PROFILBARU.COM

Filmdaten
Plattdüütsch Titel:	—
Originaltitel:	Das Boot
Düütsch Titel:	Das Boot
Produkschoonsland:	Düütschland
Johr vun’t Rutkamen:	1981
Läng:	143 (Kino), 282 (TV) oder 199 (DC) Minuten
Originalspraak:	Düütsch
Öllersfreegaav in Düütschland:	FSK 12
Filmkru
Speelbaas:	Wolfgang Petersen
Dreihbook:	Wolfgang Petersen
Produkschoon:	Günter Rohrbach
Musik:	Klaus Doldinger
Kamera:	Jost Vacano
Snitt:	Hans Nikel
Szenenbild:	Rolf Zehetbauer
Kledaasch:	Monika Bauert
Dorstellers
	Jürgen Prochnow: Kummandant („de Olle“); Hubertus Bengsch: 1. Wachtoffizeer (I. WO); Klaus Wennemann: Leiden Ingenieur (LI); Herbert Grönemeyer: Leutnant Werner; Martin Semmelrogge: 2. Wachtoffizeer (II. WO); Uwe Ochsenknecht: Bootsmann Lamprecht; Erwin Leder: Bövermaschinist Johann („de Spöker“); Jan Fedder: Bootsmann Pilgrim; Claude-Oliver Rudolph: Dieselheizer Ario; Ralf Richter: Dieselmaat Frenssen; Oliver Stritzel: Dieselheizer Schwalle; Heinz Hoenig: Funkmaat Hinrich; Bernd Tauber: Böverstüermann Kriechbaum; Martin May: Fähnrich Ullmann; Lutz Schnell: Dufte; Joachim Bernhard: Bibelforscher; Otto Sander: Kapteinleutnant Thomsen; Günter Lamprecht: Kaptein vun de „Weser“;

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Das Boot (Roman).

Das Boot is de Titel vun den düütschen U-Boot-Filmdrama ut dat Johr 1981. Dorbi hannelt sik dat um de Verfilmen vun den Roman mit glieken Naam vun Lothar-Günther Buchheim. Speelbaas weer Wolfgang Petersen. Von den Film gifft dat veer Faten mit ünnerscheedliche Läng.

Inholt

De Film hannelt vun en Feendfohrt vun en düütsch U-Boot in’t Johr 1941 wiel den Tweeten Weltkrieg. De düütschen U-Bööt harrn de Opgaav, Hannelscheep tonichten to maken, de England mit Göder versorgt, de för’n Krieg bruukt weern. Man, de weern jümmer beter vun Zerstörers schuult, wat de Seeschlacht harder un gefährlicher maken de.

De Anfang vun’n Film wiest, as sik de Besatten vun dat U-Boot U 96 an’n Land in’t franzöösche La Rochelle düchtig en ansupen seit, vun wegen dat se den nächsten Dag wedder in’n Krieg schickt warrt. Mit an Boord geiht ditmol de Kriegsberichter Leutnant Werner, de sik eerst dorop freit, dat echte Heldendom kennentolehren, man gau al faststellen mutt, dat de U-Boot-Krieg nix mit Heldendom to kriegen hett. De Kummandant – as ok de annern Offizeeren vun’t Boot – warrt in’n Film nich mit Naam ansnackt, man blots mit „Herr Kaleun“ för Kapteinleutnant. Op de Fier in La Rochelle warrt ok doröver snackt, dat de U-Boot-Krieg allns annere as goot lopen deit, un dat in de verleden Maanden bannig vele Bööt afsopen sünd.

De Tiet na’t Utlopen verlöpt eerst ruhig un ahn Kuntakt to’n Feend. Wiel sik in de Mannschop Langewiel utbreden deit, vun wegen dat sik wekenlang nix deit, nütt Leutnant Werner, ut den siene Sicht de Film anleggt is, un de ok faken mit Off-Stimm Informatschonen to’n Verloop bidriggt, de Tiet, üm sik en Bild vun’t Leven an Boord to maken. Mit sien Freid över de Feendfohrt maakt he sik bi de Kru aver keen Frünnen. De Grünnen dorför warrt em aver eerst klor, as U 96 dat eerste mol in en Gefecht mit en Zerstörer verwickelt un mit Waterbomben angrepen warrt, nadem jemehr egen Torpedoangreep op den Feend nich henhaun de.

