PROFILBARU.COM

Чарли Чаплин
	Чарли Чаплин
	Charlie Chaplin
	; «Кішкентей қаңғыбас» образындағы Чаплин
Жалпы мағлұмат
Туған кездегі есімі	Чарльз Спенсер Чаплин
Туған күні	16 сәуір 1889
Туған жері	Лондон, Ұлыбритания
Қайтыс болған күні	25 желтоқсан 1977 (88 жас)
Қайтыс болған жері	Веве, Швейцария
Азаматтығы	Ұлыбритания
Мамандығы	актёр, кинорежиссёр, сценарист, кинопродюсер, кинокомпозитор
Белсенді жылдары	1914—1967
Марапаттары	Британ империясының ордені; «Оскар» (1929, 1972, 1973)
IMDb	ID 0000122

Сэр Чарльз Спэнсер (Чарли) Чаплин (ағылш. Sir Charles Spencer «Charlie» Chaplin; 16 сәуір 1889, Лондон қ. — 25 желтоқсан 1977, Швейцария, Корсье-сюр-Веве) — Англияның әйгілі киноактері, кинорежиссері, сценарийшісі, композиторы әрі продюсері. Ол алғашында киноактер және соғысқа қарсы азамат ретінде өз шығармашылығын бастаған және біртіндеп әлемге танылып, әйгілі Бастер Китон, Гарольд Ллойд үшеуі "әлемнің ең таңдаулы үш комигі" деп аталған.

Чарльз Чаплин сыртқы келбеті қаңғыбасқа, ішкі жан дүниесі мырзалық сипатқа ие Чарли образын жасады. Ол үстінде тар костюмі мен кең шалбары бар, аяғына дәу етік, басына дөңгелек қалпақ киген, қолына бамбук таяқ ұстаған, кішкентай мұрты бар, кейде аңғалдау, кейде ақылды, кейде тым күлкілі, кейде бейшара, көбінесе өте кедей болып көрінетін, бірақ бәрібір айырықша адал ниетті, нәзік жүректі азамат екені ақыры айқындалатын сегіз қырлы, бір сырлы кейіпкер болатын. Кейін көптеген әйгілі өнер иелері осы образды еліктеп, оның актерлік шеберлігінен үлгі алған болатын.

Чарльз Чаплин дыбыссыз кино заманында қимыл мен мимика арқылы ішкі жан дүниені көрсетудің шебері болды. Ол өзі сценарий жазып, өзі ойнап, өзі жетекші композиторлық жасап, өзі продюсер бола білді. Англияның үлкен сахналарында өнер көрсетуден бастап, 88 жасында қайтыс болғанға дейін ол 70 жыл бойы шығармашылық еңбектенуді үздіксіз жалғастырған екен. Чаплин Диккенстік Лондонда жастық өмірін бастады, голливуд актері ретінде кино өнеркәсіпі заманының танымал майталманына айналды, тірі кезінде-ақ әлемдегі бірегей мәдениет символдарының бірі болды.

Өмірбаяны

Ол Лондондағы мюзик-холл әртістерінің отбасында дүниеге келген. Бірақ әкесінің тамағы ауырып, дауысын ерте жоғалтып алады. Соның күйігінен ішіп кетеді де, көп ұзамай қайтыс болады. Күйеуі қайтқан соң анасы қатты ауырып қалады. Ол есінен адасып, ақырында жұмысынан шығып қалады. Чарльз үлкен ағасы Сидни екеуі науқас шешелерімен жұмыстың берген үйінде тұрып жатады. Содан соң балаларды жетімдер және кедейлердің баласы оқитын мектепке орналастырады. Олар бала күннен өз күнін өзі көріп үйренді. Сондықтан қайыршының қатал өмірі Чарльз үшін таңсық емес еді. Алғаш рет сахнаға бес жасында шықты. Ол мюзик-холдағы анасының рөлін алмастырған еді. Анасы ауырған сайын дауысын жоғалтып алады екен. Чарльз анасының бүкіл репертуарын жатқа білген. Сахнаның сыртында өмір сүрген кезі көп. Мектепке де сирек барған. Шаласауатты болған. Ара-тұра газет сатқан кездері бар. Дәрігерге көмекші болып істеген. Баспаханада да жұмысшы болған көрінеді. Бірақ, еш жерде көп бөгелмеген екен.

