Къарачай-малкъар тил — тюрк тилледен бириди. Къарачай-малкъарлыла сёлешген тилди. Эки диалектге бёлюнеди: къарачай-басхан-чегем («ч»-диалект) эмда малкъар («ц»-диалект). Россейде къарачай-малкъар тилде сёлешгенлени саны 305 минг адамды (2010 джыл халкъ тергеуге кёре).
Литература къарачай-малкъар тил, къарачай-басхан-чегем диалектни тамалында къуралгъанды. Джазыу система 1920-24 дждж. араб джазыуну тамалында болгъанды (аджам), 1924-36 дждж. латин алфавитни тамалында, 1936 джылдан бери — кирилл алфавит бла тамалланады.
Къарачай-малкъар тил, Къарачай-Черкес («Къарачай-Черкес Республиканы миллетлерини тиллерини юсюнден» Закон, 1996) бла Къабарты-Малкъар («Къабарты-Малкъар Республиканы миллетлерини тиллерини юсюнден» Закон, 1995) республикалада кърал тилди.
Къарачай-малкъар тилде «Къарачай» бла «Заман» газетле эмда «Минги тау», «Нюр», «Лячин» журналла чыгъадыла.
Алфавит
Бусагъатдагъы къарачай-малкъар алфавит (кесек тюрлениуле бла, 1936 джылдан бери хайырланады):
| А а
|
Б б
|
В в
|
Г г
|
Гъ гъ
|
Д д
|
Дж дж
|
Е е
|
| Ё ё
|
Ж ж
|
З з
|
И и
|
Й й
|
К к
|
Къ къ
|
Л л
|
| М м
|
Н н
|
Нг нг
|
О о
|
П п
|
Р р
|
С с
|
Т т
|
| У у
|
Ф ф
|
Х х
|
Ц ц
|
Ч ч
|
Ш ш
|
Щ щ
|
ъ
|
| Ы ы
|
ь
|
Э э
|
Ю ю
|
Я я
|
|
|
|
Дж дж хариф Къарачай-Черкесияда хайырланады. Дагъыда Къарачай-Черкесияда 1970-чи джыллагъа дери Ў ў бла Нъ нъ (Нг нг харифни орнуна) харифле хайырланнгандыла, алай а тилни Къарачай-Черкесияда бла Къабарты-Малкъарда джюрюген вариантларын унификация этер умутда, бу харифле къоратылгъандыла.
Латин алфавит
Латин алфавит къарачай-малкъар тилге 1924 джыл къабыл этилгенди[2]:
| A a
|
B в
|
C c
|
Ç ç
|
D d
|
E e
|
F f
|
G g
|
| Ƣ ƣ
|
I i
|
J j
|
K k
|
Q q
|
L l
|
M m
|
N n
|
| N̡ n̡
|
O o
|
Ө ө
|
P p
|
R r
|
S s
|
Ş ş
|
T t
|
| Ь ь
|
U u
|
V v
|
Y y
|
X x
|
Z z
|
Ƶ ƶ
|
Ӏ Ӏ
|
| Ӏь Ӏь
|
|
|
|
|
|
|
|
1926 джылда харифлени тизгинлери тюрлендирилгенди эмда S̷ s̷ хариф къошулуннганды.
Официал тюл латин къарачай-малкъар тилге алфавит:
| A a
|
B b
|
C c
|
Ç ç
|
D d
|
E e
|
F f
|
G g
|
| Ğ ğ
|
H h
|
İ i
|
I ı
|
K k
|
Q q
|
L l
|
M m
|
| N n
|
Ñ ñ
|
O o
|
Ö ö
|
P p
|
R r
|
S s
|
Ş ş
|
| T t
|
U u
|
Ü ü
|
W w
|
Y y
|
Z z
|
|
|
Алфавитлени тенглешдириу таблица:
| Арабица
(1920-1924)
|
Латиница
(1924—1938)
|
Латиница
(1994, проект)
|
Латиница
(офиц.тюл)
|
Кириллица
(1961—1964)
|
Кириллица
(эндиги)
|
| ا
|
A a
|
A a
|
A a
|
А а
|
А а
|
| ب
|
B в
|
B b
|
B b
|
Б б
|
Б б
|
| و
|
V v
|
V v
|
-
|
В в
|
В в
|
| گ
|
G g
|
G g
|
G g
|
Г г
|
Г г
|
| غ
|
Ƣ ƣ
|
Ğ ğ
|
Ğ ğ
|
Ғ ғ
|
Гъ гъ
|
| د
|
D d
|
D d
|
D d
|
Д д
|
Д д
|
| ە
|
E e
|
E e
|
E e
|
Е е
|
Е е
|
| ۆ
|
Ө ө
|
Ö ö
|
Ö ö
|
Ө ө, Ё ё
|
Ё ё
|
| ژ
|
Ƶ ƶ
|
J j
|
C c
