Lloyd Morrisset (1929-2023), een Amerikaans psycholoog, bedacht samen met Joan Ganz Cooney (1929) in 1968 een educatief programma dat kinderen in achterstandswijken spelenderwijs van hun leerachterstand wilde afhelpen.[2] Het wordt in de Verenigde Staten sinds 10 november1969 uitgezonden onder de titel Sesame Street. De naam is gebaseerd op de uitspraak "sesam open u" uit het verhaal Ali Baba en de veertig rovers.
Dolph Kohnstamm publiceerde in maart 1970 een artikel in Vrij Nederland over de effecten die Sesame Street ook in Nederland zou kunnen hebben.[3] Op 11 juni 1972 werd er als proef een aflevering van de Amerikaanse versie in Nederland uitgezonden, voorzien van commentaar door onder anderen Dick Bruna en Thijs Chanowski.[4]
In 1974 werd door de VARA een proefaflevering gemaakt van de Nederlandse versie, die de (werk)titel Sesamplein meekreeg, met een echt plein als decor. Sesamplein ging uiteindelijk niet door, omdat de NOS en de toenmalige BRT besloten hadden het programma samen te maken. Op 4 januari1976 werd de eerste reguliere Nederlands-Vlaamse versie van Sesamstraat uitgezonden. De proefaflevering werd op 3 januari 1996 uiteindelijk toch nog uitgezonden, en wel ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van Sesamstraat.[5] Dat jaar werd ook een speciale verjaardagsaflevering gemaakt.[6]
Sesamstraat was gedurende de eerste paar jaar een samenwerkingsproject van de NOS en de BRT, omdat het maken van het programma voor alleen de NOS of de BRT te duur was, mede door de rechten die afgedragen moesten worden aan Children's Television Workshop in New York. De afleveringen bestonden in die tijd voor de ene helft uit nagesynchroniseerd materiaal uit het oorspronkelijke Amerikaanse programma, voor de andere helft uit origineel Nederlandstalig materiaal.[7] De BRT zette de samenwerking stop in 1983, op het ogenblik dat zij Het Liegebeest begon uit te zenden.[8]
In 1984 vonden er voor het eerst enkele verregaande veranderingen plaats in de bezetting. Piet Hendriks, die vanaf het begin de rol van "opafiguur" had gehad, verliet de serie. Hij werd opgevolgd door Lex Goudsmit. Ook Aart Staartjes trad in dat jaar toe tot de serie. De eerste jaren speelde hij vooral de rol van zuurpruim, maar later veranderde zijn karakter.
In oktober 2007 werd bekendgemaakt dat Sesamstraat er in september 2008[9] twee nieuwe bewoners bij zou krijgen: Angsthaas en Stuntkip. Er was ruimte voor meer bewoners, doordat de duur van het programma werd verlengd van 15 naar 25 minuten. Het zou een jaar duren voor Angsthaas en Stuntkip daadwerkelijk op de buis te zien waren, omdat het tijd vergde om de types te ontwikkelen. Het tweetal werd bedacht door de Nederlandse schrijvers van Sesamstraat, maar de poppen die worden gebruikt komen uit de stal van Jim Henson.
Het karakter van de hoofdrolspelers Pino en Ieniemienie is in de loop der jaren veranderd. Aanvankelijk gedroegen ze zich nog als echte dieren. Zo wordt in een van de eerste leaders Pino bijvoorbeeld wakker in een nest. Ieniemienie houdt aanvankelijk erg van kaas en is bang voor katten. Later is dit helemaal verdwenen en zijn ze zich puur als mensenkinderen – maar dan met een dierenuiterlijk – gaan gedragen.
