Втора Чехословачка Република

Чехословачка Република Česko-Slovenská republika  (чешки)
1938–1939
Знаме Грб
Motto: Kde domov můj "Правдата преовладува"
Химна:  Kde domov můj  (чешки) Каде е мојот дом "Nad Tatrou sa blýska" (македонски: "Над Татрите светат")
Чехословачка на почетокот на 1939 година Чехословачка на почетокот на 1939 година
Статус	Марионетска држава на Нацистичка Германија
Главен град	Прага
Говорени јазици	Чехословачки
Демоним(и)	Чехословачки
Уредување	Авторитарна парламентарна република
Претседател
• 1938–1939	Емил Хаха
Премиер
• 1938	Јан Сирови
• 1938–1939	Рудолф Беран
Legislature	Национално собрание
• Upper house	Сенат
• Lower house	Комора на пратеници
Историски период	Меѓувоен период
• Минхенски договор	30 септември 1938
• German occupation	15 март 1939
Валута	чехословачка круна
Претходници Наследници Прва Чехословачка Република Чешка–Моравија Словачка Држава Карпатска Украина
Денес дел од	Чешка Република Словачка Украина

Втора Чехословачка Република (чешки: Druhá Česko-Slovenská republika, словачки: Druhá Česko-Slovenská republika) — република која постоела точно 169 денови, помеѓу 30 септември 1938 до 15 март 1939 година. Таа се состоела од Чешка, Моравија, Шлеска и автономните региони на Словачка и Подкарпатска Русија, а последната била преименувана во Карпатска Украина на 30 декември 1938 година. ^[1]

Втората република била резултат на настаните по Минхенскиот договор, каде што Чехословачка била принудена да и го отстапи Судетската област кој бил претежно населен со Германци на Нацистичка Германија на 1 октомври 1938 година. Откако Минхенскиот договор и германската влада јасно им ставиле до знаење на странските дипломати дека Чехословачка веќе станала германска клиентска држава, чехословачката влада се обидела да ја придобие Германија со забрана на Комунистичката партија во земјата, суспендирајќи ги сите еврејски учители во германските образовни институти во Чехословачка по кое донела закон со кој се дозволило државата да ги преземе еврејските компании.^[2] Покрај тоа, владата им дозволила на банките во земјата ефективно да бидат под германско-чехословачка контрола.^[2] На 2 ноември, со Првата виенска награда, јужните делови на Словачка и Супкарпатска Рутенија и биле отстапени на Унгарија.

Втората република била распуштена кога Германија ја нападнала на 15 март 1939 година и го припоила чешкиот регион во Протекторатот Чешка и Моравија. На истиот ден со германската окупација, претседателот на Чехословачка, Емил Хаха бил назначен од германската влада за државен претседател на протекторатот Чешка и Моравија, функција која ја имал во текот на целата војна.

Историја

Чехословачка била многу ослабена држава. Договорот од Минхен резултирал со тоа што Чешка и Моравија изгубиле околу 38 проценти од нивната комбинирана површина до Германија, со околу 3,2 милиони германски и 750.000 чешки жители. Немајќи ја својата природна граница и со губењето на скапиот систем на гранично утврдување, новата држава била воено неодбранлива.

Унгарија добила 11,882 км² во јужна Словачка и јужна Рутенија; според пописот од 1941 година, околу 86,5 проценти од населението на оваа територија било Унгарско. Полска го добила градот Тешин со околината — околу 906 км², со околу 250.000 жители, главно Полјаци - и две помали погранични области во северна Словачка, поточно во регионите Спиш и Орава – 226 км², со 4.280 жители, и со само 0,3 проценти Полјаци. Чехословачката влада имала проблеми да се грижи за 115.000 чешки и 30.000 германски бегалци, кои побегнале во преостанатиот дел на Чехословачка.

Во хаос бил и политичкиот систем на земјата. По оставката на Едвард Бенеш на 5 октомври, премиерот Јан Сирови ги презел повеќето претседателски должности - според Уставот - додека Емил Хаха не бил избран за претседател на 30 ноември 1938 година. Хаха бил избран поради неговиот католицизам и конзервативизам и поради тоа што не бил вклучен во ниедна влада што довела до поделба на земјата. Тој го назначил Рудолф Беран, водач на Аграрната партија од 1933 година, за премиер на 1 декември 1938 година.

