Quell articol chì l'è domà un sbozz. Se violter sii bon de metegh dent un quaicoss pussee, preocupeves minga e provegh.
Inscì de havégh un'ideja de tucc i alter sbozz, vardee chinscì.
Quella vos chi la gh'ha mìnga dì font o a hinn tròpp pocch. Per piesè, gionta di font a la vos. Per avè on'ideja di alter vos senza font, vardee chichinscì.
L'Italia (in Italian: Italia, Repubblica Italiana) l'è ona republega che la se troeuva in de l'Europa meridionala. La soa posizion l'è al Sud dij Alp, in part in sul continent (Val Padana), in part in su ona penìsola ciamada strival per la soa forma longa e streccia e in part in su di ìsol, regordemmen i dò principaj: la Sicilia e la Sardegna.
La capital de la Republega Italiana l'è Roma del 1870. Prima de chela, i capitaj hinn staa Turin (1861-1865) e Firenz (1865-1870). L'è important anca Milan, consideraa la capital economega del paes.
La popolazion l'è de circa 60 milion de person (stimm de l'Istat del 2011); i dònn hinn circa duu milion pussee di òmen e la densitaa l'è de 196 person per km2. La division aministrativa de l'Italia l'è de 20 region e 107 provins.
Geografia
La pupart de l'Italia la se troeuva a sud di Alp, foeura che di tochelitt in del nord del paes. Poeu gh'è anch i isol. I pussee important hinn Sardegna e Sicilia. I cost a hinn frastajaa in del versant tirrenich, menter in sul lat adriatich a hinn bass. El mont pussee alt l'è el Mont Bianch, in tra la Val d'Osta e la Franza. Gh'hinn anca di vulcan pizzaa, ìme l'Etna, el Stromboli e'l Vesuvi.
Stòria
L'Italia la se uniss 'me Regn in del 1861, ma la ciapa el Trentin e Triest domà a la fin de la Prima guera mondial. In tra el 1922 e 'l 1943 la gh'è la dittatura fassista del Benito Mussolini, in del 1943 el Nord l'è ciappaa di nazista che ghe fann su el fantocc de la Republega Sociala Italiana, sconfitt in del 1945. In del 1946 i italian voten per la Republeha.
L'inn de l'Italia l'è el Canto degli italiani, anca ciamaa l'Inno di Mameli, che l'è staa scrivuu in del autunn del 1847 del Goffredo Mameli e l'è diventaa ofizial el 4 dicember 2017 con la legg numer 181. Prima offizialment, l'Italia la gh'aveva nò on inn, e quell provvisori l'era, dal 1943, la Leggenda del Piave. Tre i ròbb che solten ai oeugg subit, perchè hinn speziaj per on in nazional:
1. l'atach contra l'Impero Austrieg, dal moment che menzionà on alter paes ò nazion in del pròppi in l'è ben rar o perfinn scognossuu;
2. el fà la part di vitem di alter paes, altra ròbba particolara in d'on in nazional;
3. tutt i paròll che vegnen repetuu minga voeuna ma dò vòlt.
Talian
Lombard
Fratelli d’Italia,
L’Italia s’è desta,
Dell’elmo di Scipio
S’è cinta la testa.
Dov’è la Vittoria?
Le porga la chioma,
Che schiava di Roma
Iddio la creò.
Stringiàmoci a coòrte,
Siam pronti alla morte.
Siam pronti alla morte,
L'Italia chiamò.
Stringiàmci a coòrte,
Siam pronti alla morte.
Siam pronti alla morte,
L’Italia chiamò!
Sì!
Noi siamo da secoli
Calpesti, derisi,
Perché non siam popolo,
Perché siam divisi.
Raccolgaci un’unica
Bandiera, una speme:
Di fonderci insieme
Già l’ora suonò.
Uniamoci, amiamoci,
L’unione e l’amore
Rivelano ai popoli
Le vie del Signore.
Giuriamo far libero
Il suolo natio:
Uniti, per Dio,
Chi vincer ci può?
Dall’Alpi a Sicilia
Dovunque è Legnano,
Ogn’uom di Ferruccio
Ha il core, ha la mano,
I bimbi d’Italia
Si chiaman Balilla,
Il suon d’ogni squilla
I Vespri suonò.
Son giunchi che piegano
Le spade vendute:
Già l’Aquila d’Austria
Le penne ha perdute.
Il sangue d’Italia,
Il sangue Polacco,
Bevé col cosacco,
Ma il cor le bruciò.
Fradej d'Italia
l'Italia la s'è dessedada
e la s'è coronada 'l coo
cont l'elm del Sippi
Indova l'è che l'è la vittoria?
Che la ghe dia tant de coo (a l'Italia)
perchè 'l Signor l'ha creada (la vittoria)
s'ciava de Roma.
Strengemmes a cort,
semm pront a morì.
Semm pront a morì,
L'Italia la n'ha ciamaa.
Strengemmes a cort,
semm pront a morì.
Semm pront a morì,
L'Italia la n'ha ciamaa.
Sí!
De secoj ne riden adree
e ne meten i pee in coo a nujolter.
perchè semm minga on popol,
perchè semm minga unii.
Ch' on' unega bandera la ne catta su,
cont ona speranza:
de fondes insemma.
La vora l'è giamò sonada.
Unemmes, amemmes,
l'union e l'amor
fann vedè ai popoj,
i straa del Signor.
Giuremm de fà liber
el soeul de nassida:
unii, per D.. (fras putost blasfema e minga voltada in Lombard),
chilè che l'è che 'l ne po batt?
Dij Alp a la Sezilia,
l'è on Lignagn departutt,
hinn tucc di Ferruccio
ghe n'hann 'l coeur, ghe n'hann la man
I bagaj d'Italia
se ciamen Balilla
el son de tutt i trombett
l'ha sonaa i Vesper.
Hinn compagn de giunch,
i spad svenduu
L'Aguila de l'Austria
l'ha giamò perduu i penn
El sangh de l'Italia
e 'l sangh polacch
lee (l'Austria) l'ha trincaa insemma 'l Cosacch
ma (el sangh de l'Italia) 'l gh'ha brusaa 'l coeur.
Lengov
In Italia hinn parlà almanch 33 lengov, ma domà ona quaj lengua l'è ricongnosuda dal govern. La lengua officiala l'è l'italian.
El Trentin-Alto Ades l'è a soa volta dividuu in dò provincc cont ona granda autonomia.
Provincc
I region a sò volta hinn dividuu in Provincc. Dal 2014 a hinn pu elettiv e hinn domà di ministrazion. Hinn guarnaa però i Provincc del Trentin-Alto Ades
Comun
I comun hinn l'ultema division del statt italian cont i reppresentant elegiuu direttament. Hinn circa 8000 e i gh'ha l'autonomia statutaria. I città pussee gross hinn dividuu in municipi.
Economia
La capital economega d'Italia l'è Milan, e i region pussee ricch hinn quej del Nord.
L'economia italiana l'è l'otava al mond, ma incoeu l'è in recession.