Он төрт жасында Чарльздің ұлы арманы орындалып, театрда «Шерлок Холмс» қойылымындағы шабарманның рөлін сомдау бақытына ие болады. Өзі кітап оқи алмағандықтан ағасы оқып беріп отырып, рөлін сөйтіп қана тұтас жаттап алады. Сосын ол варьетеде бақ сынайды. Скрипкада ойнауды үйренеді. Көп оқитын болды. Бұрын оқымай келгенін еселеп толықтырды.

1908 жылы Чарльздің басына бақ қонады. Карно театрының актеры атанады. Ол театр мюзик-холдар үшін пантомима мен қысқа скетчтер дайындайтын. Аз ғана уақыт ішінде ең беделді әртіске айналды. 1910 жылы труппамен АҚШ-қа гастрөлге барады. Бір қойылым кезінде оны кинопродюсер Мак Сеннет байқайды. Чарлидың ойнағаны ұнапты. 1912 жылы әртісті «Кистоун Филм» студиясына шақырады. Студияға келе сала Чарльз қолда бар киімнен қайыршының бейнесін жасап алады. Басында қалпақ, қолында визиткасы, екінші қолында аса таяғы, тұмсығы сүйір аяқ киіммен мэтрдың алдынан шығады. Бұл бейне мэтрге қатты ұнайды. Бірақ Чарли тым жас болған соң оған жасанды мұрт жабыстырып қояды. Пәкене бойлы қайыршы бірден көпшілікке ұнай кетеді. Бұл жетістік қанат бітіреді. Қомақты қаржы түсіреді. Сәл уақыттан соң Чаплинге өзі ғана түсетін қысқа метражды фильмдер жасауға рұқсат етеді.

Қайыршы Чарли аса «табысты» бейне болып шықты. 1914 жылы Чаплин аптасына 150 доллар жалақы алатын. Содан кейін 1500 алатын болды. 1914 жылдан бастап өзін режиссерлік қырынан көрсете бастап, түсіп жүрген фильмдерінің сценарийін өзі жазған. 1917 жылы «Фёст Нэйшнл Пикчерс» студиясы Чаплинмен 1 миллион долларға келісім шартқа отырды. Сөйтіп, 28 жасында Чарли Чаплин Америкадағы мылқау киноның ең бай әртісіне айналып шыға келді.

Ол көптеген сыйлықтардың иегері.

Тек 1919 жылы Чаплин өзінің жеке студиясын ашты, яғни, Чаплин Мэри Пикфорд, Дуглас Фэрбенкс және Дэвид Гриффитпен бірге United Artists киностудия-сын құрды. Қысқа метражды фильмдерін өзі түсіреді. Зиялы-қайыршының бейнесін сомдау арқылы танылды. Оның кейіпкері ұялшақ, қолының сұғы бар, бірақ өзі әділетсіздікке қарсы бейне еді. 1921 жылы «Бөбек» атты өзінің ең танымал толық метражды фильмін түсірді. Қаңғыбас пен тастанды бала туралы. Фильмнің өн бойындағы комедиялық тұстары лирикалық, драмалық сюжеттермен толықтырылған. Әлеуметті сынаған фильм киноәлемдегі Чаплиннің алғашқы баспалдағы саналды. Бәлкім, бүкіл мылқау кинематограф үшін де солай.

Чарльз Чаплин мылқау кино дәуірінде кереметтей танымал болды. 1927 жылы дыбысы бар кино шыққаннан кейін де Чаплин өзінің мылқау киносына адал болып қала берді.

Чаплинге атақты, марапатты мылқау кино әкелді. Сондықтан дыбысты кино түсіреле бастаған кезде ол не істерін білмеді. Өзінің мылқау киносын музыкамен әрлеп түсіре берді. 1931 жылы «Үлкен қаланың оттары» атты киносы шықты. Қаңғыбас пен гүл сатушы қыздың махаббаты туралы әдемі хикая. Фильмнің дүбірі жер жарды. 1936 жылы «Жаңа уақыт» деген фильм шықты. Жаппай салынған өндіріске арналған кино болды.

1940 жылы ғана дыбысы бар «Ұлы диктатор» атты фильм түсірді. Пародия, памфлет ретінде берілген фильм. Еврей-шаштараз бен Аденоид Хинкельдің қақтығысы негізінде өрбіген. Германия елшілігі Вашингтоннан оның көрсетілуіне тыйым салынуын талап етті.