|
Ж ж
|
Ж ж
|
| ج
|
Ç ç
|
C c
|
C c
|
Җ җ
|
Дж дж (Ж ж)
|
| ز
|
Z z
|
Z z
|
Z z
|
З з
|
З з
|
| ي
|
I i
|
İ i
|
İ i
|
И и
|
И и
|
| ي
|
J j
|
Y y
|
Y y
|
Й й
|
Й й
|
| ك, ک
|
K k
|
K k
|
K k
|
К к
|
К к
|
| ق
|
Q q
|
Q q
|
Q q
|
Қ қ
|
Къ къ
|
| ل
|
L l
|
L l
|
L l
|
Л л
|
Л л
|
| م
|
M m
|
M m
|
M m
|
М м
|
М м
|
| ن
|
N n
|
N n
|
N n
|
Н н
|
Н н
|
| ڭ, ݣ
|
Ꞑ ꞑ
|
Ng ng
|
Ñ ñ
|
Ң ң
|
Нг нг (Нъ нъ)
|
| وٓ
|
O o
|
O o
|
O o
|
О о
|
О о
|
| پ
|
P p
|
P p
|
P p
|
П п
|
П п
|
| ر
|
R r
|
R r
|
R r
|
Р р
|
Р р
|
| س
|
S s
|
S s
|
S s
|
С с
|
С с
|
| ت
|
T t
|
T t
|
T t
|
Т т
|
Т т
|
| و
|
U u
|
U u
|
U u
|
У у
|
У у
|
| و
|
W w
|
W w
|
W w
|
Ў ў
|
У у (Ў ў, У́ у́)
|
| ف
|
F f
|
F f
|
F f
|
Ф ф
|
Ф ф
|
| خ
|
X x
|
X x
|
H h
|
Х х
|
Х х
|
| ح
|
H h
|
H h
|
-
|
Һ һ
|
-
|
| —
|
S̷ s̷
|
Ç ç
|
Ç ç
|
Ц ц
|
Ц ц
|
| چ
|
C c
|
Ç ç
|
Ç ç
|
Ч ч
|
Ч ч
|
| ش
|
Ş ş
|
Ş ş
|
Ş ş
|
Ш ш
|
Ш ш
|
| —
|
—
|
Ş ş
|
Ş ş
|
Щ щ
|
Щ щ
|
| —
|
—
|
'
|
-
|
ъ
|
ъ
|
| ىٕ
|
|
I ı
|
I ı
|
Ы ы
|
Ы ы
|
| —
|
—
|
'
|
-
|
ь
|
ь
|
| ئە, اە
|
E e
|
E e
|
E e
|
Э э
|
Э э
|
| ۉ
|
Y y
|
Ü ü
|
Ü ü
|
Ү ү, Ю ю
|
Ю ю
|
| -
|
-
|
Ya ya
|
Ya ya
|
Я я
|
Я я
|
Литература
- Акбаев Ш. Х. Фонетика диалектов карачаево-балкарского языка. Черкесск, 1963.
- Алиев У. Б. Синтаксис карачаево-балкарского языка. М., 1973.
- Аппаев А. М. Диалекты балкарского языка в их отношении к балкарскому литературному языку. Нальчик, 1960.
- Ахматов И. Х. Карачаево-балкарский язык. Синтаксис. Ч. 2. Нальчик, 1992.
- Гочиева С. А. Наречия в карачаево-балкарском языке. Нальчик, 1983.
- Грамматика карачево-балкарского литературного языка. Ч. 1. Фонетика и морфология. М., 1979.
- Грамматика карачаево-балкарского языка. Под ред. Н. А. Баскакова. Нальчик, 1966.
- Грамматика карачаево-балкарского языка. Фонетика. Морфология. Синтаксис. Нальчик, 1976.
- Карачаево-барлкарско-русский словарь. Под ред. Э. Р. Тенишева. М., 1965.
- Къарачай-малкъар тилни грамматикасы. Нальчик, 1970.
- Отаров И. М. Лексикология карачаево-балкарского языка. Нальчик, 1982.
- Русско-карачаево-балкарский словарь. Нальчик, 1970.
- Толковый словарь карачаево-балкарского языка. Т. 1. Нальчик, 1995.
- Урусбиев И. Х. Спряжение глагола в карачаево-балкарском языке. Черкесск, 1963.
- Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное словообразование. Черкесск, 1989.
- Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное формообразование. Черкесск, 1991.
- Хаджилаев Х.-М. И. Очерки карачаево-балкарской лексикологияя. Черкесск, 1970.
- Чеченов А. А. Историческая фонетика карачаево-балкарского языка. М., 1996.
- Чеченов А. А. Проблемы формирования языка карачаевцев и балкарцев. М., 1996.
Белгиле
