Dai-dōrō

Kasuga-dōrō onderdelen:
1 hōju ('heilig juweel'), tama (bol)
2 kasa (dak)
3 hibukuro (vuur- of lampenkamer)
4 chūdai of nakadai (middenplatform)
5 sao (zuil, kolom of paal)
6 kiso, dai (sokkel, benedenplatform)

Dai-dōrō, dai tōrō (台灯篭・台灯籠) (platformlantaarn) zijn op een platform (dai, kiso) staande traditionele Japanse lantaarns (tōrō, dōrō). Deze platformlantaarns zijn gemaakt van steen, van metaal (brons, gietijzer of koper), minder frequent van hout of van porselein.

Dai-dōrō zijn in hun klassieke vorm te verdelen in vijf secties, die de elementen van de boeddhistische kosmologie vertegenwoordigen: Aarde, Water, Wind of Lucht, Ether of Geest.

Verscheidenheid in platformlantaarns

Dai-dōrō (platformlantaarns) Ishi-dōrō[noot 1] (stenen platformlantaarns) Tachigata tōrō,[noot 2] (stenen sokkel- of platformlantaarns) Nozura-dōrō (ruw-stenen lantaarns) Kinzoku tōrō[noot 3] (metalen platformlantaarns) Mokusei tōrō[noot 4] (houten platformlantaarns)

De platformlantaarns kunnen in eerste instantie worden ingedeeld in stenen lantaarns (ishi-dōrō), metalen lantaarns (kinzoku tōrō) en houten lantaarns (mokusei tōrō). Vooral de stenen lantaarns en de metalen lantaarns kunnen een hoge leeftijd (tot eeuwen) bereiken, de houten lantaarns zijn door de aard van het materiaal minder duurzaam.

Onderdelen

Tot de gewoonlijk herkenbare onderdelen van de platformlantaarns behoren de sōrin（相輪）, met als belangrijkste en soms het enige onderdeel hōju, die er uit kan zien als een knop van een lotus of als een ui; daarnaast is er vaak ook een ukebana, die een lotusbloen symboliseert.

Hōju of hōshu (宝珠),^{[1][2][noot 5]}, het 'juweel', een ornament: een (samengestelde) eindknop. Hōju vormt structureel min of meer een geheel met de ukebana. Hōju (宝珠) (in engere zin) is een top-ornament met een bol-, druppel- of ui-vorm. De top van de hōju is spits, afgeplat of enigszins afgerond.

Ukebana (受花)^[3][4] of 'ontvangende bloem', is een veelvoorkomende decoratie in de vorm van een gestileerde bloem van een heilige lotus en bestaat uit een krans van meestal met 8 goed herkenbare bloemblaadjes. Uit de bloem ontspringt de hōju

Kasa (笠)^[5][6] ('paraplu') is het dak of kap van de lampenkamer. Het dak is een zeshoekige, vierkante of ronde, conische, piramidale of paddenstoelvormige paraplu die de vuurkast van boven afdekt en beschermt.

Op de top van het dakje bevindt zich zelden een min of meer herkenbare roban (露盤), afkorting van shōroban (承露盤, letterlijk: 'dauwbekken'), de doosachtige structuur die over een top van een dak is geplaatst. Bij Japanse pagodes is dit onderdeel vrijwel altijd aanwezig. De sōrin of de hōju is geplaatst op de roban.

Hibukuro (火袋)^[7][8] is de vuurkamer, lampenkamer of 'vuurzak', en de plaats waar het vuur wordt aangestoken. Hibukuro bestaat uit drie delen: kamiku, de bovenzijde; nakaku, het middenstuk waarin een opening (ensō) om het vuur aan te steken en het licht naar buiten te laten schijnen; en shimoku, een met een rozet versierd onderste gedeelte van de lampkamer.

Chūdai (中台)^{[noot 6][9][10]} is het midden-platform van een lantaarn. De chūdai is rond, vierkant, zeskantig of achtkantig. Hierop staat de vuurkamer.

Sao (竿; 棹)^[11][12] is een rechtopstaande schacht, pilaar, kolom, zuil of paal, rond of vierkant in dwarsdoorsnede, soms versierd met dierenmotieven of met inscripties. Ook kan er een of drie banden van decoraties (fushi, knopen) nabij het midden van de pilaar zijn, of is de pilaar op halve hoogte juist op zijn dunst.

Kiso, jirin of dai (基礎)^[13][14] is het gewoonlijk zeshoekige of ronde 'fundament' of 'platform', het basement of het basale platform van de zuil. De kiso kan bij grotere lantaarns een tot zes treden hebben. Een kiso kan ook ontbreken, als de sao direct is ingegraven in de bodem, of met een tot zes poten op de grond staat.

