Беларустар

Беларустар
Бүкіл халықтың саны
9,5 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Беларусь	8 млн.
Ресей	521 000
Украина	244 300
Латвия	68 200
Қазақстан	62 700
Польша	46 800
Тілдері
беларусь тілі, орыс тілі
Діні
христиандық, католицизм

Беларустар (белар. беларусы) — ұлт, шығыс славян халқы. Беларусь Республикасының байырғы халқы. Жалпы саны 10 миллионға жуық адам. Олар негізінен Беларусьте тұрады, онда басым ұлт болып табылады (2009 жылы 83,7%).^[1]

Автоэтнонимі

«Беларусь» (Leucorussus) терминін Беларусьтің қазіргі этникалық аумағындағы адамдар үшін қолданудың алғашқы тіркелген кезі 1586 жылдан басталады. XIX ғасырдың аяғында бұл термин Беларуссияның қазіргі территориясының тұрғындарына толықтай енді.

Этнонимі

Беларустар шығыс славян тайпаларынан Дреговичи, оңтүстік-батыстан Кривичи, Радимичи, ішінара көршілес древляндар, солтүстік, волындер және летто-литван тайпаларынан шыққан. Этнонимі елдің "ақ Русь" атауынан бастау алады.^[2]

Эндоэтнонимі

Орысша - «Белоруссы»; украинша - «Білоруси»; полякша - «Białorusini»; словакша - «Bielorusi»; чехша - «Bělorusové»; болгарша - «Белорусини»; голландша - «Wit-Russen»; латышша - «Baltkrievs»; немісше - «Weißrussen»; ағылшынша - «Bielorussians»; мажарша - «Belaruszok»; эстонша - «Valgevenelased».^[3]

Субэтникалық топтар:

Алты тарихи-этнографиялық аймақ бар: Поозерье (солтүстік), Поднепровье (шығыс), Орталық Беларусь, Понеманье (солтүстік-батыс), Шығыс Полесье және Батыс Полесье. Арнайы топты полещуктар - Полесье тұрғындары құрайды, олардың ішіндегі ең ерекшелері - пинчуктар - Пинск Полесье тұрғындары. Пинск мен Брест полещуктарының диалектілерінің кейбірінің украин тіліне тән көптеген ерекшеліктері бар.

Нәсілі

Беларустар, кейбір деректерге сәйкес, солтүстік европеоидтер, бір мәліметтер бойынша, олар солтүстік европеоидтерге бейім орталық еуропалықтар. Оңтүстік Еуропаның әсері негізінен Полесьеде бар.^[4]

Сырт келбеті

Беларустар, көптеген басқа этникалық топтар сияқты, басқа халықтардан өзіндік сыртқы келбет ерекшеліктеріне ие.

• көпшілігінде аққұба, ашық қоңыр немесе ақшыл шаш түсі, сондай-ақ көк, сұр немесе жасыл сияқты ашық көз түсі бар.
• дене биіктігі көбінесе Еуропа үшін орташа деңгейден жоғары биіктігімен танымал.
• көптеген белорустардың бет сүйектері кескіні айқын, бұл олардың беттеріне күшті, мәнерлі көрініс береді.
• дене бітімі тығыз және кейбірінің дене бұлшықеттері қалыптасқан.
• көбінесе батыс мәдениетінде тартымдылықтың белгісі ретінде қабылданатын симметриялы тұлғалары бар.^[5]

Тілі

Беларус тілінде сөйлейді, орыс, поляк тілдерін де қолданады. Литвамен шекаралас ауылдарында беларусь, литва тілдерінде сөйлейді. Әліпбиі кириллицаға негізделген.
Беларусь Республикасында Конституцияға сәйкес, мемлекеттік тілдер беларусь және орыс тілдері болып табылады, ал белорустардың ұлттық тілі бұрынғысынша белорус тілі болып қала береді және барлық белорустардың төрттен бір бөлігі ғана жақсы сөйлейді. Бүгінде мемлекет орыс тілін негізгі тіл ретінде сақтауды қолдап отыр. Бұл бір жағынан көршілес елдермен қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік береді, өйткені Орыс тілі – ұлтаралық тілдердің бірі.^[6]

