|
|
| Generelle eigenskapar
|
Namn, kjemisk symbol,
atomnummer
|
Xenon, Xe, 54
|
| Kjemisk serie
|
Edelgass
|
| Gruppe, periode, blokk
|
18, 5, p
|
| Tettleik, hardleik
|
5,9 kg/m3, (ikkje SI)
|
| Utsjånad
|
Fargelaus
|
| Atomeigenskapar
|
| Atommasse
|
131,293 u (ikkje SI)
|
| Atomradius (berekna)
|
? (108) pm
|
| Kovalent radius
|
130 pm
|
| Ioneradius
|
(?) pm (ladning: 0)
|
| van der Waals radius
|
216 pm
|
| Elektronkonfigurasjon
|
[Kr]4d105s25p6
|
| Elektron per energinivå
|
2, 8, 18, 18, 8
|
| Oksidasjonstrinn (oksid)
|
0, +2, +4, +6 (svak syre)
|
| Krystallstruktur
|
Kubisk flatesentrert
|
| Fysiske eigenskapar
|
| Tilstandsform
|
Gass
|
| Smeltepunkt
|
161,4 K (−111,8°C)
|
| Kokepunkt
|
165,1 K (−108,1°C)
|
| Molart volum
|
22200 cm3/mol
|
| Fordampingsvarme
|
12,636 kJ/mol
|
| Smeltevarme
|
2,297 kJ/mol
|
| Damptrykk
|
(?) Pa ved K
|
| Ljodfart
|
1090 m/s ved −110 °C
|
| Diverse eigenskapar
|
| Elektronegativitet
|
2,6 (Paulings skala)
|
| Spesifikk varmekapasitet
|
158 J/(kg·K)
|
| Elektrisk konduktivitet
|
(?) MS/m
|
| Termisk konduktivitet
|
0,00569 W/(m·K)
|
| Ioniseringspotensial
|
1170,4 kJ/mol
2046,4 kJ/mol
3099,4 kJ/mol
|
| Mest stabile isotopar
|
Iso-
top
|
Naturleg
førekomst
|
Halverings-
tid (ikkje SI)
|
NM
|
NE MeV
(ikkje SI)
|
NP
|
|
| | 124Xe | 0,1% | 1,1×1017 år | 2×ε | (?) | 124Te |
| 126Xe | 0,09% | (stabilt) |
| 127Xe | (kunstig) | 36,4 døgn | ε | 0,662 | 127I |
| 128Xe | 1,91% | (stabilt) |
| 129Xe | 26,4% | (stabilt) |
| 130Xe | 4,1% | (stabilt) |
| 131Xe | 21,29% | (stabilt) |
| 132Xe | 26,9% | (stabilt) |
| 133Xe | (kunstig) | 5,243 døgn | β− | 0,427 | 136Cs |
| 134Xe | 10,4% | (stabilt) |
| 136Xe | 8,9% | 2,36×1021 år | 2×β− | (?) | 136Ba |
|
| SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt
|
Xenon er eit grunnstoff med atomnummer 54 og kjemisk symbol Xe. Det er ein fargelaus og luktfri edelgass. Små mengder xenon finst i atmosfæren.
Spesielle kjenneteikn
Som edelgass har xenon ingen valenselektron og er derfor som regel i gassform som sjeldan reagerer med andre atom. Xenongass samla i ein kolbe og tilført elektrisk lading vil gløda blått.
Ein har klart å skapa metallisk xenon ved hjelp av eit trykk på fleire gigapascal. Xenonmolekyl kan òg danna innesluttingssambindingar med vatn dersom dei blir fanga i eit nettverk av vassmolekyl.
Historie
Xenon vart oppdaga av William Ramsay og Morris Travers i 1898 som solide restar etter at flytande luft hadde fordampa. Namnet xenon er gresk og tyder utlending eller ukjend.
Bruk
Xenon vert brukt i lysrøyr, der det gir ein blåfiolett farge.
I høge konsentrasjonar kan xenon brukast som narkosemiddel.
Den radioaktive isotopen 133Xe blir brukt i diagnose av lungefunksjon.
I dei siste åra har Xenon vorte brukt i romfart som drivmiddel i såkalla Ionemotorar. Her
blir Xenon ionisert og sendt i stor fart ut av motoren. Slike motorar er drivne av elektisitet
frå solpanel eller frå ein kjernereaktor, til skilnad frå kjemiske rakettmotorar der energien
er i drivstoffet sjølv. Ionemotorar skil seg frå rakettmotorar ved at dei ha svært låg effekt
men er svært effektive, og vil derfor kunne virke i lang tid av gangen. Slike mototar har vorte
brukt blant anna I NASA sitt «deep impact»-program og i ESA sin SMART-1 sonde.
Kjemi
Sjølv om Xenon er ureaktiv, kan ein likevel danne Xenonsambindingar med Fluor og Oksygen,
slik som XeF2, XeF4, XeF6, XeO3 og XeOF4.
Alle er kraftige oksydasjonsmiddel, og er kommersiellt tilgjengelege.
Sjå òg
Bakgrunnsstoff