De herkenningsmuziek bij de leader was oorspronkelijk voor Sesame Street geschreven door Joe Raposo.[10] De Nederlandse tekst is vanaf het begin meerdere malen gewijzigd. Ook het introfilmpje is elke paar jaar vernieuwd.[11]
In 2019 werden voor het laatst nieuwe afleveringen van het programma uitgezonden.[12] Op 28 juni 2019 maakte omroep NTR bekend dat ze in ieder geval de komende twee jaar geen nieuwe afleveringen meer zouden maken van het programma, omdat ze naar eigen zeggen 'toch al genoeg afleveringen hebben om het jonge publiek, dat zich ongeveer elke drie jaar vernieuwt, te kunnen bedienen'.[13] Daarnaast speelde mee dat de Amerikaanse licentiehouder geen toestemming meer gaf voor nieuwe afleveringen.[14]
Uitzendschema en tijdstip
Sinds 1 oktober 1978 wordt Sesamstraat dagelijks uitgezonden.[15] Aanvankelijk begon het programma om 18.30 uur. In 1979 was de uitzending van maandag tot en met zaterdag via Nederland 1. Op zondag begon het programma op Nederland 2, doorgaans om 18.40 uur, als onderdeel van een langere NOS-programmering waarin naast Sesamstraat de programma's Studio Sport en Sprekershoek te zien waren. In 1982 was Sesamstraat de hele week door op Nederland 2 te zien, zij het dat op zondag nog steeds een afwijkende aanvangstijd gold, namelijk 18.45 uur. Begin 1983 werden de programmaschema's van Nederland 1 en Nederland 2 gewisseld, waardoor Sesamstraat op de zondag naar Nederland 1 verhuisde, met een afwijkende begintijd van 18.15 uur, en op de overige dagen via Nederland 2 te zien was. In 1984 werd de zondaguitzending overgeheveld naar Nederland 2, zodat het programma iedere dag via dezelfde zender te zien was. Toen Nederland 3 in 1988 van start ging, werd Sesamstraat om 17.45 uur via deze zender uitgezonden. In 1992 verhuisde Sesamstraat weer terug naar Nederland 1 en begon daar om 18.15 uur. In september 1994 ging het opnieuw terug naar Nederland 3. Op 1 januari 1995 ging het programma mee over naar de NPS, een afsplitsing van de NOS.
Vanaf 2000 was het programma te zien op Z@ppelin, waar het een kwartier eerder (om 18.00 uur) begon. In 2004 werd de begintijd vijf minuten vervroegd. In september 2005 kreeg Z@ppelin tussen 17.10 en 17.55 uur zendtijd op Nederland 3 en was Sesamstraat om 17.35 uur te zien. In 2006 ging Sesamstraat terug naar Nederland 1, dat op dat moment werd gezien als het brede familienet, met een nieuwe begintijd van 17.25 uur.[16] Sinds 1 september 2010 wordt Sesamstraat uitgezonden door de nieuwe omroep NTR, een fusie-omroep tussen de NPS, Teleac en RVU.
In 2009 werd het tijdstip opnieuw vervroegd, nu naar 17.00 uur.[17] Dit was aanleiding tot een 'rel'. Er ontstond in april 2009 enig protest tegen.[18] Zo werd een speciale website opgezet en dreigde Aart Staartjes op te stappen als het tijdstip niet gewijzigd zou worden. Toen Staartjes besefte dat er niets zou veranderen, besloot hij om toch te blijven.
In 2015 werd het programma ook uitgezonden op het digitale kanaal van Zappelin, op de oude uitzendtijd van 18.30 uur. In november 2015 gaf NPO 1 (voorheen Nederland 1) aan plaats te willen maken voor de talkshow Tijd voor MAX en daarom helemaal te zullen stoppen met Sesamstraat, dat voortaan alleen nog via NPO Zappelin Extra en NPO 3 te zien zou zijn.[19] Dit leidde tot veel tegenstand, ook vanuit de politiek, onder meer van D66 en de SP.[20]
Zomerstop
Tot en met 1982 kende Sesamstraat een zomerstop; in de vakantietijd werd het programma niet uitgezonden. De NOS zond in plaats daarvan allerlei vervangingsprogramma's uit, zoals herhalingen van De Fabeltjeskrant in 1979 en in de zomermaanden van 1981 en 1982 van maandag tot en met zaterdag herhalingen van het eerste seizoen van De Bereboot uit 1976, terwijl op de zondag een half uur durende herhaling van TiTa Tovenaar was te zien. Nieuw in die periode waren de uitzendingen van Emilie en van Musti (1980).