Жазуы

Беларусь тілінде екі жазу бар. Кирилли әліпбиіне негізделген заманауи жазу (Беларусьтегі ресми):
Aa Бб Bв Гг Дд Дждж Дздз Ee Ёё Жж Зз İi Йй Kк Лл Мм Нн Оо Пп Рр Cc Tт Уy Ўў Фф Xx Цц Чч Шш Ыы ь Ээ Юю Яя

Латын әліпбиіне негізделген заманауи жазу:
Aa Bb Cc Ćć Čč Dd DZdz DŹdź DŽdž Ee Ff Gg Hh CHch İi Jj Kk Ll Łł Mm Nn Ńń Oo Pp Rr Ss Śś Šš Tt Uu Ŭŭ Vv Yy Zz Źź Žž^[7]

Діні

Белоруссиялықтар негізінен православиелік христиандар, бірақ католиктер де бар. Беларусь Республикасында мыңнан астам православиелік шіркеулер мен монастырлар бар. Ел Конституциясымен діни сенім бостандығына кепілдік берілген, түрлі конфессия өкілдері діни білім алатын оқу орындарының желісі тұрақты дамып келеді. Олардың қатарында Әулие Мефодий мен Кирилл атындағы теология институты бар.^[8]

Негізгі қоныстану аймағы және халқы

2002 жылғы халық санағы бойынша Ресейде тұратын белорустардың саны 815 мың адамды құрады. 2020 жылғы халық санағы бойынша – 208 046 адам болды (Ресейдегі көптеген азаматтары өздерінің ұлтын көрсетпеуге шешім қабылдаған). Олар сондай-ақ Украинада (244,3 мың адам – 2001 ж. санақ), Латвияда (68,2 мың адам, 2011 жылғы халық санағы), Польшада (46,8 мың адам – 2011, халық санағы), Литвада (36,2 мың адам – 2011, санақ), Эстонияда (12,6 мың адам – 2011, санақ), сондай-ақ Қазақстанда (62,7 мың адам – 2012, ресми тіркеу деректері), Германияда (20,4 мың адам, 2011, ресми тіркеу деректері), АҚШта (25,6 мың адам – 2000, санақ), Канадада (15,6 мың адам – 2011, санақ) т.б. Жалпы саны шамамен 9,5 миллион адам.^[9]

Тарихы

Беларуссиялық этникалық қауымдастық XIV-XVI ғасырларда қалыптасты. Белорустар атауы XIV—XVI ғасырларда Витебщина мен Могилевщинаның солтүстік-шығысына қатысты қолданылған, ал XIX — XX ғасырдың басында белорустардың барлық дерлік этникалық аумағын қамтыған Белая Русь топонимінен бастау алады. XIV - XVI ғасырда болашақ Минск және Витебск губернияларының батыс бөлігі, Гродно (Брестчинаны қоспағанда) қара Ресей, ал оңтүстік батпақты және орманды жазық Полесье деп аталды. Қазіргі атаудың формасы — белорустар-XVII ғасырда пайда болды.
Сонымен бірге беларусь-украин халқының атауы — полешуки пайда болды. Сонымен бірге Литвина, рутения, орыс этнонимдері болды. Өзін-өзі атау ретінде Беларусь этнонимі Беларусь КСР құрылғаннан кейін ғана кең таралды.

И. Е. Репин Белорус,1892

Беларусь этникалық қауымдастығының қалыптасуы православие мен католицизм арасындағы конфессиялық қайшылықтар, поляк-литвалық достастық дәуіріндегі полонизация нәтижесінде Ресейдің құрамындағы орыстандыру жағдайында өтті. Ауызекі тіл негізінде жасалған әдеби беларусь тіліндегі басылымдар тек XIX-шы және XX-шы ғасырдың басында пайда болды.

Беларусьтердің тәуелсіз этникалық қауымдастық ретінде өмір сүру фактісі күмән тудырды, олар белорустарды орыстардың немесе поляктардың бір бөлігі ретінде көрсетуге тырысты. Конфессиялық бытыраңқылық пен шіркеу мен мемлекет саясатының нәтижесінде белорустардың өзін-өзі тану жиі діни бірлестік идеясымен ауыстырылды. Олар өздерін жиі «католиктер» немесе «православие», ал көбінесе «Тутейши», яғни жергілікті тұрғындар деп атады. 19 ғасырдың аяғында белорустардың ұлттық өзіндік санасын қалыптастыру процесі күшейді.