Kidan (基壇)^[15] is bij lantaarns een ondergrond, waarop de kiso staat. Een apart gevormde kidan is niet altijd aanwezig of te onderscheiden.

Typen

Tot de dai-dōrō behoren stenen platformlantaarns (ishi-dōrō), metalen platformlantaarns (kinzoku tōrō) en houten platformlantaarns (mokusei tōrō). Een bijzondere vorm is de porseleinen platformlantaarn (jiki no tōrō).

Yukimi-dōrō Traditionele lantaarns in Japan, hoofdgroepen. Kasuga-dōrō
Onderdelen tōrō			Traditionele materialen
platform, sokkel	schacht, zuil	opmerkingen	steen ↓ Ishi-dōrō ↓	metaal ↓ Kana dōrō ↓	hout, bamboe
kiso, dai, jirin	sao	plat- form- lan- taarns   →  Dai-dōrō   →	Tachigata tōrō	Kinzoku tōrō>	Mokusei tōrō
			Nozura-dōrō
–	ingegraven	schachtlantaarns	Ikekomigata tōrō	…
→ 1-6 benen		kasa groot	Yukimigata tōrō	…	Andon Bonbori Chōchin
–	–		Okigata tōrō	Tsurigata tōrō
aangepaste pagode (tō)			Tōgata tōrō

Stenen platformlantaarns

Bij de stenen platformlantaarns (ishi-dōrō) worden tachigata tōrō en nozura-dōrō onderscheiden. De ikekomigata tōrō, yukimigata tōrō en okigata tōrō zijn stenen lantaarns, maar hebben geen platform.

Tachigata tōrō

Zie artikel Tachigata tōrō.

Tot Tachigata tōrō, (立ち灯籠, platform- of sokkel-lantaarns) wordt een variatie aan stenen platformlantaarns gerekend, zoals: Enshūgata tōrō, Kasuga-dōrō (Kasuga lantaarns / tempellantaarns), Miyatachigata tōrō (vierkante lantaarns, schrijnlantaarns), Okunoingata tōrō, Sangatsudōgata tōrō, Shiratayūgata tōrō, Shinzengata tōrō, Uzumasagata tōrō, Yose-dōrō (samengestelde stenen lantaarns), Yūnoki-dōrō (citroenboom-lantaarns) en Zendōjigata tōrō.

De tachigata tōrō een zeer grote variatie. Ze worden gebruikt bij heiligdommen en Boeddhistische tempels, in parken, bij theehuizen en ook wel in particuliere tuinen. De lantaarns kunnen betrekkelijk groot zijn, de grootste wel 3  hoog.

• Tachigata tōrō - stenen platformlantaarns
• 
  Ishidōrō bij het water
• 
  Aso Jinja, Hamura, Tokyo
• 
  Tozenji Ishidōrō

Nozura-dōrō

Zie artikel Nozura-dōrō.

Nozura-dōrō (野面灯籠) zijn lantaarns gemaakt met ruwe, ongepolijste stenen. Ze worden vaak in tuinen geplaatst. Bij de nozura-dōrō zijn er geen vaste subtypen te onderscheiden, omdat er natuurlijk gevormde stenen worden gebruikt, dus niet vaste, door steenhouwers vormgegeven stenen.

• Nozura-dōrō - ruw-stenen lantaarns
• 
  Manninkō-Jōyatō (een stenen lantaarn bij Suzuka Pass, Tōkaidō)
• 
  Nozura-dōrō in een mostuin
• 
  Nozura-dōrō bij Atago-jinja
• 
• 
  Kamakura

Verdere platformlantaarns

Kinzoku tōrō

Kinzoku tōrō (金属灯篭) zijn traditionele Japanse lantaarns (tōrō) van metaal (koper, brons, gietijzer of verguld metaal) met een sokkel of platform. Kinzoku tōrō wordt gerekend tot dai-dōrō (platformlantaarns of sokkellantaarns); tot dai-dōrō wordt verder nog gerekend: ishi-dōrō (stenen lantaarns), nozura-dōrō (ruw-stenen lantaarns) en mokusei tōrō (houten lantaarn).

Evenals de stenen sokkellantaarns (tachigata tōrō) zijn de metalen sokkellantaarns in hun klassieke vorm te verdelen in vijf secties, die de elementen van de boeddhistische kosmologie vertegenwoordigen: Aarde, Water, Wind of Lucht, Ether of Geest.

Kinzoku tōrō（金属灯篭）of kana-dōrō (金燈籠)^[16] zijn lantaarns, gemaakt van gegoten metaal: koper, brons of ijzer.

Porseleinen lantaarns

Porseleinen lantaarns (jiki no tōrō) worden zeer zelden aangetroffen, zoals in de gebieden van de productie van (blauw) porselein. Porseleinen lantaarns zijn onder andere gemaakt in Seto en in Arita.