Dorna blifft dat U-Boot wieter ahn Feendkuntakt un kummt bito noch in en sworen Storm, so dat jemehr Standoort nich nau bestimmt warrn kann un ok jümmer wedder duukt warrn mutt. Den een Dag drapt se sogors op en tweet düütsch U-Boot, wat för korte Tiet för Freid sorgt, dat man egen Lüüd dröpt. Togliek aver wiest dat ok, wo groot de Löcker in de U-Boot-Keed in’n Atlantik wesen mööt.

Denn dröpt U 96 aver doch noch op en feendlichen Geleittog. Mit jemehr Torpedos künnt se twee Scheep to’n Afsupen bringen un en drüdd’ in Brand scheten, warrt denn aver doch vun en Zerstörer opdeckt un gresig mit Waterbomben angrepen. Na en anduern Gefecht kummt dat Boot jüst noch so dorvun af. As se Stünnen later wedder opduukt, finnt se den brennen Tanker, de noch nich afsopen is. De Kaptein gifft Order, den Tanker mit en Fangschööt tonichten to maken. Na de Explosion warrt aver kloor, dat noch Seelüüd an Boord weern, de nu in’t Water springt un vertwievelt üm Help bölkt. De Kummandant sütt aver dat sien U-Boot to lütt is üm all to redden un lett afdreihn. De Vörgang lett Sporen torüch, bi all, de dat mitanssehn hebbt.

As de Kaptein nu beslaten hett, de Feendfohrt aftobreken un na La Rochelle torüchtofohren, warrt jem en ne’e Insatzorder geven: Se schüllt in’t spaansche Vigo Driefstoff, Material un Levensmiddel opnehmen un denn Kurs op La Spezia in de Middellannsche See nehmen. Dorför mutt dat U-Boot dör de Straat vun Gibraltar, de in engelsche Hand is. De Kaptein beslutt, dat de Leiden Ingenieur (LI) tosamen mit Leutnant Werner von Boord gahn schall, vun wegen dat de LI en swoor kranke Fro hett un he oogenschienlich nich doran glöövt, Gibraltar to överstahn. Dat Böverkommando lehnt dat aver af.

De Kummandant hollt sik nich lang in Vigo op, woneem de Offizeren an Boord vun dat Schipp „Weser“ as Helden begrööt un verwöhnt warrt. Mit en Trick will de Kaleun versöken, dör Gibraltar dörtobreken ahn vun de feendlichen Scheep opdeckt warrn. Dat haut aver nich hen un so warrt U 96 swoor ünner Füer nahmen. Mit vulle Fohrt lett de Kaptein dat U-Boot op de afrikaanschen Küst tostüern, üm in’t sietere Water to kamen. De Schaden is aver al so groot, dat dat Afduken nich mehr anhollen warrn kann un U 96 eerst in 280 m op Grund löpt – bi en Warftgarantie vun jüst mol 90 m.

Dat Schipp hett bösen Schaden afkregen, tallrieke Batterien, ahn de dat Boot nich wedder opduken kann, sünd tweireten un Water brickt an männige Steden in’t Schipp. En Kamp op Leven un Doot fangt an, nich blots as de Schaden mit de wenigen Boordmiddel repareert warrn mutt, man ok, as de Atenluft wohrschienlich nicht recken warrt. Kalipatronen warrt utgeven, üm den Kohlenstoffdioxid in de Luft siet to hollen. Na mehr as 15 Stünnen, in de de Mannschop – un vör allen de LI – sik meist toschannen arbeit, kummt dat U-Boot wohrhaftig wedder in Gang un kann opduken ahn opdeckt to warrn.

So kann dat swoor anslahn Boot wohrhaftig wedder ümkehren un na La Rochelle schippern, woneem de Kru mit en Festakt begrööt warrt. Man, jüst dat dat Boot anleggt hett, warrt de Haven vun en sworen Luftangreep drapen, bi den opletzt doch noch en Deel vun de Mannschop ümkummt. Leutnant Werner tellt to de Lüüd, de den Angreep överleevt. In de Slussszeen sütt he tosamen mit den Kaleun, dat jemehr U-Boot na den Angreep langsom in’t Havenbecken afsuppt. De Kaptein brickt bi den Anblick swoor besehrt tosamen.