Беларусь мәдениетінің жалпы біртектілігіне қарамастан, оның аймақтық айырмашылықтары қалыптасты. Алты тарихи-этнографиялық аймақ бар: Пузери (солтүстік), Днепр облысы (шығыс), Орталық Беларусь, Понеманье (солтүстік-батыс), Шығыс Полесье және Батыс Полесье.

Беларусь КСР-і құрылғаннан кейін белорус тілінің қызмет етуінде және әдеби нормалардың дамуында түбегейлі өзгерістер болды. Алайда соғыстан кейінгі кезеңде оның функциялары күрт қысқарды, белорустардың көпшілігі қоғамдық өмірдің барлық салаларында орыс тіліне көшті. 1988 жылы Беларусь мектептерінде барлық мектеп оқушыларының 14% ғана оқыды. Күрделі өзгерістер тек лингвистикалық мінез-құлықта ғана емес, белорустардың менталитетінде де болды. Кейбір белорустар ұлттық мәдениетке немқұрайлы қараумен сипатталады.
1991 жылы Беларусь тәуелсіз мемлекет болды.^[10]

Кәсібі

Беларусьтердің дәстүрлі кәсіптері - егіншілік, мал шаруашылығы, сондай-ақ омарташылық және терушілік. Олар күздік қара бидай, бидай, қарақұмық, арпа, бұршақ, зығыр, тары, кендір, картоп өсірді. Бақшаларға қырыққабат, қызылша, қияр, пияз, сарымсақ, редис, көкнәр, сәбіз егілді. Бақтарда алма, алмұрт, шие, қара өрік, жидек бұталары (қарлыған, қарақат, қаражидек, таңқурай, т.б.) өседі.

Негізгі егістік құралдары – соқа болды. 19 ғасырдың аяғынан бастап темір соқа мен тырма пайда болды. Егін жинау құралдары – орақтар, айырлар, тырмалар. Астықты бастыру үшін ілмек, ролик және дөңгелек блокты пайдаланды. Астық қоймалар мен жәшіктерде, картоп пештер мен жертөлелерде сақталды.

Мал шаруашылығында шошқа шаруашылығы үлкен рөл атқарды. Ірі қара да өсірілді. Беларуссияда қой шаруашылығы кең таралған. Жылқы шаруашылығы солтүстік-шығыста дамыған. Өзендер мен көлдерде балық ауланды.

Қолөнерден – кілемшелер мен төсеніштер, ауылшаруашылық құрал-саймандары, тері, қой терісін, аң терісін өңдеу, аяқ киім, көлік, жиһаз, қыш ыдыстар, ағаштан жасалған бөшкелер мен тұрмыстық ыдыстар жасау дамыған. Тоқыма шикізаты мен былғарыдан сәндік-қолданбалы бұйымдар мен халық кестелерімен бұйымдар жасаудың маңызы ерекше болды. Кәсiп пен қолөнердiң кейбiр түрлерi үздiксiз сақталғанмен, кейбірі жойылған. Соңғы жылдары сабаннан тоқу, белбеу жасау, киім тігу, т.б. жандана бастады.^[11][12]

Тұрмыс салты

ХІХ ғасырда көптеген шаруалар үлкен отбасыларда өмір сүрді — әкелік (ата-аналары, үйленбеген балалары, үйленген ұлдары, келіндері мен немерелері) және бауырлас (ағалары мен олардың отбасыларынан) отбасында өмір сүрді. Үлкен отбасылардың ыдырау процесі XIX ғасырдың аяғында аяқталды. XIX және тіпті XX ғасырдың басында ауылда коммуналдық ұйымның элементтері сақталды — ауылдастарының жұмыстағы өзара көмегі — талока, сябрын. Көптеген маңызды істер отбасы басшылары (гаспадар) қатысқан ауыл жиындарында шешілді. Жиындарда басшы таңдалды, қамқоршылар тағайындалды, отбасылық қақтығыстар талқыланды және т. б.
Отбасылық рәсімдердің ішінде ең үйлену тойы болды. Үйлену алдындағы рәсімдер қазіргі үйлену тойында сақталған, көбісі ойын түрінде өтеді.
Босану рәсімдерінің басты сәті - кастрюльді сындыру, ботқа ұсыну, шанаға, атқа мінгізу.
Жерлеу рәсіміне бірқатар архаикалық элементтер кірді - міндетті кутямен пісірілген еске алу тағамын беру, балауыз шам жағу т.б.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Беларусь хатасы - үйі, Строчицыдағы ашық аспан астындағы мұражай