1952 жылы Чаплин Лондондағы премьераға келеді. Оның «Шырағданның жарығы» деген киносы көрсетіледі. Қайтып АҚШ оны елге кіргізбеді. Ол Швейцарияға қоныстанады. Софи Лорен мен Марлон Брандо түскен «Гонконгтен келген графиня» атты фильмі түрлі түсті болып шықты. Бұл фильм Чаплиннің соңғы туындысы еді. Өзі ойнамады.

Чаплиннің шығармашылығы бүкіл жер жүзі өнерінің дамуына серпінді үлес қосты. Дүние жүзінде оған еліктеп әртіс болған адамдар көп. Солардың бірі және бірегейі үнділік Радж Капур еді.

Сексеннен астам рөл ойнапты. Бүкіл әлем оны комедия әртісі деп білді. Бірақ ол сценарий де жазған, режиссер, продюссер, тіпті өз фильмдерінің композиторы да болған.

Чаплин көптеген халықаралық марапаттарды иеленді. Бірақ оның басты жеңісі – халықтың ілтипаты.

Шығармашылық жолы

1897 жылдан мюзик-холл сахнасында, ал 1907–1942 жылы Ф. Карго жетекшілік еткен пантомима театрында ойнап, актерлік өнер шеберлігін жетілдірді. Әсіресе, ол мұнда мюзик-холлдың талабына орай пластика мен пантомима өнерін үздік меңгерді. Кинодағы актерлік және режисерлік өнер жолын 1914 жылы АҚШ-та бастады. Қойған фильмдерінің сценарийлерін де өзі жазды.

Бірқатар фильмдерінде (“Қаңғыбас”, “Банк”, 1915; “Тыныш көше”, “Иммигрант”, “Ит өмір”, “Иыққа!”, 1917–1918) лирикалық және комедиялық бояуды шебер шендестіре отырып, “кішкене адамның” есте қалар жиынтық бейнесін жасады. Пантомима мен комедия өнерін жан-жақты дамыта отырып, өз орнымен пайдалану арқылы “Нәресте” (1920) мен “Алтынның әлегі” (1925) фильмінде ақша билеген ортадағы қорғансыз жандардың азапты ауыр өмір-тұрмысын бейнеледі. Ол көп қиындықтардан кейін 1922 жылы “Чарлз Чаплин фильм корпорейшен” деген атпен кинофирма ұйымдастырды. “Париж қызы” фильмін (1921) қоюмен өзінің кинода психологиялық драма жасаудың шебері екенін байқатты. Әсіресе, “Пилигрим” (1922) және “Цирк” (1928) фильмінде әділетсіздік жайлаған астамшыл, қатыгез қоғамға тән өтірік пен өсекті, кертартпалық пен мешеулікті, екіжүзділік пен сатқындықты өткір сынға алды.

1931 жылы қойған “Үлкен қаланың оттары” фильмімен режиссер шығармашылығының жаңа кезеңі басталды. Осы жылдары Чарли “кішкене адамның” психологиялық мінез-күйін тереңдетіп, барынша әлеуметтік мәселелерге ден қойды.

“Жаңа кезең” (1935) фильмінде жұмысшылар еңбегін қанаушылықтың антигуманистік табиғатын ашып көрсетті. “Ұлы диктатор” (1941) фильмінде фашияттік диктатура сатиралық тұрғыда бейнеленді. Бұл фильм Чаплиннің идеялық жағынан өсу эволюциясын айқындай түсті. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін пессимистік сарында “Месье Верду” (1947) фильмін жасады. 1952 жылы АҚШ-та қойылған соңғы фильмі “Рампа оттары” кинокартинасында адамның асқақ сезімдерін паш етті. Реакциялық топтардың қудалауына ұшыраған Чаплин отбасымен Веве қаласынана (Швейцария) қоныс аударды.

Англияда “Король Нью-Йоркте” (1957) және “Гонконгтен келген граф әйелі” (1967) атты сатиралық-романтикалық кинокартиналарын қойып, суреткерлік дарын табиғатының жаңа бір қырын танытты. Оның шығарм. АҚШ-тың реалистік кино өнерінің қалыптасуына игі ықпал жасаумен қатар, дүниежүз. кинокомедияның дамуына да мол үлес қосты. 1954 жылы Халықар. Бейбітшілік сыйлығын алды.

