Пример за модерен личен дозиметар (Radex RD1503). Дозиметар-пенкало за директно читање.
Дозиметар — мерен инструмент кој се користи за заштита на луѓето кои работат во области со силно јонизирачко зрачење, особено во постројки или институции каде што се користат силни извори на радиоактивност. Дозиметарот е направа што работникот ја има на себе. Обично се држи на градите и не треба да се покрива со ткаенина или на кој било начин да се „скрие“, бидејќи на тој начин се намалува количината на воздух што треба да ја регистрира. Каде што се движи човек, со него оди и дозиметарот. Дозиметарот има способност да го регистрира вкупното зрачење, односно впиената доза на зрачење што ја примило лицето.[1]
Дозиметријата е мерење и пресметување на енергијата што се пренесува со зрачење на супстанции, проучување на влијанието на различните видови јонизирачко зрачење врз супстанциите, ткивата и органите и мерење на брзината на распаѓање на радиоактивниот материјал. Величините што ја опишуваат изложеноста на супстанцијата на јонизирачко зрачење и ефектите (оштетувањата) предизвикани од енергијата на зрачењето се, на пример, впиената доза, делотворната доза и еквивалентната доза, а брзината на распаѓање на радиоактивната супстанција ја опишува активноста на радиоактивен извор.[2]
Видови дозиметри
Двата најчести (законски признати) вида за мерење се: филмски дозиметар и термолуминисцентен дозиметар (ТЛД). Со двата дозиметри, одредени процеси кои зрачењето ги предизвикува со пренесување на енергија се случуваат преку минување на зрачењето: оцрнување на филмот или подигање на електронот во повисока енергетска состојба. Кога читате, развивате филм или читате во посебен читач, ефектот на зрачење, оцрнување или одредена крива се гледа кај термолуминисцентниот дозиметар. Со баждарење на серија дозиметри со познати дози и со баждарни криви, овие примени дози може да се одредат. Тоа е посебна технологија која подразбира посебни процеси и одредени предзнаења.
Денес, и двата методи се подеднакво распространети, секој со предности и недостатоци. Генерално, ТЛД се посоодветни од филмските дозиметри бидејќи во иднина остануваат како постојан запис, документ за добиената доза. Осетливоста на двата вида дозиметри е речиси еднаква, а точноста зависи од услугата, начинот на баждарење, енергијата на зрачењето и други фактори.
Главниот недостаток на двата дозиметри е одложено добивање на резултатите од зрачењето, дури по развивањето и отчитувањето во читачот по истекот на времето на носење. Затоа, денес се популарни многу верзии на дозиметри со директно моментално отчитување на добиената доза: дозиметар со пенкало, електронски дозиметар итн., кои локално се користат како дополнителен дозиметар со официјална дозиметрија, што мора да се изведе со дозиметри на филм или ТЛД.[3]
Филмски дозиметар
Кај филмскиот дозиметар, јонизирачкото зрачење делува на фотографската плоча слично како светлосното зрачење и предизвикува оцрнување. Степенот на оцрнување е сразмерен на впиената доза. Обично еден дел од филмот е покриен со тенок слој олово, со цел да се разликува поцрнувањето предизвикано од продорното гама-зрачење од оцрнувањето предизвикано од бета-честичките. Ако треба да се измери присуството на бавни неутрони, еден дел од филмот е покриен со тенок слој кадмиум. Овој дозиметар има широка примена бидејќи е наједноставниот и најевтин личен дозиметар, иако има свои недостатоци, а тоа е што за секој вид филм треба да се направи калибрациона крива, бидејќи степенот на поцрнување зависи од гама или рендгенските зраци.[4]
Термолуминисцентен дозиметар
Термолуминисцентните дозиметри се направени од калциумфлуорид или литиум флуорид и се активираат со манган. Метална плоча служи како носител на осетливата маса (кристалот), која се загрева со електрична струја при мерење на впиената доза на јонизирачко зрачење. Озрачените кристали зрачат на температури од 400 ºC до 1000 °C светлина со бранови должини од 390 до 500 nm, чиј интензитет, кој е сразмерен на впиената доза, се мери со фотомултипликатор. Со овој дозиметар може да се измерат и дози од 0,1 mGy (милигреј). Уредите за читање и снимање на дозата се нешто посложени од филмските дозиметри, но прецизноста е поголема. Термолуминисцентните дозиметри најчесто се користат како лични дозиметри. Со повторно загревање на овие дозиметри, вредноста на дозата се брише и може повторно да се користи за мерење.[5]