Ауылдар бірнеше үйлерден немесе бірнеше ондаған тұрғын үйлерден тұрды. Ғимараттар бір қатарға орналастырылып бірте-бірте екі немесе одан да көп көшелерді құрады. 19 ғасырға қарай бір ауылда 1000-ға дейін тұрғын болды. Оларда сауда жақсы дамыды, өз шіркеуі, мектебі, билігі болған. Ауыл тұрғындарына шекаралармен (қабырғалармен) нақты бөлінген ауылшаруашылық алқаптары бөлінді. Үйлері көбіне ағаштан, бөренеден салынады. Бұрынғы кезде 20-30 үйден ғана құралған хуторларда болды. Бір үйге жататын ғимараттар кешені аула деп аталды. Бұл құрылым барлық Беларусь елді мекендеріне тән. Үйге қарама-қарсы қосалқы құрылыстар: қора, сарай, жертөле, малға арналған қоралар салынды. Олар ортасынан құдық жасады. Аула қақпасы бар шарбақпен қоршалған.

Дәстүрлі тұрғын үйлері бір бөлмелі, кейінірек көп көп бөлмелі ғимараттарға дейін дамыды. ХХ ғасырдың басында негізгі түрлері шатыры бар, сабанмен, тақтаймен жабылған бір, екі, үш бөлмелі бөрене ғимараттары болды. Кейінірек ішкі орналасуы күрделене түсті, бөлек бөлмелер бөлінді, пеш кіреберістің оң немесе сол жақ бұрышына қойылып, аузы терезесі бар ұзын қабырғаға қаратылды. Пештен қарама-қарсы бұрышта қызыл бұрыш (кут, покут), үйдегі құрметті орын болды. Онда үстел тұрды және икона болды. Қабырғалардың бойында орындықтар болды. Пештен бос қабырға бойында полати — нара болды, кейінірек кереуеттер пайда болды. Есіктердің жанында шағын орындықтар (услондар) болды. Ас үйдегі қабырғада ыдыс-аяққа арналған сөре бар.
Интерьер түрлі шілтерлермен, қолдан жасалған дастархандармен, төсек жапқыштармен, кілемдермен безендірілген. Үйдің сыртын сәндік және сәулеттік әшекейлермен безендірді. Беларусьтердің қазіргі заманғы тұрғын үйлері бес қабырғалы үйлердің өсуінен, кірпіштің пайда болуымен, жиі екі қабатты үйлермен сипатталады.

Дәстүрлі киімдері

Ер адамдар тізесіне дейін жететін жейде, кенеп шалбар киеді, белдерін жүн жіптен өріліп, ұштарын күлтелеген белдікпен буынады. Сыртынан гүлді шұғадан тігілген кеудеше киеді.

Ұлттық киімдері

Аяқ киім – лапти, былғары етік, етік, қыста байпақ етік киеді.
Бас киімі – ши қалпақ (брыл), киізден жасалған қалпақ (магерка), қыста жүн қалпақ (аблавуха) киеді. Иығына былғары сөмке тағылды. Ер адам костюмінде ақ түс басым болды, ал көйлек жағасы мен түбінде кесте және әшекейлер болды, белбеу түрлі-түсті болды.
Әйелдер костюмі әртүрлі, ұлттық ерекшеліктері бар. Төрт түрімен ерекшеленеді: белдемше және алжапқышпен, белдемшемен, алжапқышпен және гарсетпен, көкірекше-гарсет тігілген белдемшемен, алжапқышпен, жеңсіз кеудешемен. Алғашқы екеуі бүкіл Беларусьте, соңғы екеуі шығыс және солтүстік-шығыс аймақтарда белгілі.
Көйлектің үш түрі бар: иығы тіке қондырылған, туника тәрізді, кокеткамен. Жеңге кесте тігуге көп көңіл бөлінді. Белдік киім – әртүрлі стильдегі белдемшелер, сонымен қатар алжапқыштар. Белдемшелері қызыл, көк және жасыл, сұр және ақ көлденең жолақтары бар. Алжапқыштар шілтер мен бүктемелермен безендірілген, кестелермен өрнектелген жеңсіз кеудеше (гарсет).
Қыздардың бас киімі - тар ленталар, гүл шоқтары. Тұрмысқа шыққан әйелдер шашын қалпақ астына жинап, бас киім (намитка) киіп, орамал тағып жүрді, оларды байлаудың көптеген жолдары болды.
Күнделікті әйелдер аяқ-киімі - лапта, мерекелік аяқ киім - постоли және хром етік. Ерлер мен әйелдердің сырт киімдері дерлік бірдей болды. Оны киізден боялмаған матадан (свита, сармяға, бурка, латушка) және иленген (казачына) және иленбеген (кожух) қой терісінен тігілген.
Заманауи киім үлгісінде ұлттық кесте, пішу, бояу дәстүрлері қолданылады.