Фильмографиясы

Толықметражды фильмдер

Жыл	Атауы	Ағылшынша атауы	Өзге аттары	Қызметі
1914	«Бүлінген Романтика»	Tillie's Punctured Romance	For the Love of Tillie / Marie's Millions / Tillie's Big Romance / Tillie's Nightmare	актер
1917	«Тыныш көше»	Easy Street		актер
1918	«Иттің өмірі»	A Dog's Life		актер
1921	«Бала»	The Kid		продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер
1923	«Париждік әйел»	A Woman of Paris		продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер
1925	Алтын қазу	The Gold Rush		продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер
1926	Теңіз әйелі	A Woman of the Sea		продюсер
1928	Циркте	The Circus		продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер
1928	Жұртқа көрсету	Show People
1931	Қала жарығы	City Lights	City Lights: A Comedy Romance in Pantomime	продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер, композитор
1936	Жаңа уақыт	Modern Times	The Masses	продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1940	Ұлы Диктатор	The Great Dictator	The Dictator	продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1947	Месье Верду	Monsieur Verdoux	A Comedy of Murders / The Ladykiller	продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1947	Өзегі жарқын	Limelight		продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1957	Нью-Йорктегі патша	A King in New York		продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор
1967	Гонконгтен келген Графиня	A Countess From Hong Kong		продюсер, режиссер, сценарист, актер (камео), композитор

Қысқа метражды фильмдер

«Keystone» студиясының фильмдері

Жыл	Атауы	Ағылшынша атауы	Басқа аттары
1914		Making a Living	A Busted Johnny / Troubles / Doing His Best / Take My Picture
1914		Kid Auto Races at Venice	The Children’s Automobile Race / Kid’s Auto Race / The Pest
1914		Mabel’s Strange Predicament	Hotel Mixup / Pajamas
1914		Between Showers	Charlie and the Umbrella / The Flirts / Between Shaves / In Wrong Thunder and Lightning / A Rainy Day
1914		A Film Johnnie	Charlie at the Studio / Charlie the Actor / Film Johnny / Million Dollar Job / Movie Nut
1914		Tango Tangles	Charlie’s Recreation / Music Hall
1914		His Favorite Pastime	The Bonehead / Charlie Is Thirsty / Charlie’s Reckless Fling / The Reckless Fling
1914		Cruel, Cruel Love	Lord Helpus
1914		The Star Boarder	The Fatal Lantern / The Hash-House Hero / In Love with His Landlady / The Landlady’s Pet
1914		Mabel at the Wheel	His Daredevil Queen / A Hot Finish
1914		Twenty Minutes of Love	Cops and Watches / He Loves Her So / Love-Friend
1914		Caught in а Cabaret	Charlie the Waiter / Faking with Society / Jazz Waiter / Prime Minister Charlie / The Waiter
1914		Caught in the Rain	At It Again / In the Park / Who Got Stung?
1914	Қарбалас күн	A Busy Day	Busy as Can Be / Lady Charlie / Militant Suffragette
1914		The Fatal Mallet	Hit Him Again / The Pile Driver / The Rival Suitors
1914		Her Friend the Bandit	Mabel’s Flirtation / A Thief Catcher
1914	Нокаут	The Knockout	Counted Out / The Pugilist
1914		Mabel’s Busy Day	Charlie and the Sausages / Hot Dog Charlie / Hot Dogs / Love and Lunch
1914		Mabel’s Married Life	The Squarehead / When You’re Married
1914		Laughing Gas	Busy Little Dentist / The Dentist / Down and Out / Laffing Gas / Tuning His Ivories
1914		The Property Man	Charlie on the Boards / Getting His Goat / Props / The Rustabout / Vamping Venus
1914		The Face on the Bar Room Floor	The Ham Actor / The Ham Artist
1914		Recreation	Spring Fever
1914		The Masquerader	The Female Impersonator / The Female / The Perfumed Lady / The Picnic / Putting One Over
1914		His New Profession	The Good for Nothing / Helping Himself
1914		The Rounders	Going Down / The Love Thief / Oh, What а Night / Revelry / Tip, Tap, Toe / Two of а Kind
1914		The New Janitor	The Blundering Boob / The New Porter / The Porter
1914		Those Love Pangs	Busted Hearts / Oh, You Girls / The Rival Mashers
1914		Dough and Dynamite	The Cook / The Doughnut Designer / The New Cook
1914		Gentlemen of Nerve	Charlie at the Races / Some Nerve
1914		His Musical Career	Charlie as а Piano Mover / Musical Tramps / The Piano Movers
1914		His Trysting Place	Family Home / Family House / The Henpecked Spouse / His Trysting Places / The Ladies Man / Very Much Married
1914		Getting Acquainted	Exchange Is No Robbery / A Fair Exchange / Hello Everybody
1914		His Prehistoric Past	The Caveman / A Dream / The Hula-Hula Dance / King Charlie

