Den europeiske unionen

[endre]

**Den europeiske unionen**
Det europeiske flagget
Motto: In varietate concordia (latin: Sameint i ulikskap)
Nasjonalsong: «An die Freude»

Offisielle språk	Sjå dei offisielle språka til EU
Presidentskap for rådet for den Europeiske unionen	Kypros
President for Europakommisjonen	José Manuel Durão Barroso
President for Europaparlamentet	Josep Borrell
Areal - Totalt	Rangering 8 3,892,685 km² (EU 25)
Folketal - Totalt (2004) - Folketettleik	Rangering 3 453 300 000 (EU 25) 116,4 innb/km²
BNP (2004) - Totalt - Per capita	Rangering 2 €10,202,336,800,000 €22,300
Grunnlagd Som EEC - Signering - Ikraftsett Som EU - Signering - Ikraftsetting	Romapakten - 25. mars 1957 - 1. januar 1958 Maastricht-traktaten - 7. februar 1992 - 1. november 1993
Valuta	Euro (EUR eller €)
Unionsdag	9. mai (Europadagen)
Tidssone	UTC 0 til +2
Toppdomene	.eu (i bruk frå 2005); andre nivå .eu.int i bruk

Den europeiske unionen (EU) er ein mellomstatleg organisasjon av europeiske statar. Den vart etablert etter ei underteikning av representatar frå De europeiske fellesskapene (EF) i byen Maastricht i Nederland, nemleg Maastricht-traktaten. Det juridiske grunnlaget i dag er Nice-traktaten, som vart gjeldande frå 1. mars 2003.

EU er den mektigaste regionalt avgrensa, mellomstatlege organisasjon ein kjenner i historia, og går attende til den tysk-franske kol- og stålunionen frå 1950. Leiande personar i dette miljøet var pådrivarar for ein politisk prosess som førte fram til Roma-traktaten som la det formelle grunnlaget for det fellesskapet som har utvikla seg til Den europeiske unionen.

Historie

Organisasjonen vart grunnlagd under namnet Det europeiske kol- og stålfellesskapet. Tanken var at ein ved å samarbeide om desse nøkkelindustriane ville motiva for ein ny krig i Europa falle bort. Organisasjonen skifta namn til Det europeiske økonomiske fellesskapet. Namnet vart seinare endra til Det europeiske fellesskapet (EF), og sidan til Den europeiske unionen (EU).

I Noreg har det vore to folkeavstemmingar om landet skulle gå inn i EU. Både i 1972 og i 1994 vart det eit knapt fleirtal mot medlemskap.

Den europeiske unionen fekk i 2012 Nobels fredspris.^[1]

Organisering

EU har fem institusjonar:

I tillegg kjem fem viktige organ:

EUs tre søyler

EU byggjer på tre hovudområde, kalla søyler:

1. søyle: Dei europeiske fellesskapa (overstatleg); omfattar tollunionen, landbruk, fiske og alt som går inn under den indre marknaden. Europakommisjonen førebur saker, set dei ut i livet når vedtak er gjort og overvakar at regelverket vert etterlevd i den enkelte medlemsstaten. EF-domstolen er øvste domsinstans.
2. søyle: Felles utanriks- og tryggleikspolitikk (mellomstatleg); omfattar felles utanriks- og tryggleiksspolitikk i EU. Europakommisjonen kan fremje forslag, men har ingen utøvande oppgåver. Hovudregelen er at vedtak må fattast einstemmig. EF-domstolen har ingen domsrett.
3. søyle: Politi- og strafferettsleg samarbeid (mellomstatleg); omfattar det strafferettslege samarbeidet (kamp mot kriminalitet, politisamarbeid med meir). Europakommisjonen kan fremje forslag, men har ingen utøvande oppgåver. Hovudregelen er at vedtak må fattast einstemmig. EF-domstolen har ingen domsrett.

Alt samarbeid som finn stad i EU, skjer i dei tre søylene og er heimla i dei ulike traktatane og traktatreglane som utgjer samarbeidet. EU er slik ikkje ein eigen internasjonal organisasjon, men er eit samlebegrep for dei tre søylene. Fordi EU ikkje er eit eige rettssubjekt, kan den heller ikkje opptre utad på vegner av medlemslanda. Skal EU opptre utad som ei eining, må medlemslanda opptre i fellesskap som statar - dei har ingen felles organ som har myndigheit til å forplikte dei. Organa som kan opptre utad på vegner av medlemsstatane og til å gje reglar som er bindande for dei, høyrer til Det europeiske fellesskap, dvs. den første «søyla» i samarbeidet.

