Firth[1] is een Schots woord voor verschillende typen kustwateren in Schotland. Gewoonlijk verwijst de term naar een grote baai van de zee, die deel kan zijn van een estuarium, maar de term kan ook naar een inham of zeestraat verwijzen. Firth is een cognaat van fjord (beide van het Oergermaanse *ferþuz), dat een nauwere betekenis heeft. Kustwateren die "firth" genoemd worden, liggen vooral aan de Schotse oost- en zuidwestkust, met de Firth of Lorn als belangrijke uitzondering. De kust van de Schotse Hooglanden telt vele estuaria, zeestraten en inhammen, zoals The Minch en Loch Torridon; deze worden vaak "sea loch" genoemd.
Een firth is doorgaans het resultaat van gletsjeractiviteit uit een ijstijd en wordt vaak geassocieerd met een grote rivier, waarvan de erosie die door de getijdenwerking van inkomend zeewater veroorzaakt wordt, de rivier heeft verbreed tot een estuarium. De afbakening kan vaag zijn. Zo rekent men soms de Clyde tot aan Dumbarton tot de Firth of Clyde, maar de kaart van de Ordnance Survey legt de grens bij Port Glasgow, terwijl de lokale bevolking de grens bij een zandbank bij Greenock legt, of zelfs westwaarts bij Gourock.
Sommige firths zijn uitzonderingen op de algemene definitie. De Cromarty Firth aan de Schotse zuidoostkust is bijvoorbeeld een groot meer met slechts een kleine uitgang naar zee. De Solway Firth en de Moray Firth zijn meer extreem grote zeebaaien. De Pentland Firth is meer een zeestraat dan een baai of inham.
Schotse firths
Firths aan de Schotse westkust
De Firth of Lorn en nabije waterwegenHet estuarium van de River Nith, het begin van Solway Firth ten zuiden van Dumfries
Aan de Schotse westkust liggen, van noord naar zuid, de volgende firths:
In Schots-Gaelisch wordt de Firth of Clyde als twee aparte waterlichamen beschouwd, landinwaarts de Linne Chluaidh en ten zuiden van Arran, Kintyre en Ayrshire/Galloway de An Linne Ghlas.
Firth of Forth (estuarium van de rivier de Forth). Het estuarium wordt overspannen door een tolbrug voor autoverkeer (Forth Road Bridge), sinds 2017 een brug voor algemeen verkeer de Qeensferry Crossing, en de beroemde Forth Bridge, een spoorbrug van 2,46 km lang. De meer landinwaarts gelegen Kincardine Bridge wordt als het begin van het estuarium gezien.
Gezicht over de Pentland Firth richting HoyDe kliffen van Saviskaill Bay op Rousay, kijkend noordwaarts richting Westray over Westray Firth
Pentland Firth of ook wel Orcadian Strait is een zeestraat tussen het Schotse vasteland en de Orkneyeilanden. Deze firth vormt een overgang tussen de Atlantische Oceaan en de Noordzee.
De Noordelijke Eilanden, bestaande uit de Shetlandeilanden, Fair Isle en de Orkneyeilanden, waren tot de 15e eeuw deel van Noorwegen en hebben vaak nog Noorse namen. Op de Shetlandeilanden kan "firth" verwijzen naar kleine inhammen, net als "geo", "voe" en "wick". Op de Orkneyeilanden is "wick" gebruikelijk.
De Firth of Tay, Antarctica. Vernoemd naar de Schotse Firth of Tay, aangezien het naburige Dundee Island vernoemd is naar het aan de Schotse Firth of Tay liggende Dundee.
↑Joseph Anderson (ed.) (1893): Orkneyinga Saga. Vertaald naar het Engels in 1990 door Jón A. Hjaltalin & Gilbert Goudie. James Thin and Mercat Press, Edinburgh, ISBN 0-901824-25-9.