Nadat in 1983 de programmaschema's van Nederland 1 en 2 op de schop gingen, bleef Sesamstraat ook in de zomermaanden op de buis.
De Nederlandse filmpjes worden afgewisseld met nagesynchroniseerde Amerikaanse tekenfilmpjes waarin letters en cijfers geleerd worden en filmpjes met poppen van Jim Henson, beter bekend als de Muppets. Belangrijk onderdeel is ook de belevenissen van Amerikaanse Muppets zoals Bert en Ernie. Het programma bestaat voor 40% uit Amerikaanse items en 60% uit Nederlandse. Er zijn ruim 30 Nederlandse schrijvers die hun bijdrage leveren aan het programma in de vorm van scenario's voor straatscènes, gedichten, liedteksten en voorleesverhalen. De liedjes gezongen door de Nederlandse personages worden gecomponeerd door Henny Vrienten; tot 1999 was Harry Bannink hiervoor verantwoordelijk. Het programma wordt meestal afgesloten door een van de Sesamstraat-acteurs die een verhaaltje (bijvoorbeeld over Dikkie Dik en Isabel & Sverre) voorleest voor een klein groepje kinderen. Het wordt voor de kijkers geïllustreerd met plaatjes die het verhaal uitbeelden, zodat ook voor hen duidelijk wordt waar het over gaat. Dit verhaaltje wordt vaak door een van de kinderen "uitgeblazen" met een toeter.
In de jaren tachtig was er ook met enige regelmaat een optreden van een Nederlandse band in Sesamstraat, die kinderliedjes ten gehore bracht. Onder meer Klein Orkest en Circus Custers gaven acte de présence.
Terugkerende onderdelen
Sesamstraat heeft een aantal onderdelen die vaker terugkeren:
Amerikaanse onderdelen
Sesamstraat nieuws met Kermit de Kikker
Theater van het mysterie met Daniel Dubbel
Het Monsterstuktheater met Koekiemonster
Hedendaags
Ben ik het?
Ieniemienies knutselclub
De vraag van vandaag
Letter vermist
Niet meer terugkerende onderdelen
Koken met Rik
Het wiel van geluk
Alle cijfers zwemmen in het water
Opnamen
In ongeveer zes weken per jaar wordt al het materiaal voor 120 afleveringen opgenomen in studio 2 van het Mediapark in Hilversum. Daarna wordt het decor weer opgeborgen om de studio voor andere programma's te gebruiken. Vaak vragen bezoekers (met kinderen) of ze de straat kunnen bezichtigen, maar aan zo'n verzoek kan dus niet worden voldaan.
De afleveringen worden gedurende het jaar driemaal bij Z@ppelin vertoond. Dit geldt niet voor de afleveringen rond een bepaald tijdgebonden thema, zoals Sinterklaas in Sesamstraat; deze komen slechts één keer per jaar op televisie.
Acteurs
Huidige rolverdeling
De meeste acteurs spelen onder hun eigen voornaam. Zo speelt Lot Lohr de rol van Lot en Frank Groothof die van Frank.
Bert & Ernie uit Sesamstraat - 'k Wist Niet Dat Je Kwaad Werd!
1978 & 1981 (LP), 1993 (CD)
3
Bert & Ernie vervelen zich nooit
1981 (LP), 1987 (CD)
4
Een uur niet zeuren - Bert & Ernie op reis
1982
5
Hoor wie klopt daar kinderen - Een Sinterklaasfeestje met Bert en Ernie
1982 (LP), 1987 & 2006 (CD)
6
Hou Je Vast!!