Дәстүрлі тағамдары

Беларусьтердің дәстүрлі тағамдарына ұн, жарма, көкөніс, картоп, ет және сүттен жасалған әртүрлі тағамдар кіреді. Азық-түлікті сақтау әдістері кептіру, ашыту, тұздау. Тамақтануда жабайы өсімдіктер маңызды рөл атқарды – қымыздық, шалғындық пияз, далалық сарымсақ, қалақай және т.б. Өсімдік тағамының ең көне түрі – арпа дәнінен, тарыдан, сұлыдан, арпадан және қарақұмықтан жасалған ботқа. Арпа дәнінен жасалған ботқалар (кутя, гуща) қазірдің өзінде дәстүрлерде және жерлеу рәсімі ретінде сақталған.
Ұннан (көбінесе қара бидайдан) сұйық және жартылай сұйық тағамдар дайындалды: ашытылған - кваша, қулага және ашытылмаған - калатуша, жарма, тұшпара, макарон, кулеш, маламаха. Сұлы жармасынан – кисель, жур, сұлы талқан.
Күнделікті тамақтанудың негізі нан (қара бидай, сирек бидай) болды. Оны негізінен қышқыл қамырдан әр түрлі қоспалардан пісірді.

Нан қамырынан түрлі шелпек пісірілді, мереке күндері-пирогтар. Беларуссияның дәстүрлі тағамы - қара бидай, бидай, қарақұмық ұнынан жасалған құймақ. Беларуссияның негізгі тағамдарының бірі-көкөністер. Бұршақ бұқтырылды, қырыққабат, қызылша, қияр тұздалды, репа, сәбіз — бумен пісірілді. Көкөністер сұйық тағамдарды - ботвинья, борщ дайындау үшін пайдаланылды. 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап картоп диетада берік орын алды. 200-ден астам картоп тағамдары белгілі. Сүт жиі қышқыл түрінде тұтынылады - сүзбе, әсіресе сары май, қаймақ т.б. Ет және ет өнімдері негізінен тағамдардың бөлігі ретінде пайдаланылды, көбінесе шошқа еті, қой еті, құс еті, сирек сиыр еті тұтынылды. Сусындардан қайың шырыны, бал, нан, қызылша квасы белгілі.^[13]

Фольклоры

Беларусь фольклоры барлық дерлік жанрлармен ұсынылған: ертегілер, аңыздар, дәстүрлер, мақал-мәтелдер, нақыл сөздер, жұмбақтар, күнтізбелік және отбасылық салт-дәстүрлер поэзиясы, әртүрлі формадағы халық театры және т.б. аңыздарда, дәстүрлерде, эпикалық хикаяларда көрініс табады. Беларусь фольклорында батырлар жыры немесе қиссалар сияқты орыс және украин фольклорына тән шығармалар болған жоқ. Бірақ белорус халқы да бірде-бір өзінің батырлық және тарихи эпопеясын жасады. Беларусь фольклорының ұлттық нақышын батырлар мен қайраткерлердің поэтикалық бейнелері, жеке көркемдік құралдары, поэтикалық тілі береді.

Беларусь фольклорының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі - халық әндері. Халық музыкасы мен ән айту белорустардың мәдени дәстүрінде маңызды рөл атқарады. Әндер өмірдің әртүрлі қырларын көрсетеді - махаббат пен бақыттан бастап қиындықтар мен жоғалтуларға дейін. Әуендер мен лирикалар халықтың көңіл-күйін, жан тебіреністерін жеткізеді, сонымен бірге табиғатқа, тарихқа деген көзқарасын көрсетеді.