Ünnerscheedliche Faten

Vun den Speelfilm Das Boot gifft dat veer ünnerscheedlich lange Faten:

An’n bekannsten is wohl de so nöömte „Eerste Kinofaten“, de an’n 17. Dezember 1981 in München ooropföhrt worrn is. Disse Faten is ruchweg 149 Minuuten (PAL: 143 Minuuten) lang un keem in’n Februar 1982 ok in de USA in de Kinos. Dat is ok de Faten, de för den Oscar nomineert worrn is. In disse Faten fehlt de Kommentaren (as Off-Stimm) vun Leutnant Werner.

De so nöömte „Feernsehfaten“ is 1985 publizeert worrn. Se is dormols as Dreedeeler in’t Feernsehn (tweemol 105 un eenmol 98 Minuuten) lopen un 1987 noch mol as Sössdeeler (sössmol 52 Minuuten). Tosamen harr de Minireeg also en Läng ruchweg fief Stünnen. 1984 is disse Faten ok al in England bi de BBC in’t Original mit engelsche Ünnertitels lopen. Twüschen de Episoden hett en Verteller op de torüchliggen Deelen henwiest un jem tosamenfaat. In disse Faten weer denn ok de Off-Stimm vun Leutnant Werner mit bi, de Kommentaren as in en Daagbook gifft.

De so nöömte Director’s Cut keem in’n April 1997 in de US-amerikaanschen Kinos un weer denn ok as DVD rutbröcht. Disse Faten is de eerste Kinofaten, man in en düütlich betere Gööd mit en Neesynchronisatschoon in Mehrkanaltoon. De Faten hett en goot restaureert Bild un is 208 Minuuten (PAL: 199 Minuten) lang. Speelbaas Petersen segg, dat disse Faten 1981 in de Kinos kamen schüll, wat aver ut kommerzielle Grünnen nich mööglich weer. In Düütschland weer de Kinostart an’n 11. Dezember 1997.

De al bekannte Feernsehfaten is 2007 mit verbetert Bild un Toon op DVD rutbröcht worrn, reckt aver nich ganz an de Gööd vun’n Director’s Cut ran. De Torüchblennen twüschen de Folgen sünd ut de Faten rutnahmen worrn. De Looptiet bedriggt 282 Minuten (PAL). Ünner Fans warrt disse Faten as de beste Faten ansehn, liekers dat hier tomindst twee lütte Szenen rutsneden worrn sünd.

Roman-Vörlaag un Ünnerscheden dorto

De Roman Das Boot weer vun Lothar-Günther Buchheim schreven un speelt ok in’n Tweeten Weltkrieg op dat U-Boot U 96, dat 1941 ut Saint-Nazaire utlöpt. In dat Book hett Buchheim sien egen Insichten as Kriegsberichter verarbeit un beschrifft de Laag vun de U-Boot-Mannschop in veel Enkeltheiten. De Roman is 1973 rutkamen. Buchheim hett mehr as 25 Johren bruukt, bitdat he sik psychisch in de Laag föhlt hett, sien Schriften un Opteken in sien Daagbook vun 1941 dörtogahn un dorut en Roman to verfaten.

De Inholt vun’n Roman baseert vör allen op twee Feendfohrten vun Buchheim. He weer as Kriegsberichter bi de söövten Feendfohrt vun U 96 dorbi, dat to de 7. U-Boot-Flottille höört hett. De Fohrt duer vun’n 26. Oktober bit to’n 7. Dezember 1941. Twee wietere Fohrten hett he an Boord vun U 309 maakt. Een dorvun weer wohrschienlich blots to’n Översetten.

U-Boot-Bunker in’n Haven vun La Rochelle (2007)

Anners as in’t Book, wo dat Boot vun Saint-Nazaire, en groten U-Boot-Haven an de Loire-Münnen, utlopen deit, geiht dat in Film vun La Rochelle ut los. In’n Roman dorgegen kummt La Rochelle eerst as Anloophaven in Fraag, as de Brennstoff an Boord knapp warrt. Bi’n Angreep op den Geleittog warrt in’n Film blots dree Scheep versenkt, wiel dat in’n Roman veer sünd. Wohrhaftig warrt in’n Film bi’t Inlopen in La Rochelle veer witte Wimpel optagen, de för de veer Scheep staht, as dat in’n Roman steiht.

