieriediełkino pod Moskwą
Narodowość	rosyjska
Język	rosyjski
Dziedzina sztuki	proza, reportaż
	Ważne dzieła
	Klęska; Młoda Gwardia;
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksandr Aleksandrowicz Fadiejew (ros. Александр Александрович Фадеев; ur. 11 grudnia^?/24 grudnia 1901 w Kimrach, zm. 13 maja 1956 w Pieriediełkinie) – radziecki pisarz, krytyk literacki. Członek partii bolszewickiej od 1918, a także członek Komitetu Centralnego od 1939. W latach 1938–1944 i 1946–1954 przewodniczący Związku Pisarzy ZSRR.

Życiorys i twórczość

Aleksandr Fadiejew urodził się w 1901 roku w Kimrach, na terenie ówczesnej guberni twerskiej^[1]. Został ochrzczony w miejscowym soborze prawosławnym^[2]. Jego ojcem był Aleksandr Iwanowicz Fadiejew, a matką Antonina Władimirowna Kunc^[3]. Wywodzący się z chłopskiej rodziny ojciec działał w ruchu rewolucyjnym, a matka była słuchaczką kursów medycznych^[4]. Poznali się w Petersburgu, lecz już wkrótce za swą działalność Aleksandr Iwanowicz został skazany na pięcioletnie zesłanie do Szenkurska^[4]. Matka pochodziła z rodziny zrusyfikowanych Niemców^[4]. Ich małżeństwo rozpadło się wkrótce po narodzinach syna, a Aleksandr wychowywany był przez matkę i jej drugiego męża, Gleba Władisławowicza Switycza^[3]. Wczesne dzieciństwo spędził m.in. w Wilnie i Ufie, a w 1908 roku jego rodzina przeniosła się na Rosyjski Daleki Wschód, na tereny dzisiejszego Kraju Nadmorskiego^[1]. Fadiejew od 1912 do 1919 roku uczył się w jednej ze szkół we Władywostoku^[1]. Swe aspiracje młody Fadiejew skierował ku literaturze, a na jego rozwój wpływali tacy pisarze jak Jack London, Thomas Mayne Reid i James Fenimore Cooper^[4]. Związał się on także z ruchem rewolucyjnym, a w 1918 roku został członkiem partii bolszewickiej^[3]. Publikował w różnych czasopismach partyjnych^[1]^[3]. W czasie rosyjskiej wojny domowej Fadiejew walczył przeciwko wojskom Białych, podległych dowództwu admirała Aleksandra Kołczaka i w czasie walk tych został ranny^[1]^[3]. W 1921 roku przeniósł się do Moskwy, gdzie podjął studia na moskiewskiej Akademii Górniczej, a także został delegatem na dziesiąty zjazd partii^[3]. W czasie jego trwania wybuchło powstanie w Kronsztadzie, a w jego tłumieniu Fadiejew brał czynny udział, znów zostając ranny^[3].

Pierwszą jego pracą był Razliw (ros. Разлив), nad którą Fadiejew pracował w latach 1922–1923^[1]. Po jej wydaniu postanowił skupić się na karierze literackiej. Kolejnym ważnym dziełem była Klęska (ros. Разгром) z 1927 roku (wydanie polskie 1950). Zawierała ona wątki autobiograficzne – o oddziale partyzanckim walczącym z interwentami atakującymi ZSRR na Dalekim Wschodzie. Najsłynniejszą jego powieścią jest wydana w 1946 roku Młoda Gwardia (ros. Молодая гвардия, wydanie polskie 1948) w której sławił walkę komsomolców z Niemcami. W czasie II wojny światowej był korespondentem wojennym dziennika „Prawda”. Przebywał na linii frontu m.in. w oblężonych Kalininie i Rżewie^[3]. Fadiejew był też aktywnym działaczem społeczno-politycznym, publikował w wielu sowieckich czasopismach, a także był wieloletnim przewodniczącym Związku Pisarzy Radzieckich w latach 1938–1944 oraz 1946–1954^[1].