Танымал музыкалық аспаптары - батлейка, бастля, жалейка, лира, бубен т.б.^[14]

Беларусь халқының қазіргі жағдайы

Беларусьтер - Орталық Еуропада нық қалыптасқан бай мәдени мұрасы бар халық. Олар өз тарихын, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан салт-дәстүрін мақтан тұтады. Әрбір беларусь өзінің болмысын сақтауға және оны ерекше әдет-ғұрыптар мен рәсімдер арқылы көрсетуге тырысады. Қазіргі беларустар заманауи өмірге тез бейімделіп, мәдениеті мен дәстүрін сақтай алды. Олардың көпшілігі экономиканың түрлі салаларында қызмет ететін жоғары білікті мамандар.

Қазіргі беларусьтер - әр түрлі салаларда, соның ішінде музыка, спорт және ғылымда танымал адамдар, олар өз көкжиегін кеңейтіп, әлемді Беларусь мәдениетімен таныстыруды жалғастыруда. Барлық қиындықтарға қарамастан, қазіргі белорустар өздерінің бай мәдени мұралары мен бірегей дәстүрлерін сақтап, өздерінің болмысын жоғалтпай заманауи өмірге бейімделе алатынын дәлелдеуде.^[15]

Қазақстандағы беларустар

Беларустар Қазақстан аумағына Беларуссиядағы 1863-64 ж. К.Калиновский бастаған көтерііліс қатыгездікпен басылғаннан кейін келді. Ол кезде Беларуссиядан шет аймаққа 12 мыңнан астам жер аударылған болатын. Солардың кейбір топтары Қазақстанның солтүстік аймағын қоныс етіп, орналасып қалды. 19-ғасырдың 70-жылдарында Қазақстанның солтүстігіне төңкерісшіл беларус халықшылары жер аударылды. Кейінірек беларус социал-демократтары да осы өңірден шықты. Кейін Столыпиннің аграрлық реформасы кезінде көптеген беларус Қазақстанның ауылдық жерлеріне қоныс аударды. Беларустардың Қазақстанға қоныс аударуының келесі толқыны 20-ғасырдың 30-жылдарындағы ұжымдастыру мен қуғын-сүргінге сәйкес келді. 1926 жылы жүргізілген халық санағы бойынша Қазақстандағы белорус ұлты өкілдерінің саны – 25 584 адамды құраған.^[16]

1941 жылғы соғыс қимылдарына байланысты Қазақстан аумағында жалпы саны 11 мыңға жуық эвакуацияланған белорусиялық жұмысшылар мен түрлі сала қызметкерлері, олардың отбасы мүшелері пана тапты. Сонымен қатар, Белоруссияның опера және балет театрының ұжымы, Я.Колас атындағы Витебск облыстық драма театрының ұмымы, жекелеген белорус киноматографистері қазақ жеріне көшіріліп, жұмыс жасады.

Тың және тыңайған жерлерді игеру бастамасына байланысты ХХ ғасырдың 50- 60 жылдары Қазақстанға Белоруссиядан ондаған мың еріктілер қоныс аударды. Белоруссиядан Қазақстанның тың және тыңайған жерлеріне қоныс аударту жоспар негізінде де жүзеге асты. Мысалы, сол кезеңдегі Брест облысының жоспарына сәйкес 1960 жылдың қаңтар-сәуір айларының аралығында 850 отбасы тың және тыңайған жерлерге көшірілген. Ал 1964-1965 жж. Белоруссиядан 2200 отбасы қоныс аударған. 1959 жылы өткізілген кезекті халық санағының нәтижесіне сәйкес Қазақстанда 107 463 белорус ұлтының өкілдері мекендеген.

Қазақстандағы белорус ұлты өкілдерінің ең жоғарғы көрсеткіші 1970 жылғы халық санағы барысында тіркеліп, 197 592 адамды құрады. Одан кейінгі жылдары бұл көрсеткіш ұдайы кемумен болды.

Қазақстандағы беларусь диаспорасы санының динамикасы:

• 1970 ж. - 197 592 адам;
• 1979 ж. - 181 491 адам;
• 1989 ж. - 177 938 адам;
• 1999 ж. - 111 927 адам;
• 2009 ж. - 66 476 адам.^[17]

