De galapagosreuzenschildpad[2], galapagosschildpad of olifantschildpad[3] (Chelonoidis niger, synoniem Chelonoidis elephantopus) is een uitgestorven schildpad uit de familie der landschildpadden (Testudinidae).
De schildpad kwam voor op de Galapagoseilanden en is een van de bekendste soorten schildpadden ter wereld. Niet alleen inspireerde de galapagosreuzenschildpad Charles Darwin mede tot zijn selectietheorie, ook zijn enkele vertegenwoordigers van deze soort erg bekend geworden.
Op de Galapagoseilanden komen tegenwoordig ongeveer tien soorten reuzenschildpadden voor, en vele hiervan werden lange tijd als ondersoorten van de galapagosreuzenschildpad gezien, maar tegenwoordig worden ze als aparte soorten beschouwd. Enkele hiervan zijn wat bekender, zie hiervoor het artikel reuzenschildpadden. Een exemplaar van de toen nog als ondersoort Chelonoidis nigra abingdonii bekend staande Chelonoidis abingdonii, met de bijnaam eenzame George was lange tijd de laatste vertegenwoordiger van zijn soort, totdat het dier op 24 juni 2012 stierf.[4] Een exemplaar genaamd Harriet wist een leeftijd te bereiken van ongeveer 176 jaar. Formeel gezien worden deze exemplaren tegenwoordig tot andere soorten gerekend. Dit geldt ook voor een exemplaar Diego die tussen 1933 en 1977 in een dierentuin verbleef, daarna verhuisde naar een fokcentrum op de Galapagoseilanden en in 2020 werd losgelaten in het wild op het eiland waar hij vandaan kwam. Dit betrof Chelonoidis hoodensis.
Verspreiding en habitat
De galapagosreuzenschildpad Chelonoidis nigra (elephantopus) kwam endemisch voor op de Galapagoseilanden. C nigra was alleen bekend van het eiland Floreana. Het dier leefde in verschillende biotopen: van met bomen of met cactussen begroeide plaatsen tot meer open landschappen. De schildpad was overdag op het land te vinden, al etend en zonnebadend, maar zocht 's nachts een modderpoel op waar overnacht werd. In de modder bleef de schildpad warm, waarschijnlijk speelde dit ook voor de digestie een rol. Ook overdag werd weleens in de modder gebaad, waarschijnlijk om van parasieten af te komen.
Uiterlijke kenmerken
Kop van een opgezet exemplaar. Het is niet bekend welke (onder)soort het betreft.
De galapagosreuzenschildpad was een grote soort die ook erg zwaar kan worden. De schildpad heeft een groene tot grijze kleur, en relatief lange nek en dito poten. De galapagosreuzenschildpad kon een schildlengte bereiken tot 1,2 meter, maar inclusief de nek en staart kon de schildpad ruim anderhalve meter lang worden. De dieren konden een gewicht bereiken van meer dan 187 kilo.[5]
De kop was vrij klein en had een stompe voorzijde, de schildpad had een duidelijk snavelachtige bek. Voor de ogen waren de gepaarde prefrontale schubben gelegen. Het rugschild of carapax was groen van kleur en had een zadelachtige vorm. Oudere exemplaren kregen een sterk koepelvormig schild. De poten en de kop konden bij oudere exemplaren niet in het schild worden teruggetrokken. De kleur van de poten en staart was net als de kop grijs tot zwart. De ledematen en de staart droegen vergrote schubben.
De mannetjes werden groter dan de vrouwtjes en hadden een langere en dikkere staart. Mannetjes bezaten daarnaast een hol buikschild en een gele kleur aan de wangen en keel.
Voedsel
Zeer jonge exemplaren aten waarschijnlijk weleens insecten en aas, maar na een paar jaar werden ze volledig vegetarisch. Vanaf dat moment werden alleen plantendelen gegeten, zoals bloemen, bessen en vruchten. Ook stonden deze schildpadden erom bekend een enorme hoeveelheid water op te kunnen slaan waardoor ze de lange en droge zomer kunnen doorstaan.[2]
Naamgeving en taxonomie
De eerste wetenschappelijke naam die aan de galapagosreuzenschildpad werd gegeven was Testudo californianaQuoy & Gaimard, 1824.[6] Nog in hetzelfde jaar echter, kwam het reisverslag uit van de tocht waarbij de soort was ontdekt, en waarin dezelfde auteurs deze een andere naam gaven: Testudo nigra.[7] Deze naam betekent letterlijk 'zwarte schildpad'. De auteurs meldden zelf geen reden voor het geven van een nomen novum; de eerste naam is echter nooit in gebruik geraakt en wordt nu beschouwd als een nomen oblitum (vergeten naam). In 1827 publiceerde Richard Harlan de naam Testudo elephantopus voor de soort, en die naam raakte daarna algemeen in gebruik. De soort had tot 2014 nigra als wetenschappelijke soortnaam en staat in veel literatuur ook onder deze naam bekend. Sinds 2014 wordt echter de soortnaam niger gebruikt.[8]
Bij een latere revisie van het geslacht Testudo, waarbij veel soorten uit dat inmiddels grote geslacht werden gehaald, werd deze soort in het geslacht Geochelone geplaatst. In 1984 ontdekte Peter Charles Howard Pritchard dat de naam elephantopus een junior synoniem was van nigra, en dat die laatste naam prioriteit had, waarmee de naam Geochelone nigra in gebruik kwam. In 1990 werd het ondergeslacht Chelonoidis opgewaardeerd tot een zelfstandig geslacht, en ontstond de combinatie Chelonoidis nigra. De soort komt dus onder nogal wat verschillende namen voor in de literatuur. Geheel los hiervan werd in 1889 door Georg Baur ook nog de naam Testudo galapagoensis gepubliceerd.[9] Deze naam is nooit in zwang geraakt.
