Formasi Semanggol ialah sejenis formasi batuan yang berusia Perm hingga Trias Akhir yang terdapat di Semananjung Malaysia.
Asal-usul Nama
Nama Semanggol diperkenalkan oleh J.B Alexander (1959) bersempena nama Gunung Semanggol di daerah Kerian, Perak di mana formasi batuan ini mula-mula ditemui tersingkap[1].
Taburan
Formasi Semanggol mula-mula terbentuk sebagai sebuah kawasan lembangan yang luas tetapi dipisahkan kepada 3 kawasan pada masa kini oleh sesar-sesar rengkuh akibat pergerakan tektonik [2] [3] iaitu:
- Utara Kedah: Sekitar kawasan Durian Burung, Padang Sanai, Kuala Nerang, Pedu, Pokok Sena dan Naka dalam daerah Padang Terap
- Selatan Kedah: Sekitar kawasan Kuala Ketil dan Tawar di daerah Baling dan Padang Meha, Karangan dan Sungai Kob di daerah Kulim
- Utara Perak: Sekitar kawasan Terap dan Serdang di selatan Kedah dan Bukit Merah hingga Gunung Semanggol
Komposisi Batuan
Pada awalnya, Formasi Semanggol dikelaskan kepada 3 ahli iaitu ahli rijang, ahli berirama dan ahli konglomerat [2].
Teoh (1992) menaiktaraf ahli-ahli ini kepada unit-unit [4]. Ketiga-tiga unit batuan ini wujud secara lateral dan bersentuhan secara saling menjari antara satu sama lain berbanding terbentuk secara berturutan [5].
Ahli Batuan [2]
|
Unit Batuan [4]
|
Sekitaran Pengendapan [5]
|
Taburan
|
Ahli rijang
|
Unit rijang
|
Lembangan
|
Utara Kedah, Selatan Kedah
|
Ahli berirama
|
Unit berirama
|
Kipas submarin distal
|
Utara Kedah, Selatan Kedah, Utara Perak
|
Ahli konglomerat
|
Unit konglomerat
|
Kipas submarin proksimal
|
Utara Kedah, Utara Perak
|
Usia Perm
Ahli rijang hanya tersingkap di kawasan Utara Kedah dan Selatan Kedah. Ahli rijang di Bukit Larek, kawasan Utara Kedah wujud di antara 6 fasies yang ditemui secara urutan menaik iaitu [6]:
- Batu lumpur hitam berlaminasi
- Selang lapis batu pasir dan batu lumpur
- Syal bersilika dan batu lumpur
- Selang lapis syal bersilika dan rijang
- Batu lumpur bertuf
- Selang lapis rijang dan syal bersilika
Fosil Radiolaria berusia Perm Awal hanya dapat ditemui dalam fasies syal bersilika [6].
Di Bukit Kukus, kawasan Selatan Kedah menunjukkan 7 fasies batuan termasuk rijang iaitu [7]:
- Batu lumpur hitam berlaminasi
- Selang lapis batu pasir dan batu lumpur
- Selang lapis batu pasir bertuf dan tuf dengan lapisan parakonglomerat
- Selang lapis batu pasir bertuf, syal bersilika dan rijang
- Rijang berlapis
- Batu lumpur bertuf
- Selang lapis rijang dan batu lumpur bersilika
Usia Trias
Batuan Formasi Semanggol yang terbentuk dalam usia Trias dikelaskan kepada 3 ahli iaitu ahli bawah, ahli tengah dan ahli atas[8].
- Ahli Bawah: Terdiri daripada batu lumpur dan rijang berlapis.
- Ahli Tengah: Terdiri daripada batu pasir dan batu lumpur berlapisan irama.
- Ahli Atas: Terdiri daripada batu pasir - batu lodak - batu lumpur.
Usia dan Fosil
Burton (1988) mula mengelaskan Formasi Semanggol dalam usia Trias berdasarkan penemuan fosil Daonella sp (usia Ladinian) dan Posidonia sp. dan Halobia sp. (usia Carnian)[9].
Foo (1990) merekodkan kewujudan fosil-fosil Daonella sp. dan Serpulites sp. dalam batuan syal[10].
Formasi Semanggol kemudian dikelaskan sebagai berusia antara Trias Tengah hingga Trias Akhir berdasarkan kewujudan fosil-fosil Halobia, Posidonia, Daonella dan Ammonid dalam fasies berirama.
Penemuan fosil Radiolaria dalam fasies rijang membuktikan Formasi Semanggol mula termendap seawal usia Perm [6] [11].