25 sierpnia 1948 roku jako przewodniczący delegacji radzieckich intelektualistów przemówił we Wrocławiu na rozpoczynającym się Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju, atakując przy tym Stany Zjednoczone słowami:

... kajdany amerykańskich imperialistów mają zamienić świat w komisariat policyjny, a jego ludność w niewolników kapitału (...) Gdyby szakale mogły nauczyć się pisać na maszynie, gdyby hieny umiały władać piórem, to, co by tworzyły, przypominałoby z pewnością książki Millerów, Eliotów, Malraux i innych Sartre’ów'^[5].

Po przemowie Fadiejewa kongres opuściło wielu uczestników, m.in. biolog Julian Huxley i historyk A.J.P. Taylor^[5]. Aleksandr Fadiejew nosił partyzancki pseudonim Bułyga (ros. Булыга)^[6]. Przez większą część życia był wiernym zwolennikiem Józefa Stalina i jego zbrodniczej polityki^[6]. Często się z nim spotykał, a radziecki przywódca zaprosił go nawet na obchody swoich sześćdziesiątych urodzin, które celebrowane był w dość wąskim gronie przyjaciół i współpracowników^[7]. W latach trzydziestych miał konsultować z Ławrientijem Berią nazwiska nieprawomyślnych pisarzy i literatów, przeznaczonych do aresztowania^[6]. Taki los miał spotkać m.in. Wsiewołoda Meyerholda. O jego aresztowaniu Fadiejew miał być uprzedzony już w kilka miesięcy naprzód, a spotykając się z nim parokrotnie, nie zdradził się ze swej wiedzy^[6]. W 1946 roku poparł represje kierowane przez Andrieja Żdanowa przeciwko Michaiłowi Zoszczence, Annie Achmatowej i Andriejowi Płatonowi^[6]^[8]. Ilji Erenburgowi zwierzył się:

Boję się tylko dwóch ludzi - mojej matki i Stalina. Boję się i kocham...^[7]

Sygnatariusz apelu sztokholmskiego w 1950 roku^[9]. 22 listopada 1950 w Warszawie na II Kongresie Obrońców Pokoju został wybrany w skład Światowej Rady Pokoju^[10].

W ostatnich latach życia Aleksandr Fadiejew pracował intensywnie nad powieścią Czornaja mietałłurgija (ros. Чёрная металлургия), lecz nigdy jej nie ukończył^[3]. Śmierć Józefa Stalina zmieniła sytuację Fadiejewa. Zaczął tracić wpływy zarówno polityczne, jak i wśród literatów. Cierpiał na bezsenność, co próbował zwalczać na własną rękę przy pomocy alkoholu^[7]. Na XX Zjeździe Partii został poddany krytyce przez Michaiła Szołochowa^[7]. Zmagał się z depresją, a także zaczęły go dręczyć wyrzuty sumienia, dotyczące jego roli w okresie stalinowskim. Jego przyjaciel Jurij Libiedinski usłyszał kiedyś od niego:

Trudno żyć, po tym wszystkim czego dowiedzieliśmy się o Stalinie (...) Sumienie męczy. Trudno żyć, Jura, z zakrwawionymi rękami.

Трудно жить после того, что мы узнали о Сталине (...) Совесть мучает. Трудно жить, Юра, с окровавленными руками.

— Александр Фадеев: Биография^[7]