De IUCN beschouwde de reuzenschildpadden lange tijd als een waaier van ondersoorten van de soort Chelonoidis nigra, maar dit idee is inmiddels verlaten.[10] Sinds de eeuwwisseling wordt veel moleculair-genetisch onderzoek verricht en worden deze ondersoorten als aparte soorten opgevat.[11] Ook het Integrated Taxonomic Information System (ITIS) gaat uit van verschillende soorten op de diverse eilanden.
Over de indeling van de dieren van de Galapagoseilanden in soorten is na DNA-onderzoek een debat ontstaan, wat mede aanleiding is voor de kleine verschillen tussen de tabel en de kaart. Benavides et al. (2011) noemen de soort op vulkaan Darwin Chelonoidis microphyes en de soort op de vulkaan Alcedo C. vandenburghi. Verder wordt de soort C. ephippium ook op Santa Cruz vermeld en gebruikt men voor de uitgestorven soort van het eiland Floreana de naam C. elephantopus.[11]
Uitsterven
De galapagosreuzenschildpad kwam vroeger in enorme aantallen voor, men kon door op de rugschilden van de dieren te lopen behoorlijke afstanden afleggen zonder de grond te raken.[5] Dat veranderde toen in 1535 zeevaarders zoals walvisvaarders en piraten de eilanden en de schildpadden ontdekten. De schildpadden konden wel een jaar zonder water en voedsel, en werden meegenomen op zeereizen als langdurige voedselbron. De dieren werden in enorme aantallen aan boord van schepen gebracht als bron voor voedsel en water. Later werd ook ontdekt dat uit de eieren en het vlees van de dieren olie kon worden geperst. Dit kwam de walvisvaarders goed uit, omdat de walvissen steeds zeldzamer werden. Binnen een tijdbestek van drie decennia werden volgens de scheepslogboeken meer dan 200.000 exemplaren aan boord gebracht. Sinds de ontdekking van de eilanden zijn er naar schatting ongeveer 10 miljoen dieren omgebracht.[5]
In 1829 werd een nederzetting gebouwd die later werd omgevormd tot een strafkolonie. Rond dezelfde tijd werden door de mens geiten uitgezet op de Galapagoseilanden, die de meeste planten opaten, waarna er voor de schildpadden te weinig overbleef. Ook varkens en honden werden aan land gebracht en verwilderden.[2] Rond 1832 brachten de schepen onbedoeld huismuizen en zwarte ratten mee, die de eieren en de jonge schildpadjes opvraten. De geiten zijn op de meeste eilanden uitgeroeid; de ratten laten zich veel moeilijker vangen en vormen nog steeds een probleem. Het Charles Darwin Research Station op Santa Cruz, Galapagos, Ecuador doet zowel onderzoek naar effectieve manieren om ratten uit te roeien, als onderzoek naar het behoud van de huidige soorten reuzenschildpadden op de Galapagoseilanden.
↑Quoy, J.R.C. & Gaimard, J.P. (1824). Sous-genre Tortue de Terre – Testudo Brongn. Tortue Noire – Testudo nigra N. In: Freycinet, L. de, Voyage Autour du Monde, entrepris par ordre du Roi, exécuté sur les corvettes de S.M. l'Uranie et la Physicienne, pendant les années 1817–1820. Zoologie: 174-175.Gearchiveerd op 10 mei 2023.
↑ ab(en) Benavides,E.et al., 2011. Lineage Identification and Genealogical Relationships Among Captive Galàpagos Tortoises. Published online 14 June 2011 in Wiley Online Library full text
Bronnen
(nl) - John Lehrer - Land- en zeeschildpadden 1990 - 1998 - Pagina 76 - 78 - Uitgeverij Rebo Productions - ISBN 9036610303
(en) – Peter Uetz & Jakob Hallermann - The Reptile Database – Chelonoidis niger - Website Geconsulteerd 20 juni 2020
(en) – Peter Paul van Dijk, John B. Iverson, Anders G. J. Rhodin, H. Bradley Shaffer & Roger Bour - Turtles of the World, 7th Edition: Annotated Checklist of Taxonomy, Synonymy, Distribution with Maps, and Conservation Status - ISSN10887105 (2014) - Website
(nl) – Bernhard Grzimek - Het leven der dieren deel VI: Reptielen - Pagina 118, 121 - Kindler Verlag AG - 1971 - ISBN 9027486263
_(15101211644).jpg)
_from_Gal%C3%A1pagos_at_G%C3%B6teborgs_Naturhistoriska_Museum_7962.jpg)
