Met Russen in Oekraïne (Russisch: Русские на Украине, Oekraïens: Росіяни в Україні) worden de in Oekraïne wonende etnische Russen – of Oekraïners van Russische afkomst – aangeduid. De Russen vormen de grootste minderheid in Oekraïne. In de laatste census van Oekraïne, gehouden in 2001, werden ongeveer 8.334.000 etnische Russen geteld (≈17,3% van de Oekraïense bevolking).
De Russische bevolking in Oekraïne nam tussen 1897 en 1939 drastisch toe als gevolg van assimilatie en immigratie, ondanks de hongersnood (Holodomor), meerdere oorlogen en verschillende revoluties. In 1897 woonden er ongeveer 3,8 miljoen Russen op het huidige grondgebied van Oekraïne, hetgeen ongeveer 11% van de bevolking was. Na het Uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 is het aantal Russen echter in alle oblasten gedaald, zowel kwantitatief als proportioneel. Zo nam het aantal Russische Oekraïners af van 11,3 miljoen in de census van 1989 naar 8,3 miljoen in 2001, hetgeen resulteert in een afname van 26,6% in 12 jaar tijd. Procentueel daalde het aandeel Russen met vijf procentpunten: van ruim 22% van de Oekraïense bevolking naar ongeveer 17%. De sterkste bevolkingskrimp werd geconstateerd in de oblasten in West-Oekraïne, zoals Oblast Ivano-Frankivsk (−56,3%) en Oblast Lviv (-52,5%). De krimp was het minst sterk in Russischtalige gebieden, waaronder Sevastopol (−8,2%) en de Autonome republiek van de Krim (−11,6%).
De intensieve bevolkingskrimp van de Russen in Oekraïne is het gevolg van verschillende factoren: de meeste Russen woonden in de Sovjettijd in stedelijke centra en werden dus het hardst getroffen door de verslechterde economische situatie van de jaren negentig. Sommigen kozen ervoor om vanuit Oekraïne te emigreren naar (meestal) Rusland of naar het Westen. Ten slotte verklaarden sommigen van degenen die in de Sovjettijd als Russen werden geteld, zich Oekraïens tijdens de laatste volkstelling. De Russische bevolking wordt daarnaast ook getroffen door denataliteit (laag geboortecijfer gecombineerd met een hoog sterftecijfer), een factor die de hele bevolking van Oekraïne heeft getroffen.
Jaar
Oekraïense bevolking (totaal)
Russen
%
1926
29.018.187
2.677.166
9,2%
1939
30.946.218
4.175.299
13,4%
1959
41.869.046
7.090.813
16,9%
1970
47.126.517
9.126.331
19,3%
1979
49.609.333
10.471.602
21,1%
1989
51.452.034
11.355.582
22,1%
2001
48.457.000
8.334.100
17,2%
Onder de Russen in Oekraïne was in de twintigste eeuw een sterke trend van urbanisatie gaande. Van de 2,677 miljoen Russen in 1926, woonden er 1,344 miljoen in steden en 1,333 miljoen op het platteland, oftewel een verhouding van circa 50/50. Het percentage Russen was destijds 9,2% op landelijk niveau, maar varieerde van 5,6% op het platteland tot 25,1% in steden. In 1970 steeg het aantal Russen naar 9,126 miljoen (landelijk: 19,3%), waarvan 7,712 miljoen in steden (85%) en 1,414 miljoen op het platteland (15%). Van de stedelijke bevolking in 1970 was 30% Russisch, terwijl dat onder de plattelandsbevolking slechts 7% was. In 2001 daalde het aantal Russen naar 8,334 miljoen, waarvan inmiddels 7,237 miljoen in steden (87%) en 1,097 miljoen op het platteland (13%).
Geografische distributie
Verspreiding van de Russische Oekraïners per oblast, % (2001)
De Russische bevolking was traditioneel voornamelijk geconcentreerd in de historische regio’s Nieuw-Rusland en Sloboda-Oekraïne - nu beide verdeeld tussen de Russische Federatie en Oekraïne. Tot op heden hebben deze gebieden een grotere Russische bevolking vergeleken met de rest van het land.
Volgens de volkstelling van 2001 vormen de Russen een meerderheid in Sebastopol (71,6%) en de Autonome Republiek de Krim (58,3%), terwijl ze een grote minderheid van 25% of meer in de meeste oblasten in Oost-Oekraïne vormen. In West-Oekraïne vormen de Russen minder dan 5% van de bevolking.
Het Russisch is de belangrijkste taal van de Russen in Oekraïne; 98,9% van de 8,3 miljoen Russen in Oekraïne was vloeiend in het Russisch, terwijl 96% het als moedertaal sprak.[2] In 2001 verklaarden echter 31 miljoen Oekraïners vloeiend Russisch te spreken (66% van de bevolking), waaronder 98,9% van de Russen, 98% van de Grieken, 95% van de Joden en 93% van de Tataren. Van de etnische Oekraïners sprak 58% vloeiend Russisch. Het Russisch werd het minst gesproken onder de Hongaren (32%), Roemenen (46%) en de Roma (47%).