1982
7
Pino in de verkeerstuin
1982
8
Pino zingt cijfers
1982
9
Plezier voor Vier
1982
10
Verloor mijn koekie in de disco
1982
11
Vind je me aardig?
1982
12
'n Logeerpartijtje
1983
13
Maak er wat van!
1983 (LP), 1987 (CD)
14
Sint is zoek!
1983
15
In een uur de wereld rond - Bert & Ernie trekken er weer op uit
1984
16
Kerstfeest met Bert & Ernie
1984 & 1987 (LP), 2004 (CD)
17
Moet je horen...
1984
18
Neuzenlied en andere hits uit Sesamstraat (Neuzenlied)
1984 (LP), 1993 (CD)
19
Spelletjes
1984
20
Het allerbeste uit Sesamstraat
1985
21
Sesamstraat is Jarig
1985 (LP), 1993 (CD)
22
Op avontuur met Tommie
1986
23
Het beste uit Sesamstraat - De 20 allerleukste liedjes
1987
24
Het beste uit Sesamstraat deel 1 - De 24 allerleukste liedjes
1987 (LP), 1995 (CD)
25
Het beste uit Sesamstraat deel 2 - De 18 allerleukste liedjes
1989
26
Het beste uit Sesamstraat deel 3 - De 18 allerleukste liedjes
1990
27
15 Jaar Sesamstraat - De 30 leukste liedjes en verhaaltjes + Liedjes
1991
28
Sesamstraat en Melkweg
1992, 2003
29
Sesamstraat Hitparade
1992
30
Sesamstraat Liedjes Festival
1992
31
Ernie heeft rommel gemaakt
1993
32
Grover gaat naar school
1993
33
Vakantie Favorieten
1993
34
Welterusten, Ernie!
1993
35
Welterusten, Bert!
1993
36
14 Hits uit Sesamstraat
1995
37
De allerleukste liedjes uit Sesamstraat
1995
38
Cijfers & Letters
1995
39
Hou het park schoon - 16 nieuwe hits uit Sesamstraat
1995
40
Leuke liedjes en verhaaltjes uit Sesamstraat
1995
41
De leukste liedjes uit Sesamstraat
1995
42
Het leukste uit Sesamstraat - 16 liedjes en verhaaltjes uit Sesamstraat
1995
43
Pluizig en Blauw - 16 liedjes uit Sesamstraat
1995
44
Verhaaltjes met je vriendjes
1995
45
VOF de Kunst: Liedjes uit Sesamstraat
1995, 1996
46
Vrolijk op weg
1995
47
Zing mee met Sesamstraat
1995
48
20 Jaar Sesamstraat
1996
49
De beste vriendjes blues
1996
50
De dansende schoenen
1996
51
He He He, we maken muziek
1996
52
Hiep Hiep Hoera
1996
53
Kompe Dompe Doeli
1996
54
Het Sesamstraat Liedjescircus
1996
55
Vakantie Pret
1996
56
Dance Party
1997
57
Uit je bol met Bert & Ernie
1998
58
Zomerkriebels met Bert en Ernie
1998
59
Dieren
1998
60
Muziek
1998
61
Sesamstraat is Jarig!, (Feest)
2000
62
Bert en Ernie's Fanbox
2003
63
Het beste van Bert & Ernie - Liedjes
2003
64
Het beste van Sesamstraat - Liedjes en verhaaltjes
2003
65
De leukste liedjes uit Sesamstraat
2003
66
De vier jaargetijden
2003
67
De leukste lollige liedjes
2004
68
Te gekke verhaaltjes
2004
69
Monsters en andere enge dingen
2005
70
Slapen
2005
71
Bert's Favorietjes
2006
72
Dierendingen
2006
73
Ernie's Favorietjes
2006
74
Ieniemienie's Favorietjes
2006
75
Leren met Sesamstraat
2006
76
Logeren
2006
77
Pino's Favorietjes
2006
78
Purk's Favorietjes
2006
79
Spelen en Zingen met Sesamstraat
2006
80
Tommie's Favorietjes
2006
81
'n Kuiken is geen kip
2006
82
Alfabet Mars
2007
83
Het tandenpoetslied
2007
84
Vriendjes voor altijd
2007
85
Leuke liedjes uit Sesamstraat
2008
86
Het mooiste van Sesamstraat
2011
87
Elmo is jarig!