Zon radiolaria dalam Formasi Semanggol
Zon Radiolaria
|
Taburan
|
Usia
|
Pseudoalbaillella scalprata rhombothoracata
|
Bukit Kukus, Kedah[7]
|
Lapisan rijang nipis dalam fasies batu pasir bertuf
|
Perm
|
Sakmarian (lewat Perm Awal)
|
Follicucullus monacanthus
|
Fasies syal bersilika
|
Wordian (Perm Tengah)
|
Follicucullus porrectus
|
Fasies rijang
|
Capitanian - Wuchapingian
(lewat Perm Tengah hingga awal Perm Akhir)
|
Neoalbaillella ornithoformis
|
Fasies rijang berlapis
|
-
|
Neoalbaillella optima
|
Bahagian bawah dalam fasies selang lapis rijang dan batu lumpur bersilika
|
Perm Akhir
|
Entactinosphaera chiakensis
|
-
|
Trias
|
Spathian akhir
|
Triassocampe coronata
|
Kuala Nerang, Kedah [12]
|
-
|
Anisian tengah
|
Triassocampe deweveri
|
Bukit Tembaga, Pokok Pauh dan Merbau Pulas, Kedah[12][13]
|
-
|
Anisian akhir
|
Oertlispongus inaequispinosus
|
Bukut Kukus, Kedah[14]
|
-
|
Ladinian awal
|
Sekitaran Pengendapan
Unit rijang telah mengalami pengendapan dalam sekitaran lautan dalam yang terbuka di bawah variasi keadaan seperti arus lautan yang lemah, anoksia, arus keruh dan pengaruh bahan volkanik [7].
Rujukan
- ^ Alexander, J.B., 1959. Pre-Tertiary stratigraphic succession in Malaya. Nature, Lond. 183:230-231.
- ^ a b c Burton, C.K., 1973. Mesozoic. In Gobbett D.J. and Hutchison, C.S. (eds.) Geology of the Malay Peninsula, Wiley Interscience, pp. 97-141.
- ^ Ibrahim Abdullah, Basir Jasin, Ahmad Jantan, Abdul Rahim Samsudin and Uyop Said, 1989. The Semanggol Formation: post Semanggol structures and their significance to regional geology. Warta Geologi 15(1):28-29. (abstract).
- ^ a b Teoh, L. H., 1992. Geology and mineral resources of the Sungai Tiang area, Kedah Darulaman. Geological Survey of Malaysia, Map report 5, pp. 1-93.
- ^ a b Ahmad Jantan, Basir Jasin, Ibrahim Abdullah, Uyop Said, and Abdul Rahim Samsudin, 1989 The Semanggol Formation - lithology, facies association and distribution, and probable basin setting. Warta Geologi 15(1). 28 (abstract).
- ^ a b c Basir Jasin, 1997. Permo-Triassic radiolaria from the Semanggol Formation, northwest Peninsular Malaysia. J. Asian Earth Sc. 15(1):43-53.
- ^ a b c Basir Jasin and Zaiton Harun, 2007. Stratigraphy and sedimentology of the chert unit of the Semanggol Formation. Geological Society of Malaysia, Bulletin 53, June 2007, pp.103-109
- ^ Hassan Baioumy and Yuniarti Ulfa, 2016. Facies analysis of the Semanggol Formation, South Kedah, Malaysia: A possible Permian–Triassic boundary section. Arab J Geosci (2016) 9: 530.
- ^ Burton, C. K. (1988). The Geology and Mineral Resources of the Bedung Area, Kedah, West Malaysia. Geological Survey Map Bulletin, 7, 40-54.
- ^ Foo, K. Y. (1990). Geology and Mineral Resources of the Taiping-Kuala Kangsar Area, Perak Darul Ridzuan. Geological Survey Malaysia Map Report, 1, 13-36.
- ^ Basir Jasin, 1996. Discovery of Early Permian Radiolaria from the Semanggol Formation, northwest Peninsular Malaysia. Warta Geologi 22(4):283-287.
- ^ a b SPILLER, F.C.P. 2002 Radiolarian Biostratigraphy of Peninsular Malaysia and Implication for Regional Palaeotectoniss and Palaeogeography. Palaeontographica Abt. A, 226 (1-3), 1-91.
- ^ BASIR JASIN. 1994. Middle Triassic radiolaria from the Semaggol Formation, northwest Peninsular Malaysia. Warta Geologi, 20(4), 279-283.
- ^ Basir Jasin, Zaiton Harun and Uyop Said, 2005. Triassic Radiolarian Biostratigraphy of the Semanggol Formation, south Kedah, Peninsular Malaysia. Geological Society of Malaysia Bulletin 51:p.31-39
|
---|
Kepulauan Langkawi | |
- Formasi Anak Datai
- Formasi Chinchin
- Formasi Hulor
- Formasi Jemuruk
|
---|
|
- Formasi Kaki Bukit
- Formasi Mempelam
- Formasi Tanjung Dendang
|
---|
Lain-lain | |
---|
Formasi lama | |
---|
|
---|
Jalur Barat | |
---|
Jalur Tengah | |
---|
Jalur Timur | |
---|
Geologi Paleogen - Neogen | |
---|
Geologi Kuaterner | |
---|