In’n Roman opereert U 96 ünner de Kennung UA. Dorin warrt de Angreep op dat Geleit veel grötter dorstellt mit Bedeeligen vun wietere düütsche Bööt. De Film kunzentreert sik hier op dat Afscheten vun de Torpedos un de nafolgen Jagd op U 96 dör twee engelsche Kampscheep. Wieter kamt in’n Roman noch mehr Drapen mit överlevene engelsche Seelüüd vör, de deelwies al doot op oder üm Flööt rümdrieven doot. De Utwirken vun dit Op’nannerdrapen warrt in’n Roman breder dorstellt un bedröpt ok de Lüüd, de de Doden nich sülvst sehn hebbt. In’n Film is dit Thema blots op en eenzige Szeen kunzentreert. Ok de Insatz vun den Funkmaat Hinrich as Sanitäter kummt in’t Book an latere Steed vör, un nicht, as in’n Film, bi den Versöök dör Gibraltar dörtobreken.

Op’n Torüchweg un kort vör’t Inlopen in La Rochelle beschrifft Buchheim in’n Roman wietere Begevnissen, de in’n Film weglaten worrn sünd, as to’n Bispeel en Twüschenfall mit en spaansch Passageerschipp. Dat warrt vun U 96 angrepen, vun wegen dat de an sik överkorrekte Wachtoffizeer I. WO versüümt, dat neutrale spaansche Schipp richtig to klassifizeeren un de Spaniers keen Reakschoon wiest. Blots as de Torpedo defekt weer un nich hoochgahn is, blifft dat spaansche Schipp heel un de Kaleun neiht knapp an en Kiregsverbreken vörbi. Later dröpt U 96 op en wieteret düütsche U-Boot, dat op sien Geleit töövt, denn aver op en Mine oplöpt un vun en engelschen Fleger versenkt warrt.

De Kummandant vun U 96 warrt nich mit Naam Betekent, man tomeist blots „de Olle“ nöömt. Ut de Schriften vun Buchheim is aver bekannt, dat to de Tiet as Buchheim op U 96 fohrt is, jümmer Heinrich Lehmann-Willenbrock dat Boot kommandeert hett. Dat is insofeern vun Bedüden, as dat Enn vun’n Film den anschien maakt, dat de Kaleun bi den Angreep dood blifft, wiel de Roman apen lett, wat ut em warrt. In de Foortsetten vun’n Roman kummt he wedder vör, so dat man dorvun utgahn kann, dat he nich bi’n Angreep storven is. Heinrich Lehmann-Willenbrock hett den Krieg överleevt un is 1986 doodbleven. He weer sogor eenmol bi de Dreiharbeiten to den Film togegen. Mit sien dörtig Johren is „de Olle“ een vun de öllsten an Boord. De Öllersünnerscheed warrt in’n Roman un ok in’n Film rutstellt, wobi aver de Schauspelers in Film deelwies öller sünd, as de Figuren in’n Roman.

In’n Film kummt dat to en Szeen, in de Johann („de Spöker“) na’n Kaleun geiht, üm em to seggen dat em dat leed deit wiel en Waterbombengefecht sien Statschoon verlaten to hebben, as dat mit em dörgahn is. In’n Film warrt in disse Szeen dat Kriegsgericht thematiseert, wat in’t Book nich vörkummt. In’t Book is dat de Dieselbövermaschinist Karl Franz, de in’n Film mit de Person Johann tohopenfaat warrt. Allgemeen sünd vele Dialogen in’n Film anners ümsett as in’t Book. Faken warrt in de Dialogen in’n Film mehrere Figuren ut’n Roman in een Person tosamenfaat, wat mit de beschränkten Duer vun den en Film tosamenhangt. Liekers sünd wichtige Dialogen meist ahn Ännern in den Film övernahmen worrn.

