Hij verwierf zich een reputatie als begenadigd docent en als auteur van proza dat opviel door zijn bijzondere stijl. Omdat hij al vroeg had kennisgemaakt met de verschrikkingen van oorlog en geweld meed hij consequent een wetenschapsopvatting die zich baseerde op modellen van oorlog, achterdocht en kritiek.
Zijn eerste werken focusten vooral op het probleem van de rationaliteit en vooruitgang in de wetenschappen en de gevolgen hiervan. Zijn vroege Hermès-reeks focuste vooral op de rol van communicatie, en kan in zekere zin geplaatst worden binnen het (wiskundig) structuralisme. Een centrale metafoor die hij hierin gebruikt is die van de boodschapper, in de eerste plaats gesymboliseerd door Hermes, de Griekse god van handel en verkeer. In latere werken gebruikte hij ook de metafoor van de engelen.
Vanaf de jaren 80 was een verschuiving in het werk van Serres vast te stellen. Nadat hij in zijn vroegere werken voornamelijk een soort commentaar had ontwikkeld op andere auteurs, ontwikkelde hij van toen af eigen concepten. Hij beperkte zich daarbij niet tot wetenschappelijke theorieën, maar betrok ook literatuuranalyses en mythes in zijn werk.
Serres was ook een enthousiaste voorstander van de vrije verspreiding van kennis en heeft zich ook zeer positief uitgelaten over Wikipedia.[1]
Denken
De dissertatie van Serres, Le Système de Leibniz et ses modèles mathématiques (1968), handelde over het werk van Gottfried Leibniz en valt nog te plaatsen binnen de filosofie van de wiskunde. Hij ging echter ook met name in op de rol van communicatie en linkte het werk met hedendaagse concepten van de informatietheorie. Deze thematiek bleef ook aanwezig in de Hermès-reeks. Volgens Serres dient men communicatie te begrijpen steeds in relatie tot de achtergrond van ruis. Communicatie bestaat dan voornamelijk uit het uitsluiten van deze ruis. Meer concreet is er dus een operatie nodig om het overbrengen van de boodschap te garanderen, een proces dat Serres typeerde als 'translatie'. Dit begrip is vooral ook invloedrijk geweest in het werk van auteurs als Michel Callon en Bruno Latour.
Het oeuvre van Serres ging verder dan conventionele wetenschapsgeschiedenis alleen, en zo heeft hij ook onder meer werken geschreven over de sciencefictionschrijverJules Verne, over de betekenis van muziek en fabels van Jean de La Fontaine. Serres hield zich niet aan het klassieke onderscheid tussen wetenschap enerzijds en religie en mythe anderzijds. Zo stelde hij in het derde luik van Hermès: "er is geen grotere mythe dan de idee van een wetenschap vrij van alle mythe".[2] Hiermee zette hij zich dan ook af tegen de dominante invulling van wetenschapsfilosofie en -geschiedenis in Frankrijk, bij auteurs zoals Gaston Bachelard, die in de eerste plaats vertrekken van zo'n onderscheid. Serres verweet hen verder ook de relaties tussen wetenschap en andere fenomenen, zoals recht, geweld, muziek, te hebben verwaarloosd. Dit probeerde hij zelf in zijn werk steeds te doen.
Vanaf werken zoals Le Parasite (1980) en Genèse (1982) ziet men ook een overgang aan het werk van zuivere commentaar op andere auteurs, naar het ontwerpen van eigen concepten en tekstinterpretaties. Vele van zijn werken vertrekken dan ook van bepaalde concrete mythes, verhalen of metaforen die dan op een zeer beschrijvende wijze verder worden uitgewerkt. Serres zag echter af van het geven van een soort finale interpretatie van deze mythes, alsof er een soort metataal is waarin de betekenis ervan (definitief) kan uitgedrukt worden. Vaak combineerde hij hierin wetenschappelijke theorieën en literaire werken of mythes. Zo herinterpreteerde hij in La Naissance de la physique dans le texte de Lucrèce (1977) het werk van Lucretius via hedendaagse theorieën over vloeistofmechanica.
Michel Serres in 2011
Bibliografie
1968: Le Système de Leibniz et ses modèles mathématiques
1969: Hermès I, la communication
1972: Hermès II, l'interférence
1974: Hermès III, la traduction
1974: Jouvences. Sur Jules Verne
1975: Auguste Comte. Leçons de philosophie positive (redactie)
1975: Esthétiques sur Carpaccio
1975: Feux et signaux de brume. Zola
1977: Hermès IV, La distribution
1977: La Naissance de la physique dans le texte de Lucrèce
1980: Hermès V, Le passage du Nord-ouest
1980: Le Parasite
1982: Genèse
1983: Détachement
1983: Rome. Le livre des fondations
1985: Les Cinq Sens
1987: L'Hermaphrodite
1987: Statues
1989: Éléments d'histoire des sciences
1990: Le Contrat naturel
1991: Le Tiers-instruit
1991: Discours de réception de Michel Serres à l'Académie française et réponse de Bertrand Poirot-Delpech
1992: Éclaircissements (gesprekken met Bruno Latour)
1993: La Légende des Anges
1993: Les Origines de la géométrie
1994: Atlas
1995: Éloge de la philosophie en langue française
1997: Nouvelles du monde
1997: Le trésor. Dictionnaire des sciences
1997: À visage différent
1999: Paysages des sciences
2000: Hergé, mon ami
2001: Hominescence
2002: Variations sur le corps
2002: Conversations, Jules Verne, la science et l'homme contemporain, Première version
2003: L'Incandescent
2003: Jules Verne, la science et l'homme contemporain
2004: Rameaux
2006: Récits d'humanisme
2006: L'Art des ponts
2006: Petites chroniques du dimanche soir
2006: L'Art des ponts : homo pontifex
2007: Le Tragique et la Pitié. Discours de réception de René Girard à l'Académie française et réponse de Michel Serres
2007: Petites chroniques du dimanche soir 2
2007: Carpaccio, les esclaves libérés
2008: Le Mal propre : polluer pour s'approprier ?
2008: La Guerre mondiale
2009: Écrivains, savants et philosophes font le tour du monde
2009: Temps des crises
2009: Van Cleef et Arpels, Le Temps poétique (met Franco Cologni en Jean-Claude Sabrier)
2009: Petites chroniques du dimanche soir 3
2010: Biogée
2011: Musique
2012: Petite Poucette
2012: Andromaque, veuve noire
2013: Jules Verne aujourd'hui - Conversations avec Jean-Paul Dekiss
2013: L'art des ponts : homo pontifex
2013: Variations sur le corps
2013: Les Temps nouveaux
2014: Pantopie, de Hermès à Petite Poucette (met Martin Legros en Sven Ortoli)
2014: Petites Chroniques du dimanche tome VI
2014: Yeux
2015: Le gaucher boiteux : puissance de la pensée
Nederlandse vertalingen
1992: Het contract met de natuur - Oorlog, vrede, Wetenschap, Recht, Touwen & Ontknoping
2012: Muziek
2014: De Wereld Onder De Duim - Lofzang op de internetgeneratie