За разлика од повеќето аграри, Беран бил скептичен кон либерализмот и демократијата. Комунистичката партија била распуштена, иако на нејзините членови им било дозволено да останат во парламентот. Била воведена тешка цензура, а исто така бил воведен и Овозможувачки Акт, кој и овозможил на владата да владее без парламент. Повеќето од несоцијалистичките партии во Чешка се споиле во Партијата за национално единство, со Беран како лидер.

Етнички тензии

Многу ослабената Чехословачка била принудена да даде големи отстапки на нечесите. По Минхенскиот договор, чехословачката армија префрлила делови од своите единици, првично во Чешка, во Словачка, со цел да се спротивстави на очигледните унгарски обиди да ги ревидира словачките граници.

Чехословачката влада го прифатила Договорот од Жилина со кој се предвидувало формирање на автономна словачка влада со сите словачки партии освен социјалдемократите на 6 октомври 1938 година. За нејзин шеф бил номиниран Јозеф Тисо. Единствените заеднички министерства што останале биле оние за национална одбрана, за надворешни работи и за финансии. Како дел од договорот, земјата официјално го усвоила краткото име Чехословачка.

Слично на тоа, двете големи фракции во Субкарпатска Рутенија, Русофилите и Украинофилите, се согласиле за формирање на автономна влада, која била конституирана на 8 октомври 1938 година. Како одраз на ширењето на современата украинска национална свест, проукраинската фракција, предводена од Авхустин Волошин, ја добила контролата врз локалната власт и Субкарпатска Рутенија била преименувана во Карпато-Украина .

„Мала, но наша“ – современа карта на Втората република

На 17 октомври, Фердинанд Чурчански, Франц Кармасин и Александар Мах биле примени од Адолф Хитлер. На 1 јануари 1939 година, било отворено Словачкото државно собрание. На 18 јануари, се одржале првите избори на словачкото собрание, каде што Партијата за словачко национално единство – спој на сите несоцијалистички словачки партии – добила 98 проценти од гласовите.

На 12 февруари, Војтех Тука и Кармазин се сретнале со Адолф Хитлер, а на 22 февруари, Тисо предложил формирање на автономна словачка држава за време на неговото претставување на словачката влада пред собранието. На 27 февруари, словачката влада побарала од централната влада да ги словацизира чехословачката армија стационирани во Словачка и словачките амбасадори и конзули да бидат именувани како претставници на автономната словачка држава.

Споровите продолжиле и на 1 март 1939 година се состанал Министерскиот комитет на чехословачката влада, каде во фокусот било прашањето за заминувањето на Словачка од заедничката држава. Постоеле одредени несогласувања меѓу Тисо и другите словачки политичари, а Карол Сидор (кој ја претставувал словачката влада на состанокот) се вратил во Братислава за да разговара за ова прашање со Тисо. На 6март, словачката влада ја објавила својата лојалност кон Чехословачката Република и нејзината желба да остане дел од државата.

На состанокот со Херман Геринг на 7 март, Чурчански и Тука биле притиснати да ја прогласат својата автономија од чехословачката држава. По нивното враќање два дена подоцна, гардата на Хлинка била мобилизирана, што пак го принудило чехословачкиот претседател, Емил Хаха, да реагира жестоко и да прогласи воена состојба во Словачка.

Поделба на Чехословачка

  Во јануари 1939 година, преговорите меѓу Германија и Полска биле прекинати. Хитлер закажал инвазија на Чешка и Моравија за утрото на 15 март. Во меѓувреме, тој преговарал со Словачката народна партија и со Кралството Унгарија и нејзините претставници за унгарското малцинство во Словачка за да го подготви распарчувањето на Втората Чехословачка Република пред инвазијата. На 13 март, тој го поканил Јозеф Тисо во Берлин, каде што му понудил опција за прогласување на словачката држава и отцепување од Чехословачка.