Annere Saken sünd dorgegen för’t Kino utsmückt worrn as to’n Bispeel de Jagden mit de Waterbomben. So warrt de gliektietige Explosionswirken in Form vun’t Wackeln, Utfallen vun’t Licht, Explosionslarm, dat Bölken vun de Seelüüd, inbreken Water usw. in’n Film veel plastischer as dat in’t Book mööglich is. En groten Ünnerscheed liggt ok in de Vertellwies. De Roman vertellt de hele Tiet ut de Sicht vun’n Ik-Verteller, blifft jümmer persönlich, an den Oort, woneem sik Leutnant Werner ophollt un drückt sien Geföhlen ut. In’n Film wesselt de de Schauplatz gauer un fakener dör de Kameraföhren. Sünners to nömen is dorbi de Figur vun Leiden Ingenieur (LI) de vör allen op Grund bi Gibraltar rutstellt warrt, wiel dat Book ut Sicht vun Leutnant Werner schreven is, de mit sien egen Bang un Panik to kämpen hett.

Achtergrünnen un anners wat

Dör de Verfilmen vun Wolfgang Petersen is „Das Boot“ über Düütschalnd rut bekannt worrn, wat nich blots vun den Roman kummt, man ok vun de Besetten un de schauspelerischen Leistungen. Vele vun de Schauspelers hebbt mit den Film jemehrn Dörbrook hat, as to’n Bispeel Heinz Hoenig, Uwe Ochsenknecht, Jan Fedder oder Martin Semmelrogge. Klaus Wennemann un Herbert Grönemeyer weern Theaterschauspelers, Otto Sander un Jürgen Prochnow dorgegen al längere in’t Filmgewarf bekannt. Vun de Hööftdorstellers hett eenzig Hubertus Bengsch dorna keen groten Rullen mehr kregen, is aver dorför een an meisten nafragten Synchroonsnacker in Düütschland worrn.

För de engelsche Faten vun den Film sünd meist all düütschen Original-Schauspelers as Synchroonsnackers insett worrn.

De Fimprodukschoon vun de Fief-Stünnen-Faten hett de Bavaria Film dormols 32 Millionen DM köst. Dorvun hebbt de WDR un de SDR jeed Kosten vun 10 Millionen DM övernahmen. Dat weer ok de Grund, dat en Feernsehfaten entstahn is, an de de Rundfunkhüüs denn ok de Afspeelrechten kregen hebbt.

De Roman schüll eerst al Mitt vun de 1970er Johren vun en US-amerikaanschen Feernsehprodukschoonsfirma verfilmt warrn. Man Petersen un Buchheim hebbt sik dat verseggt, vun wegen dat de US-Faten to „patriootsch“ warrn schüll un düütlich mehr op Action utleggt weer.

De Film is ahn Steadicam dreiht worrn, nich opletzt ok, as dat System in de drangen Kulisse nich insett warrn künn. Dorför hett de Jost Vacano, de för sien Arbeit veel Loff kregen hett, Kreiselstabilisaters (Gyroskop) för de Handkamera bruukt, de he 1973 ok al bi den Dreih vun Supermarkt insett harr.

Dreiht weer de Film an verschedene Steden. De In- un Utloopszenen sünd in La Rochelle an de franzööschen Atlantikküst dreiht worrn, wietere Butenszenen weern op’n Boddensee oder in de Noordsee (Stormszenen) maakt. All Binnen- un Ünnerwaterszenen sünd in de Studios vun Bavaria Film dreiht worrn. Dorför is dat Binnere vun U 96 as in’t Original naboet worrn. De Binnenkuklisse kann in de Bavaria Filmstadt besichtigt warrn.

Nabo vun’n Binnenruum vun U96 in de Bavaria Filmstadt

De Kulisse vun’t U-Boot stünn in’t Studio op en Hydraulik-Bühne mit de dat Op un Daal un dat Kippen namaakt warrn künn. De Kamera hett dorbi dör de Kreiselstabilisaters en künstlichen Horizont hollen. De Motoren vun de hydraulischen Bühne möken aver veel Larm un de Akustik in de Metallkulisse weer ok slecht, so dat de hele Film ahn Originaltoon dreiht warrn un vullstännig navertoont warrn müss.

