Тейлор қатары

Тейлор қатары – функцияны көрсеткішті функциялар шексіз қосындысы ретінде жазу. Тейлор қатарының дербес қосындылары болып Тейлор көпмүшелігі саналады. Rn(x)=f(x)-Sn(x) Тейлор қатарының қалдық мүшесі, мұндағы Sn(x) – Тейлор қатарының алғашқы n+1 мүшесінің қосындысы. болғанда Тейлор қатары f(x) функциясына жинақты болады, яғни формуласы шығады. Бұл формуланы 1715 жылы ағылшын математигі Б.Тейлор (1685 – 1731) тапқан, х0=0 болған кезде Маклорен қатары шығады. Осыған сүйене отырып, негізгі элементар функциялардың Тейлор қатарына жіктелуін жазуға болады. ^[1]

Анықтама

${\displaystyle f(x)}$ ${\displaystyle {a}}$ нүктесі төңірегінде шексіз дифференциалдана алатын функция болсын. Формальды қатар

${\displaystyle \sum _{k=0}^{\infty }{f^{(k)}(a) \over k!}(x-a)^{k}}$

${\displaystyle f}$ функциясының ${\displaystyle a}$ нүктесіндегі Тейлор қатары деп аталады.

Тейлор формуласы

Теорема:

• ${\displaystyle f(x)}$ ${\displaystyle U(a,\epsilon )}$ ${\displaystyle a}$ нүктесінің белгілі төңірегінде ${\displaystyle n+1}$ туындысы болсын
• Пусть ${\displaystyle x\in U(a,\epsilon )}$
• Пусть ${\displaystyle p}$ — кез келген оң сан,

онда: ${\displaystyle x<a}$ үшін ${\displaystyle \exists }$ нүктесі ${\displaystyle \xi \in (x,a)}$ немесе ${\displaystyle x>a}$ болғанда ${\displaystyle \xi \in (a,x)}$  :

${\displaystyle f(x)=f(a)+\sum _{k=1}^{n}{f^{(k)}(a) \over k!}(x-a)^{k}+\left({x-a \over x-\xi }\right)^{p}{(x-\xi )^{n+1} \over n!p}f^{(n+1)}(\xi )}$

Кейбір функциялар үшін Маклорен қатарлары

f(x) = 1/(1 + x²) функциясының P_k Тэйлор полиномдарымен x = 0 (қызыл) және x = 1 (жасыл) орталандырылған k = 1, ..., 16 дәрежелі жіктелу аппроксимациялары. Аппроксимациялар (-1,1) және (1-√2,1+√2) сырттарында жақсармайды.

Экспонента:

${\displaystyle \mathrm {e} ^{x}=1+{\frac {x}{1!}}+{\frac {x^{2}}{2!}}+{\frac {x^{3}}{3!}}+\cdots =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {x^{n}}{n!}},x\in \mathbb {C} }$

Натурал логарифм:

${\displaystyle \ln(1+x)=x-{\frac {x^{2}}{2}}+{\frac {x^{3}}{3}}-\cdots =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}x^{n+1}}{n+1}}=\sum _{n=1}^{\infty }{\frac {(-1)^{n+1}x^{n}}{n}},}$ барлық ${\displaystyle \left|x\right|<1}$ үшін

Биномдық жіктеу:

${\displaystyle (1+x)^{\alpha }=\sum _{n=0}^{\infty }{\alpha \choose n}x^{n},}$ барлық ${\displaystyle \left|x\right|<1}$ үшін және барлық ${\displaystyle ~\alpha ,}$ комплекс ан үшін, мұндағы

${\displaystyle {\alpha \choose n}=\prod _{k=1}^{n}{\frac {\alpha -k+1}{k}}={\frac {\alpha (\alpha -1)\cdots (\alpha -n+1)}{n!}}\!}$

Жекеше түрі:

• квадраттық түбір:

${\displaystyle {\sqrt {1+x}}=1+{\frac {x}{2}}-{\frac {x^{2}}{8}}+{\frac {x^{3}}{16}}+\cdots =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}(2n)!}{(1-2n)n!^{2}4^{n}}}x^{n},}$ барлық ${\displaystyle |x|<1\!}$ үшін

${\displaystyle {\frac {1}{1-x}}=1+x+x^{2}+x^{3}+\cdots =\sum _{n=0}^{\infty }x^{n},}$ барлық ${\displaystyle |x|<1}$ үшін

• Шекті геометриялық қатар:

${\displaystyle {\frac {1-x^{m+1}}{1-x}}=\sum _{n=0}^{m}x^{n},}$ барлық ${\displaystyle x\not =1,\ m\in \mathbb {N} _{0}\!}$ үшін

Тригонометриялық функциялар:

${\displaystyle \sin x=x-{\frac {x^{3}}{3!}}+{\frac {x^{5}}{5!}}-\cdots \ =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}}{(2n+1)!}}x^{2n+1},x\in \mathbb {C} }$

${\displaystyle \cos x=1-{\frac {x^{2}}{2!}}+{\frac {x^{4}}{4!}}-\cdots =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}}{(2n)!}}x^{2n},x\in \mathbb {C} }$

${\displaystyle \operatorname {tg} \ x=x+{\frac {x^{3}}{3}}+{\frac {2x^{5}}{15}}+\cdots =\sum _{n=1}^{\infty }{\frac {B_{2n}(-4)^{n}(1-4^{n})}{(2n)!}}x^{2n-1},}$ барлық

${\displaystyle \left|x\right|<{\frac {\pi }{2}},}$ үшін, мұндағы ${\displaystyle B_{2n}}$ — Бернулли сандары

${\displaystyle \sec x=\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}E_{2n}}{(2n)!}}x^{2n}}$ барлық ${\displaystyle \left|x\right|<{\frac {\pi }{2}}}$

${\displaystyle \arcsin x=x+{\frac {x^{3}}{6}}+{\frac {3x^{5}}{40}}+\cdots \ =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(2n)!}{4^{n}(n!)^{2}(2n+1)}}x^{2n+1}}$ барлық ${\displaystyle \left|x\right|<1}$ үшін

${\displaystyle \operatorname {arctg} \ x=x-{\frac {x^{3}}{3}}+{\frac {x^{5}}{5}}-\cdots \ =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}}{2n+1}}x^{2n+1}}$ барлық ${\displaystyle \left|x\right|<1}$ үшін

Гиперболалық функция:

${\displaystyle \operatorname {sh} \,\left(x\right)=x+{\frac {x^{3}}{3!}}+{\frac {x^{5}}{5!}}+\cdots =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {1}{(2n+1)!}}x^{2n+1},x\in \mathbb {C} }$

${\displaystyle \operatorname {ch} \,\left(x\right)=1+{\frac {x^{2}}{2!}}+{\frac {x^{4}}{4!}}+\cdots =\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {1}{(2n)!}}x^{2n},x\in \mathbb {C} }$

${\displaystyle \operatorname {th} \,\left(x\right)=\sum _{n=1}^{\infty }{\frac {B_{2n}4^{n}(4^{n}-1)}{(2n)!}}x^{2n-1}}$ барлық ${\displaystyle \left|x\right|<{\frac {\pi }{2}}}$ үшін

${\displaystyle \operatorname {arsh} \,\left(x\right)=\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}(2n)!}{4^{n}(n!)^{2}(2n+1)}}x^{2n+1}}$ барлық ${\displaystyle \left|x\right|<1}$ үшін

${\displaystyle \operatorname {arth} \,\left(x\right)=\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {1}{2n+1}}x^{2n+1}}$ барлық ${\displaystyle \left|x\right|<1}$ үшін

Сілтемелер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, VIII том