Преодна управа во Камбоџа на Обединетите нации(UNTAC)[2] била мировна операција на Обединетите нации во Камбоџа во периодот 1992–93 година, формирана по Парискиот мировен договор во 1991 година. Оваа операција била исто така првата пригода во која ООН презела администрација на независна држава, организирала и водела избори (наспроти надгледување или надзор), имале своја радио станица и затвор, и биле одговорни за промовирање и заштита на човековите права на национално ниво.
УНТАК е основана во февруари 1992 година според Резолуцијата на Советот за безбедност на Обединетите нации 745 во договор со државата Камбоџа, де факто владата на земјата во тоа време, за спроведување на Париските мировни спогодби од октомври 1991 година. УНТАК била производ на интензивна дипломатска активност во текот на многу години.
На чело со началникот на мисијата Јасуши Акаши (Јапонија), командантот на силите, Потполковник-генерал Џон Сандерсон (Австралија) и полицискиот комесар, Бригадир-генерал Клаас Роус (Холандија), УНТАК вклучила приближно 15,900 војници, 3,400 цивилни полицајци, 2,000 цивили и 450 волонтери на ООН, како и локално регрутиран персонал и преведувачи. За време на изборниот период, повеќе од 50,000 Камбоџанци служеле како изборен штаб и околу 900 меѓународни службеници на избирачки места биле испратени од владите. Целата операција чинела над 1,6 милијарди долари (еквивалентно на 2,5 милијарди долари во 2017 година),[3] претежно како плати за иселениците. 46-те земји учеснички кои обезбедиле воени набудувачи, полиција или трупи биле:
Целта на УНТАК била да се обнови мирот и граѓанската влада во земјата уништена од децениската граѓанска војна и махинациите од Студената војна, да се одржат слободни и фер избори што ќе доведат до нов устав и да ја започнат рехабилитацијата на земјата. Мисијата требало да изврши „надзор“ или „надзор и контрола“ над сите аспекти на владата, вклучително и надворешните работи, националната одбрана, финансиите, јавната безбедност и информациите и да се надгледува, следи и проверува повлекувањето и враќањето на странските воени сили; да се кантонизираат, разоружаат и демобилизираат борбените фракции на Камбоџа, да се конфискуваат кеси со оружје и воени материјали, да се промовираат и заштитат човековите права, да се надгледува воената безбедност и да се одржува законот и редот, да се вратат и раселат бегалците и раселените лица, да се помогне во расчистување на мините и воспоставување програми за обука на расчистување на мините и свесност за нив, рехабилитација на основната инфраструктура и помош во економската реконструкција и развој.
Друга важна цел било судењето на високите водачи на „Црвените Кмери“. Процесот што бил инициран за време на УНТАК, предводен на 4 октомври 2004 година, до ратификување на договорот со Обединетите нации од страна на Националното собрание на Камбоџа за формирање на трибунал за судење на високи лидери одговорни за злосторствата извршени од Црвените Кмери. Земјите дарители ветиле меѓународен удел од 43 милиони американски долари од тригодишниот буџет на Трибуналот, додека уделот на камбоџанската влада во буџетот била 13,3 милиони долари. Првите судења на високите лидери на Црвените Кмери се одржале само во 2007 година, кога многу од нив веќе биле мртви или во лошо здравје.[6]
Разоружување
Прешивач на Австралиската армија - УНТАК
И покрај тоа што УНТАК се пофалиле со својата ефикасност и била наметната од меѓународната заедница како успех, УНТАК не успеала да ги разоружа Црвените Кмери, додека делотворно ги разоружала локалните милиции на Камбоџа.[7] Оваа пристрасност им овозможила на Црвените Кмери да остварат територијални придобивки и предизвикала политичко насилство.[8] Воените лидери на Државата Камбоџа биле бесни, тврдејќи дека УНТАК бил крајно прецизен со разоружувањето на Кампучинерската народна војска, но премногу благ и неефикасен кога станувало збор за разоружување на Црвените Кмери.[9]
Избори во 1993 година
Над 4 милиони Камбоџанци (околу 90% од избирачите со право на глас) учествувале на изборите во мај 1993 година, иако Црвените Кмери или Партијата на демократска Кампучија (ПДК), чии сили никогаш не биле разоружени или демобилизирани, забраниле учество на некои луѓе. Партијата FUNCINPEC на принцот Ранарид била најголем примател на гласови со 45,5% гласови, следени од Камбоџанската народна партија на Хун Сен и Будистичката либерално-демократска партија. FUNCINPEC потоа влегла во коалиција со другите партии кои учествувале на изборите. Партиите застапени во собранието со 120 члена продолжиле со изготвување и одобрување на нов устав, кој бил објавен на 24 септември 1993 година. Воспоставена е повеќепартиска либерална демократија во рамките на уставната монархија, со поранешниот принц Сиханук возвишен во Крал. Принцот Ранарид и Хун Сен станале Први и Втори Премиери, соодветно, во Владата на Кралската Камбоџа. Уставот предвидува широк спектар на меѓународно признати човекови права.[10]
Ефекти од операцијата УНТАК
Нородом Сиханук имал многу забелешки во врска со операцијата на УНТАК, бидејќи масовното присуство на странските трупи довело до злоупотреба на некои жени од Камбоџа, зајакнување на проституцијата[11] и воведувањето на СИДАТА, што довело до тоа Камбоџа да стане една од најсилно погодените земји од СИДА во Азија.[4] Бројот на сексуални работници во државата Камбоџа пораснала од околу 6,000 во 1991 година, на над 20,000 по пристигнувањето на персоналот на УНТАК во 1992 година. До 1995 година имало помеѓу 50,000 и 90,000 Камбоџанци погодени од СИДА според проценката на СЗО.[12]
Статистика
Времетраење: март 1992 година - септември 1993 година
Моќ: приближно 22,000 лица воен и цивилен персонал
Смртни случаи: 78 (4 воени набудувачи, 41 друг воен персонал, 14 цивилна полиција, 5 меѓународен цивилен персонал и 14 локален персонал).
Расходи: US $1,62 милијарди евра (UNAMIC и UNTAC комбинирано)[13]
.svg)
.svg)