13 maja 1956 roku Aleksandr Fadiejew popełnił samobójstwo w podmoskiewskim Pieriediełkinie^[3]. Zastrzelił się z rewolweru, który posiadał od czasów wojny domowej^[7]. Prawda w nekrologu podała, że Fadiejew zmagał się z alkoholizmem, lecz terapia medyczna nie przyniosła skutku^[11]. Leczył się m.in. przez cztery miesiące w 1954 roku, przez pięć i pół miesiąca w 1955 roku i przez dwa i pół miesiąca w 1956 roku^[7]. Powszechnie uważano, że nie mógł sobie poradzić ze zmianą polityki i okresem destalinizacji w Związku Radzieckim. Pogląd ten podzielał też syn pisarza, Michaił, który twierdził, że ojciec czuł się bardzo samotny^[6]. Jego pierwsza żona, na wieść o śmierci, miała powiedzieć: „To wszystko on, przeklęte wąsy. Sasza szczerze kochał Stalina!”^[6]. W swojej ostatniej woli Fadiejew poprosił by pochowano go razem z jego matką^[6]. Prośba ta nie została spełniona i pisarz został pogrzebany na cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie^[6]. Aleksandr Fadiejew pozostawił po sobie rozliczeniowy list pożegnalny, w którym okazywał skruchę i potępiał władzę za politykę wobec pisarzy^[6]. Został on opublikowany drukiem dopiero 20 września 1990 roku^[6]. Stwierdzał w nim, że nie może dalej żyć, skoro literatura została zniszczona przez przywódców politycznych i zdana została na łaskę ludzi bez żadnych talentów^[6].

Życie prywatne

Pierwszą żoną Aleksandra Fadiejewa była Walerija Anatoljewna Gierasimowa, a małżeństwo to zawarte w latach dwudziestych XX wieku zakończyło się szybkim rozwodem^[7]. Jego drugą żoną była Angelina Stiepanowa (ślub w 1936), z którą miał dwóch synów Aleksandra i Michaiła^[7]. Ten ostatni poślubił wnuczkę Józefa Stalina (córkę Wasilija), Nadieżdę^[7]. Aleksandr Fadiejew ze związku Margaritą Aligier miał córkę Mariję Aleksandrowną Fadiejewą-Makarową-Encensbiergier^[7].

Nagrody i odznaczenia

Order Lenina (dwukrotnie, w 1939 i 1951)
Order Czerwonego Sztandaru
Medal za Ofiarną Pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945
Nagroda Stalinowska (w 1946 za Młodą Gwardię)
Nagroda Leninowskiego Komsomołu (pośmiertnie w 1970 za Młodą Gwardię)

Upamiętnienie

w latach 1972–1976 przyznawany był Medal imienia Aleksandra Fadiejewa za osiągnięcia w dziedzinie literatury, związane z tematyką wielkiej wojny ojczyźnianej
od 2002 roku przyznawana jest Nagroda Literacka imienia Aleksandra Fadiejewa za dzieła literackie o tematyce wojennej
wieś Bułyga-Fadiejewo w Kraju Nadmorskim
ulica i tablica pamiątkowa we Władywostoku
ulica i szkoła w Czugujewce
ulica i biblioteka w Kimrach
ulica i biblioteka w Kramatorsku
ulica w Lipiecku
ulica w Winnicy
ulica w Moskwie
ulica w Twerze
ulica w Homlu
ulica w Taganrogu
ulica w Ussuryjsku
ulica w Samarze

Wybrana twórczość

1923 – Powódź^[12] (ros. Разлив)
1923 – Narodziny pułku amguńskiego^[12] (ros. Рождение амгуньского полка)
1924-1925 – Samotny człowiek w puszczy^[12] (ros. Один в чаще)
1927 – Klęska^[13] (ros. Разгром)
1929 – Stołbowaja doroga proletarskoj litieratury (ros. Столбовая дорога пролетарской литературы)
1934 – Trzęsienie ziemi^[12] (ros. Землетрясение)
1929-1936 – Ostatni z Udehe^[14] (ros. Последний из Удэге)
1936 – O biednosti i bogatstwie (ros. О бедности и богатстве)
1945, 1951 – Młoda Gwardia^[15]^[16]^[17] (ros. Молодая гвардия)
Czornaja mietałłurgija (ros. Чёрная металлургия) – nieukończona
W listopadzie 1942 roku^[18]^[19]
Leningrad w dni błokady (ros. Ленинград в дни блокады)
Za tridcat’ let (ros. За тридцать лет) – zbiór artykułów