Fitsinjarana ara-jeôgrafia ny fiteny arabo: fiteny arabon' ny maro anisa sy fiteny arabon' ny vitsy anisa
Ny fiteny arabo dia fiteny semitika tenenina ao Afrika Avaratra sy any Azia Andrefana. Amin' ny teny arabo izy dia atao hoe العربية / al-ʿarabīyah. Io fiteny io dia anisan' ny fiteny ôfisialin' ny Firenena Mikambana sy fiteny ôfisialy tokan' ny Liga Arabo. Raha atambatra ny olona miteny arabo eo amin' ny firenena rehetra izay lazaina fa miteny arabo amin' ny fomba ôfisialy, dia eo amin' ny 240 tapitrisa eo ho eo.
Noho ny fisian' ny mpiteny arabo miisa eo anelanelan' ny 448 825 973 sy 480 000 000 ao anatin' ny Tontolo Arabo sy ny zanaka ampielezana arabo, ny fiteny arabo no fiteny semitika be mpampiasa indrindra, alohan' ny fiteny amharika (fiteny semitika faharoa be mpampiasa).
Ny fielezan' ny fiteny arabo ankehitriny dia avy amin' ny hery ara-tafiky ny Mozilmana izay tonga nampiely ny fivavahana silamo sy ny finiavan' ny kalifa (izay mibaiko ny mpino) ary ny mpino mampiely ny finoana silamo eran-tany. Ny boky masin' ny silamo, atao hoe Kor'any, izay nosoratana tamin' ny fiteny arabo, no manome lanja ny fiteny arabo eo anivon' ny vahoaka mozilmana eran-tany.
Tany amin’ ny Saikinosin' i Arabia no niavian’ ny teny arabo, ka tamin’ ny taonjato faha-7 dia lasa fitenin’ny Kor'any sy fiteny litorjika amin’ ny finoana silamo izy. Ny fanitarana ny faritry ny Empira Arabo tamin' ny Andro Antenatenany dia nitarika ny fampanjakana ny kolontsaina arabo, amin' ny ampahany fara fahakeliny, nandritra ny vanim-potoana lava kokoa na latsaka tany Afovoany Atsinanana, tao Afrika Avaratra ary tamin' ny faritra sasany tany Eorôpa (Saikanosy Iberika, Sisilia, Kreta, Sipra, faritany izay tsy ahitana azy intsony, ary any Malta, izay mahaforona fanitarana manokana azy ao amin' ny fiteny maltey). Ny Arabo aloha no nampiasa ny fiteny arabo, izay miparitaka ara-jeôgrafika amin' ny kôntinanta maro, dia miitatra amin' ny vahoaka tsy Arabo, ary lasa anisan' ny fiteny be mpampiasa indrindra eran-tany ankehitriny. Fiteny ôfisialin' ny firenena maherin' ny roapolo sy fikambanana iraisam-pirenena maromaro izy io, anisan' ny iray amin' ny fiteny ôfisialy enina an' ny Firenena Mikambana.
Ny teny arabo dia isongadinan' ny diglôsia lehibe eo amin' ny fiteny arabon' ny haisoratra, izay fiteny ifaneraserana an-tsoratra indrindra, sy ny fitenim-paritra arabo, fiteny am-bava indrindraindrindra. Ny fiteny arabon' ny haisoratra dia ahitana fiteny arabo klasika (talohan' ny Kor'any sy an' ny Kor'any ary taorian' ny Kor'any) ary fiteny arabo mahazatra môderina. Ny fitenim-paritra arabo dia ahitana karazany maro isam-paritra, izay tsy azon' ny rehetra ifanakaran-kevitra. Ny atao hoe fiteny arabo tenenina na fiteny arabo isan-toerana dia ny fitenim-paritra arabo rehetra.
Ny fototry fielezana ara-kolontsain' ny fiteny arabo dia ny fivavahana silamo sy ny literatiora amin' ny teny arabo ary ny haino aman-jery amin' izao fotoana izao ao anatin' izany ny fahitalavitra sy ny Internet. Ny fototra ara-tantara manan-danja amin' ny fielezan' io fiteny io dia ny findraman' ny fiteny vahiny voambolana avy amin' ny fiteny arabo, anisan' izany ny fiteny rômana toy ny fiteny frantsay.
Ny fanononana ny teny arabo dia misy renifeo be dia be (28 amin' ny teny arabon' ny haisoratra) sy zanapeo vitsivitsy (loko telo sy halavana voalohany roa amin' ny fitenin' ny haisoratra, betsaka kokoa amin' ny fitenim-paritra). Ny fiteny arabo dia soratana amin' ny fampiasana ny abidy arabo.
Amin' ny fitsipi-pitenenany, ny fiteny arabo dia mampiasa be dia be ny filefitra anatiny. Ny fandrafetana fehezanteny dia manaraka ao amin' ny fehezankevitra dia manaraka ny filaharana fototra matoanteny-lazaina-iharana, ary ny mpamaritra dia manaraka ny voafaritra ao amin' ny andiana entin' anarana.