För den Film is in München en Modell vun dat U-Boot in’t Maat 1:1 naboet worrn, dat in dree Deelen splitt worrn is, üm dat na La Rochelle to bringen. Dit Modell harr bit to de Stormszenen en egen Andriefun is vun een Person stüert worrn. Bi Dreiharbeiten to den Storm is dat Modellboot uteneenbroken un in’n Haven vun La Rochelle afsopen, wat meist dat Enn vun de Produkschoon bedüüt harr. Ut Deelen, de wedderfunnen worrn sünd un Holt is dat Boot denn wedder tohopenboet worrn, man ditmol ahn Andrief. För de wieteren Opnahmen is dat Boot denn tagen worrn. Dat 1:1-Modell hett sik Steven Spielberg 1980 vun Bavaria Film utleht för en U-Boot-Szeen in sien eersten Indiana-Jones-Film Raiders of the Lost Ark. Butendem geev dat en Modell vun ölven Meter Läng för de Butenszenen. Dat Modell weer feernstüert un künn ok duken. Wieter geev dat en 5,50-Meter-Modell för Ünnerwater-Opnahmen in’t Bavaria-Becken un en poor annere Modellen vun’t Boot vun een bit dree Meter Läng.

Kritiken

Adolf Heinzlmeier un Berndt Schulz in’t Lexikon „Filme im Fernsehen“: […] Leider gelingt es dem Film selten, wirkliche Anteilnahme am Schicksal der Männer zu wecken. Ein Ausstattungsfilm mit einem bemerkenswerten Team und herausragenden Einzelleistungen, darunter Jost Vacanos Kamera und Klaus Doldingers Musik.^[1]

Lexikon vun’n internatschonalen Film: […] Aufwendig und perfekt inszenierter Kriegsfilm. Der schon in der dreiteiligen Fernsehfassung fragwürdige Versuch, dem authentischen Stoff eine Antikriegstendenz abzugewinnen, scheitert in der gekürzten Kinofassung allerdings völlig. Hier bleiben von dem – schauspielerisch glänzend interpretierten – Drama nur die martialischen Knalleffekte übrig und verkehren das Anti-Heldentum der Vorlage ins Gegenteil. Der hohe produktionstechnische Standard bescherte dem Film dennoch einen großen Erfolg.^[2]

Utteken

Das Boot weer för tosamen 18 Filmpriesen vörslahn, dorünner alleen sössmol för den Oscar in de Kategorien Best Speelbaas, Best Kamera, Best Filmsnitt, Best Tooneffekt, Best Dreihbook na Vörlaag un Best Toon, hett dorvun aver keen winnen künnt. Uttekent weer de Film mit:

1982: den Bayerischen Filmpries in de Kategorie Kamerapries för Jost Vacano
1982: den Düütschen Filmpries in Gold in de Kategorie Toonmischen för Milan Bor
1982: den Düütschen Filmpries in Sülver in de Kategorie Rutragen Speelfilm
1982: de Golden Lienwand
1983: den Golden Reel Award in de Kategorie Best Toonsnitt – utlännsch Speelfilm
2007: de Goldene Kamera in de Kategorie 25. Johrsdag Kamera – Speelbaas för Wolfgang Petersen
2007: de Goldene Kamera in de Kategorie 25. Johrsdag Kamera – Kamera för Jost Vacano
2007: de Goldene Kamera in de Kategorie Jubiläum

Literatur

Lothar-Günther Buchheim: Das Boot. Rutgeven vun R. Piper & Co. Verlag, München 1973 ISBN 3-492-02175-1
Lothar-Günther Buchheim: Die Festung. ISBN 3-442-43822-5
Lothar-Günther Buchheim: Der Abschied. ISBN 3-492-04273-2
Michael Salewski: Von der Wirklichkeit des Krieges: Analysen und Kontroversen zu Buchheims „Boot“. 2. Oplaag, Deutscher Taschenbuch-Verlag, Frankfort an’n Main 1985. ISBN 3-423-01213-7
Schriftenreeg vun’t Düütsche Filmmuseums Frankfort an’n Main, Kinematograph Nr 21: Das Boot – Auf der Suche nach der Crew der U 96 ISBN 978-3-89487-550-3

Kiek ok

U 96 (Musikprojekt)

Borns

↑ Lexikon „Filme im Fernsehen“ (wietere Neeutgaav). Rasch und Röhring, Hamburg 1990, ISBN 3-89136-392-3, S. 102. Wertung: 2½ Sterne = überdurchschnittlich.
↑ Rgv. v. Kathoolsche Institut för Medieninformatschoon (KIM) un de Kathoolschen Filmkommisschoon för Düütschland, Rowohlt, Hamburg 1995, ISBN 3-499-16357-8, S. 660.