2012
88
Zomer in Sesamstraat
2012
89
Met de kop in de wolken
2014
90
Dieren Dingen
2015
91
Duizend Dromen
2016
Duetten
Sinds 2009 zingen de Sesamstraatbewoners af en toe samen met bekende Nederlanders. Deze speciale gastrollen zijn dan te zien op donderdag- of vrijdagavond.[24] De meeste nummers komen van het originele Sesamstraatalbum Vriendjes Voor Altijd, andere nummers zijn niet te vinden op uitgebrachte albums of zijn speciaal voor het duet geschreven. Sinds november 2010 zijn er ook duetten te zien met Bekende Vlamingen.
Tijdens de opnames met de poppen is er altijd een reservepop aanwezig, voor het geval er iets misgaat.
De Sesamstraat bestaat echt, namelijk in Almere (in de buurt Kruidenwijk), in Nijmegen (in een wijk met straten genoemd naar kruiden en specerijen) en in Enschede (genoemd naar het bedrijf Sesam BV[25] dat daar ligt). In Duitsland en Oostenrijk komt de naam Sesamstraße minstens acht keer voor.
In 1987 nam Gerda Havertong in een uitzending van Sesamstraat openlijk stelling tegen Zwarte Piet in het Zwartepietendebat door haar uitspraak: "Het is elk jaar weer hetzelfde liedje. Sinterklaas is nog niet eens in het land of zwarte mensen, grote mensen en kinderen, worden voor Zwarte Piet uitgescholden."[26][27]
Madurodam organiseerde in 2008 en 2009 de expositie Sesamstraat in Madurodam.
Op 19 september 2010 is de theatershow Het mooiste van Sesamstraat in première gegaan. De voorstelling toerde tot eind januari 2011 langs de theaters.
De tweede theatervoorstelling, Elmo is Jarig!, ging op 21 oktober 2012 in première en was tot mei 2014 in Nederlandse en Belgische theaters te zien.[28]
In 2010 won Sesamstraat na twee keer eerder te zijn genomineerd de Gouden Stuiver voor beste kinderprogramma.
Een stereotiepe opvoedersuitspraak was "Eerst Sesamstraat, dan naar bed", toen de uitzending om 18.30 uur was. Later, toen de uitzending een uur werd vervroegd, zijn de kijkcijfers mede sterk gezakt doordat veel ouders niet meer met hun kind konden kijken.
Over de acteurs
Aart Staartjes wordt ook "meneer Aart" genoemd. Hij draagt een bruin pak met een ridderorde, heeft vaak wat te klagen en kan slecht tegen zijn verlies.
Martin van Waardenberg heet in de serie "Buurman Baasje", een bijnaam die Tommie de boze buurman uit de Maanzaadstraat gaf toen deze tegen hem zei: "Zeg baasje, kun jij even stoppen met dat lawaai?".
Gerda Havertong speelt tegenwoordig vaker de rol van Peetje, haar zus, die overduidelijk Surinaams is qua kleding en accent.
Paula Sleyp heeft een tijdje de Barones gespeeld, een in het paars en grijs geklede dame met een Frans accent, ze noemde meneer Aart stoïcijns "monsieur Baart".
Rik Hoogendoorn werd in 2007 uit de serie gezet vanwege een conflict met de NPS over de herhalingen en het geld dat de acteurs daarvoor krijgen.
.svg){kind=small}