Во таков случај, Германија би била заштитник на Словачка и немала да дозволи Унгарците да вршат притисок врз Словачка и да имаат какви било дополнителни територијални барања. Доколку Словаците одбиеле, Германија би ги окупирала Чешка и Моравија и и нема да била заинтересирана за судбината на Словачка - всушност, оставајќи ги Словаците на милост и немилост на Унгарците и Полјаците (Полска имала право на територијата на Словачка Шпиш уште од Полско-чехословачката војна). За време на состанокот, Јоаким фон Рибентроп пренел (лажен) извештај во кој се велело дека унгарските трупи се приближуваат до границите на Словачка. Тисо одбил сам да донесе таква одлука, по што Хитлер му дозволил да организира состанок на словачкиот парламент („Парламент на словачката земја“), кој би ја одобрил независноста на Словачка.

На 14 март, словачкиот парламент се состанал и го слушнал извештајот на Тисо за неговата дискусија со Хитлер, како и за декларацијата за независност. Некои од пратениците биле скептични да направат таков потег, но дебатата бргу била прекината кога Кармашин објавил дека секое одложување на прогласувањето независност ќе резултира со поделба на Словачка помеѓу Унгарија и Германија. Под овие околности, Парламентот едногласно прогласил независност на Словачка, а Тисо бил назначен за прв премиер на новата република. Следниот ден, Тисо испратил телеграма (која всушност била составена претходниот ден во Берлин) барајќи од Третиот Рајх да ја преземе заштитата на новосоздадената држава. Барањето било лесно прифатено.^[3]

Во меѓувреме, чехословачкиот претседател Емил Хаха бил повикан на состанок со Адолф Хитлер и Херман Геринг во раните утрински часови на 15 март, каде го известиле на Хаха за претстојниот нацистички план за инвазија. Овде, на Хаха му се заканувало воздушно бомбардирање на Прага ^[4] доколку не потпише документ со кој се прифаќа капитулацијата на чехословачката армија и основањето на протекторат Чешка и Моравија под заштита и превласт на германскиот Рајх. По неколку заканувачки пораки, тој бил принуден да го потпише документот иако претходно не го консултирал парламентот.

Утрото на 15 март, германските трупи влегле во Чешка и Моравија и не наишле на отпор. Унгарската окупација на Карпато-Украина навистина наишла на отпор, но унгарската армија бргу го скршила отпорот. На 16 март, Хитлер заминал во Чехословачка и од Прашкиот замок го прогласил новиот протекторат Чешка и Моравија. Независна Чехословачка пропаднала како последица на странската агресија, етничките поделби и внатрешните тензии. Последователно, меѓувоената Чехословачка била идеализирана од нејзините поборници како единствен бастион на демократијата опкружен со авторитарни и фашистички режими. Таа, исто така, била осудена од нејзините клеветници како вештачка, доминирана од Чешка и неостварлива креација на интелектуалци поддржани од големите победнички сили од Првата светска војна, особено Француската Трета Република и Британското Царство.

Меѓувоената Чехословачка опфаќала земји и народи кои биле далеку од интегрирани во современа национална држава. Осбен тоа, доминантните Чеси, кои претрпеле политичка дискриминација за време на Хабсбурговците, не биле во можност да се справат со барањата на другите националности. По Втората светска војна, Чехословачка била повторно воспоставена и ја вратила речиси целата своја територија, со исклучок на Субкарпатска Рутенија, која била припоена од Советскиот Сојуз, и малите делови од територијата на Словачка припоени од Полска.

Поврзано

• Протекторат Чешка и Моравија

Наводи

1. Rychlík & Rychlíková 2016.
2. Crowhurst, Patrick. Hitler and Czechoslovakia in World War II: Domination and Retaliation. pp. 83–84.
3. William Shirer, The Rise and Fall of the Third Reich (Touchstone Edition) (New York: Simon & Schuster, 1990)
4. Dokumenty z historie československé politiky, 1939–1945. II., Prague 1966, pp. 420–422.

Библиографија

• Gebhart, J.; Kuklík, J. (2004). Druhá republika 1938–1939 (чешки). Prague: Litomyšl. ISBN 9788071856269.
• Kennan, G. F. (1968). From Prague after Munich: Diplomatic Papers, 1938–1939. Princeton University Press. ISBN 9780691010632.
• Rychlík, J.; Rychlíková, M. (2016). Podkarpatská Rus v dějinách Československa, 1918–1946 (чешки). Prague: Vyšehrad. ISBN 9788074295560.

Надворешни врски

• Second Czechoslovak Republic на Ризницата ^?