«Essenay» студиясының фильмдері

Жыл	Атауы	Ағылшынша атауы	Басқа аттары
1915		His New Job	Charlie’s New Job
1915		A Night Out	Champagne Charlie / Charlie’s Drunken Daze / Charlie’s Night Out / His Night Out
1915	Чемпион	The Champion	Battling Charlie / Champion Charlie / Charlie the Champion
1915	Бақшада	In the Park	Charlie in the Park / Charlie on the Spree
1915		A Jitney Elopement	Charlie’s Elopement / Married in Haste
1915	Қаңғыбас	The Tramp	Charlie on the Farm / Charlie the Hobo / Charlie the Tramp
1915		By the Sea	Charlie by the Sea / Charlie’s Day Out
1915	Жұмыс	Work	Charlie at Work / Charlie the Decorator / Only а Working Man / The Paperhanger / The Plumber
1915	Әйел	A Woman	Charlie the Perfect Lady / The Perfect Lady
1915	Банк	The Bank	Charlie Detective / Charlie at the Bank / Charlie in the Bank
1915		Shanghaied	Charlie Shanghaied / Charlie on the Ocean / Charlie the Sailor
1915		A Night in the Show	Charlie at the Show / A Night at the Show
1915		Charlie Chaplin’s Burlesque on Carmen	Burlesque on Carmen
1916	Сақшы	Police	Charlie in the Police / Charlie the Burglar / Housebreaker
1916		The Essanay-Chaplin Revue	The Chaplin Revue of 1916
1918		Triple Trouble	Charlie’s Triple Trouble

«Mutual» студиясының фильмдері

Жыл	Атауы	Ағылшынша атауы	Басқа аттары
1916	Шарлаушы	The Floorwalker	Shop / The Store
1916	Өрт сөндіруші	The Fireman	The Fiery Circle / A Gallant Fireman
1916	Сергелдең	The Vagabond	Gipsy Life
1916	Бір тәңертең	One A.M.	Solo
1916	Граф	The Count	Almost а Gentleman
1916	Ломбард	The Pawnshop	At the Sign of the Dollar / High and Low Finance
1916	Экран артында	Behind the Screen	The Pride of Hollywood
1916	Сырғанақ	The Rink	Rolling Around / Waiter
1917	Тыныш көше	Easy Street
1917	Ем	The Cure	The Water Cure
1917	Иммигрант	The Immigrant	Broke / Hello U.S.A. / A Modern Columbus / The New World
1917	Тәуекелші	The Adventurer

Эпизоттық рөлдері

Жыл	Атауы	Ағылшынша атауы	Рөл
1915	Қайта туылу	His Regeneration
1921	Бұрағыш	The Nut
1923	Рухын сату	Souls For Sale
1923	Голливуд	Hollywood

Дереккөздер

Әдебиеттер

Стефен Вейсман. Чарли Чаплин: История великого комика немого кино — Мәскеу: ЭКСМО, 2010. — ISBN 978-5-699-40883-2.
Лита Грей Чаплин. Моя жизнь с Чаплином: Интимные воспоминания — Мәскеу: «Альпина Нон-фикшн», 2009. — ISBN 978-5-9167-1037-3.
Чаплин Ч. С. Моя биография. Ағылш. аудару З. Гинзбург. — М.: «Вагриус», 2000. — 520 с. ISBN 5-264-00127-8.
Кукаркин А. В. Чарли Чаплин. 2-е изд., дораб. и доп. — М.: «Искусство», 1988. — 287 с.
Садуль Ж. Чарли Чаплин. Пер. с франц. — М.: «Искусство», 1981. — 209 с.