Medlemsland

År	Land	Areal (km²)	Innbyggarar (2011)	Hovudstad	Valuta
1957	Belgia	30 528	10 431 477	Brussel	Euro
1957	Frankrike	674 843	65 821 885	Paris	Euro
1957	Vest-Tyskland^[1]	357 022	81 471 834	Berlin	Euro
1957	Italia	301 340	61 016 804	Roma	Euro
1957	Luxembourg	2 586	503 302	Luxembourg	Euro
1957	Nederland	41 543	16 847 007	Amsterdam	Euro
1973	Danmark	43 094	5 529 888	København	Dansk krone
1973	Irland	70 273	4 670 976	Dublin	Euro
1981	Hellas	131 957	10 760 136	Athen	Euro
1986	Portugal	92 090	10 760 305	Lisboa	Euro
1986	Spania	505 370	46 754 784	Madrid	Euro
1995	Austerrike	83 871	8 217 280	Wien	Euro
1995	Finland	338 145	5 259 250	Helsingfors	Euro
1995	Sverige	450 295	9 088 728	Stockholm	Svensk krona
2004	Republikken Kypros	9 251	1 120 489	Levkosía	Euro
2004	Tsjekkia	78 867	10 190 213	Praha	Tsjekkisk koruna
2004	Estland	45 228	1 282 963	Tallinn	Euro
2004	Ungarn	93 028	9 976 062	Budapest	Forint
2004	Latvia	64 589	2 204 708	Riga	Euro
2004	Litauen	65 300	3 535 547	Vilnius	Euro
2004	Malta	316	408 333	Valletta	Euro
2004	Polen	312 685	38 441 588	Warszawa	Polsk złoty
2004	Slovakia	49 035	5 477 038	Bratislava	Euro
2004	Slovenia	20 273	2 000 092	Ljubljana	Euro
2007	Bulgaria	110 879	7 093 635	Sofia	Bulgarsk lev
2007	Romania	238 391	21 904 551	Bucureşti	Rumensk leu
2013	Kroatia	56 594	4 284 889	Zagreb	Euro
Totalt	Den europeiske unionen	4 511 003	507 752 126

1 ^ I 1990 vart Tyskland gjennforent, og Aust-Tyskland vart ein del av EU.

Kandidatar

Nord-Makedonia, Montenegro og Island er offisielle søkarland. Tyrkia har forhandla om eit eventuelt medlemskap heilt sidan 1987, men det har ikkje vore så stor framdrifta. Det er mange grunnar til dette, både politiske og økonomiske. Dei politiske grunnane er i stor grad relaterte til manglande demokratiske rettar i Tyrkia og til striden med den kurdiske folkesetnaden.

Noreg sitt tilhøve til EU

Noreg er ikkje medlem av EU. I to folkerøystingar, den fyrste i 1972 og den andre i 1994 vart det eit knapt fleirtal mot medlemskap. Begge røystingane førte til ei splitting av opinionen, der eksportretta industri gjekk inn for norsk medlemskap i EU medan særleg representantane for landbruksnæringa var imot. Store delar av den kulturelle, økonomiske og politiske eliten var for medlemskap. Dei fleste avisene var for. Denne debatten viste ei elite som var i utakt med fleirtalet av folket. Motkulturane har svekka seg, men i denne saka kom dei fram igjen. Det var også regionale skilnader. Mange av dei politiske partia er splitta i synet på norsk EU-medlemskap, noko som har ført til at saka i dag ikkje er på den politiske dagsorden. Ja-sida sitt argument var, at Noreg skulle verte medlem, for å kunne påverke europeisk politikk, medan nei-sida frykta redusert norsk sjølvstyre ved ein medlemskap. Noreg sitt medlemskap i EFTA kan på mange måtar sjåast på som eit kompromiss mellom fullt EU-medlemskap og det å stå heilt utanfor det europeiske samarbeidet ^{[treng kjelde]}. Etter røystinga i 1972, så vart det underskriven ein frihandelsavtale mellom EFTA og EEC, som EU heite då. Den avtalen vart seinare erstatta av EØS-avtalen. Thorbjørn Jagland var ein sentral politikar på 1990-talet. Han vart seinare leiar for nobelkomiteen, som gav Nobels Fredspris til EU i 2012 for organisasjonen sitt arbeid for fred, forsoning, demokrati og utvikling i Europa. På grunn av Noreg sitt tilhøve til EU, så var dette ei omstridd tildeling ^{[treng kjelde]}.