Ny siansan' ny haiteny izay mifameno amin' ny fandalinana ny fitsipi-pitenenana, dia ny semantika sy ny stilistika ampiharina amin' ny fiteny arabo, ary koa ny leksikôgrafia izay mandalina ny voambolana sy ahafahabna mampandroso ny rakibolana.
Fiaviany
Ny niandohan' ny fiteny arabo dia tamin' ny taonjato faha-2, tany amin' ny Saikanosin' i Arabia. Ny lovantsofina ihany koa dia manolotra ny fiaviana taloha kokoa: ny mpanjakavavin' i Sebà, Iemena fahiny sy ny fokom-pirenena arabo efa lany tamingana, izay voatonona indrindra amin' izy ireo dia ny fokom-pirenena ʿĀd (arabo: عاد) sy Thamūd (arabo: ثمود); izay mety ho anisan' ny taranak' i Irama, izay iray amin' ny zanakalahin' i Sema, zanakalahin' i Nôa; ary izay niteny an' io fiteny io tamin' ny endrika tranainy kokoa (jereo ireo fiteny arabo atsimo taloha). Ny soratsokitra arabo tranainy indrindra talohan' ny silamo dia tamin' ny taona 267. Ny Abd Daghm dia mponina tao Taif ary izy ireo no voalohany namorona ny soratra arabo.
Ny fiteny arabo ankehitriny dia fiteny ôfisialy amin' ny fanjakana miisa 25, izany dia mametraka io fiteny io ho amin' ny laharana fahatelo aorian' ny fiteny anglisy sy ny fiteny frantsay:
Ny abidy arabo dia abjady, izany hoe abidy tsy ahitana afa-tsy renisoratra, natao hanoratana ny fiteny arabo sy fiteny hafa koa, ka soratana avy ankavana miankavia. Misy litera miisa 28 ity abidy ity mba hanoratana ny fiteny arabo. Tsy manana zanatsoratra hanoratana zanapeo ny abidy arabo fa mari-tsoratra sahala amin' ny teboka na faingo apetraka eo ambony na ambany na aloha na aorian' ny renisoratra no misolo izany. Amin' ny teny arabo dia atao hoe الْأَبْجَدِيَّة الْعَرَبِيَّة / al-ʾabjadīyah al-ʿarabīyah, ("abjady arabo") na الْحُرُوف الْعَرَبِيَّة / al-ḥurūf al-ʿarabīyah ny abidy arabo.
Miovaova arakaraka ny toerana misy azy ao amin' ny voanteny soratana ny endriky ny litera arabo (aloha, anatiny, aoriana), miova koa izy raha soratana mitokana ilay litera. Ny ankamaroan' ny litera anefa tsy miseho afa-tsy amin' ny endrika roa ka ny voalohany raha soratana mitokana na eo aorian' ny teny, ny faharoa raha eo aloha na afovoan' ny teny. Misy litera telo izay manana endrika efatra miavaka, dia ny ع (ʿayn) sy ny غ (ġayn), ary ny ه (hāʾ).
T. F. Mitchell, Mpampianatra teny anglisy any amin'ny oniversiten'i Leeds, Colloquial Arabic, collection « Teach Yourself Books », Hodder and Stoughton Ltd, London 1962, fanontana faha 10 1980, (ISBN 0-340-26519-1)
Boutros Hallaq, Agrégé de l'Université, L'arabe pour tous, collection « les langues pour tous », Presses Pocket, 1984, (ISBN 978-2-266-01340-8)
Michel Neyreneuf et Ghalib Al-Hakkak, Grammaire active de l'arabe, collection « les langues modernes », Le Livre de Poche, Paris 1996.
Thomas Bauer, Arabic Writing, article paru dans The World's Writing Systems, ouvrage collectif sous la direction de Peter T. Daniels et William Bright, Oxford University Press, 1996.
Mathieu Guidère, Arabe grammaticalement correct ! Grammaire alphabétique de l'arabe, Éditions Ellipses, Paris 2001, (ISBN 2-72980923-6)
Ghani Alani, L'Écriture de l'écriture : Traité de calligraphie arabo-musulmane, éd. Dervy, 2002.
Régis Blachère et Maurice Gaudefroy-Demombynes, Grammaire de l'arabe classique, Maisonneuve et Larose, cinquième édition, 2004.
Kristen Brustad, Mahmoud Al-Batal, Abbas Al-Tonsi, A Textbook for Arabic: Part Two. Georgetown University, Washington, DC, 2005 (ISBN 978-1589010963), fanontana voalohany 1997, (ISBN 0-87840-350-7)
Boutros Hallaq, Agrégé de l'Université, Professeur à l'université de la Sorbonne nouvelle Paris III, Quarante leçons pour parler arabe, collection « langues pour tous », Univers Poche, Pocket, Paris 2009, (ISBN 978-2-266-18910-1)
Dictionnaire Mounged de poche (français arabe ─ar), éditions Dar el-Machreq, dixième édition, Beyrouth.