Houten lantaarns

Houten lantaarns (mokusei tōrō)^[17][18] komen weinig voor, vanwege de beperkte duurzaamheid van het materiaal. Veel houten lantaarn hebben geen (onderste) platform en worden in dat geval niet gerekend tot de dai-dōrō.

Kinzoku tōrō metalen platformlantaarn	Jiki no tōrō porseleinen lantaarn	Mokusei tōrō houten lantaarn
IJzeren lantaarn, Fujii-dera tempel Bronzen lantaarn voor de tempel van Itsukushima-schrijn	Porseleinen lantaarn bij de Matsubara-schrijn	Traditionele Japanse houten lantaarn in een Shintoschrijn

Literatuur

1. JAANUS (2010) Houju 宝珠, Japanese Architecture and Art Net Users System. Gearchiveerd op 13 april 2023.
2. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Hōshu 宝珠, Japanese Garden Dictionary. Gearchiveerd op 18 april 2023.
3. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Ukebana 請花, Japanese Garden Dictionary. Gearchiveerd op 18 april 2023.
4. JAANUS (2010) Ukebana 受花, Japanese Architecture and Art Net Users System. Gearchiveerd op 13 april 2023.
5. JAANUS (2010) Kasa 笠, Japanese Architecture and Art Net Users System. Gearchiveerd op 13 april 2023.
6. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Kasa 笠 , Japanese Garden Dictionary. Gearchiveerd op 23 april 2023.
7. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Hibukuro 火袋, Japanese Garden Dictionary. Gearchiveerd op 23 april 2023.
8. JAANUS (2010) Hibukuro 火袋, Japanese Architecture and Art Net Users System. Gearchiveerd op 13 april 2023.
9. JAANUS (2010) Chuudai 中台, Japanese Architecture and Art Net Users System. Gearchiveerd op 13 april 2023.
10. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Chūdai 中台, Japanese Garden Dictionary. Gearchiveerd op 22 april 2023.
11. JAANUS (2010) Sao 竿, Japanese Architecture and Art Net Users System. Gearchiveerd op 13 april 2023.
12. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Sao 竿, Japanese Garden Dictionary. Gearchiveerd op 23 april 2023.
13. JAANUS (2010) Kiso 基礎, Japanese Architecture and Art Net Users System. Gearchiveerd op 13 april 2023.
14. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Kiso 基礎, Japanese Garden Dictionary. Gearchiveerd op 18 april 2023.
15. JAANUS (2010) Kidan 基壇, Japanese Architecture and Art Net Users System. Gearchiveerd op 13 april 2023.
16. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Kana-dōrō 金燈籠, Japanese Garden Dictionary. Gearchiveerd op 27 februari 2020.
17. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Tomayagata tōrō 苫屋形燈籠, Japanese Garden Dictionary. A Glossary for Japanese Gardens and Their History. Gearchiveerd op 2 november 2022.
18. Kenkichi O. & W. Edwards (2010) Tasoyagata tōrō 誰屋形燈籠, Japanese Garden Dictionary. A Glossary for Japanese Gardens and Their History. Gearchiveerd op 25 januari 2020.

Noten

1. Tot Ishi-dōrō worden o.a. gerekend: Tachigata tōrō (sokkel- of platformlantaarns), Nozura-dōrō (ruw-stenen lantaarns), Ikekomigata tōrō (ingegraven lantaarns), Yukimigata tōrō (sneeuwtonende lantaarns), Okigata tōrō (verplaatsbare, zittende lantaarns), Tōgata tōrō (pagode-lantaarns)
2. Tot Tachigata tōrō worden o.a. gerekend: Enshūgata tōrō, Kasuga-dōrō (tempellantaarns), Miyatachigata tōrō (vierkante lantaarns, schrijnlantaarns), Okunoingata tōrō, Sangatsudōgata tōrō, Shiratayūgata tōrō, Shinzengata tōrō, Uzumasagata tōrō, Yose-dōrō (samengestelde stenen lantaarns), Yūnoki-dōrō (citroenboom-lantaarns), Zendōjigata tōrō
3. Tot Kinzoku tōrō worden o.a. gerekend: dō tōrō, dōzō tōrō, seidō tōrō, kana-dōrō
4. Veel houten lantaarns hebben geen onderste platform. Deze worden niet gerekend tot de dai-dōrō
5. Soms wordt Hōju geschreven als Houju of Hoh ju, en Hōshu als Houshu.
6. Soms wordt Chūdai geschreven als Chuudai. Alternatieve naam is Nakadai.

Literatuur

• JAANUS (2010) Japanese Architecture and Art Net Users System
• Kenkichi O. & W. Edwards (2001) Japanese Garden Dictionary