Танымал беларустар

• Франциск Скорина - Шығыс славян және белорус бірінші баспагері, гуманист философ, жазушы, қоғам қайраткері.^[18]
• Симеон Полоцкий - орыс және белорус рухани жазушысы, теолог, ақын, драматург, аудармашы.^[19]
• Павел Осипович Сухой - кеңестік авиаконструктор, техника ғылымдарының докторы, кеңестік реактивті және дыбыстан жоғары авиацияның негізін салушылардың бірі.^[20]
• Жорес Иванович Алфёров - кеңес, беларусь және орыс физигі, саясаткер.^[21]
• Иосиф (Осип) Антонович Гошкевич - орыс лингвисті, шығыстанушы, Ресей империясының Жапониядағы алғашқы дипломатиялық өкілі (1858-1865).^[22]
• Марк Захарович Шагал - орыс және француз суретшісі. XX ғасырдағы көркемдік авангардтың ең танымал өкілдерінің бірі.^[23]
• Владимир Георгиевич Мулявин - кеңестік және беларусь музыканты, эстрада әншісі (лирикалық тенор), гитарист, композитор, өңдеуші, «Песняры» вокалды-аспаптық ансамблінің көркемдік жетекшісі. КСРО халық әртісі.^[24]
• Виталий Венедиктович Щербо - кеңестік және белорус гимнастшысы, алты дүркін Олимпиада чемпионы, төрт дүркін Олимпиада ойындарының қола жүлдегері, 12 дүркін әлем чемпионы, 10 дүркін Еуропа чемпионы.^[25]
• Максим Николаевич Мирный – беларусь кәсіпқой теннисшісі, еңбек сіңірген спорт шебері.^[26]
• Виктория Федоровна Азаренко - белорус теннисшісі, Беларусь Республикасының еңбек сіңірген спорт шебері (2010). 2012 жылғы Олимпиада чемпионы.^[27]
• Дарья Владимировна Домрачева - Беларусь биатлоншысы, төрт дүркін Олимпиада чемпионы, екі дүркін әлем чемпионы (2012 және 2013 ж.).^[28]

Бейнетаспалар

• https://yandex.kz/video/preview/6840983887798238563 Откуда взялись Беларусы (Белорусы)???
• https://yandex.kz/video/preview/16744556896673390090 КТО ТАКИЕ БЕЛОРУСЫ ПРОИСХОЖДЕНИЕ НАРОДА!
• https://yandex.kz/video/preview/16386749060100381865 Кто такие Белорусы?
• https://yandex.kz/video/preview/8227871614005179143 Кто такие Белорусы? Краткая история народа.
• https://yandex.kz/video/preview/13464225595342535484 Кто такие Белорусы

Дереккөздер

1. БЕЛОРУСЫ https://nazaccent.ru/nations/belarus/
2. Антропология Беларуси https://nboa.livejournal.com/1826.html?ysclid=ltgt2j0ys9929004256
3. Белоруссы - Беларусы https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/belorussy_belarusy/2-1-0-16
4. Антропология белорусов: https://vk.com/wall-47041459_101699?ysclid=ltgu69g3dl306338703
5. Белорусы цвет волос https://volosyinform.ru/belorusy-cvet-volos/?ysclid=ltguwkgj8w579189467
6. Проблема двуязычия в Беларуси: почему белорусы не говорят на белорусском языке? http://www.websmi.by/2012/05/problema-dvuyazychiya-v-belarusi-pochemu-belorusy-ne-govoryat-na-belorusskom-yazyke/?ysclid=lrgj0fna16967948609
7. Беларусь алфавиті. Тексерілді, 13 маусым 2024.
8. РЕЛИГИЯ https://xn--90aae3anv.xn--p1ai/wp-content/uploads/proects/culture/ethnos/belarussians/culture-religion.html
9. Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5621578?ysclid=lrfy1ltlbe683437930
10. Григорьева Р. А. Белорусы. Описание этноса. http://www.etnosy.ru/node/62
11. Народы и культур Белорусы https://travel-journal.ru/ethno/28/436/(қолжетпейтін сілтеме)
12. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
13. народы мира / Белорусыhttp://www.etnolog.ru/people.php?id=BELO
14. Обычаи и Традиции https://obychai-i-tradicii.ru/evropeyskie-narodi/belorusi/folklor
15. Беларустар: бірегей халықтың мұрасы мен дәстүрін сақтау https://genetik.pro/nacionalnosti/belarusian/
16. Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 135-136 бет ISBN 978-601-7472-88-7
17. Қазақстандағы белорус диаспорасының өкілдері: қалыптасуының тарихы мен бүгіні e-history.kz›upload/iblock/b14/….pdf
18. Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/3624038?ysclid=ltgyvyd44u29224596
19. Симеон Полоцкий https://biographe.ru/uchenie/simeon-polotskij
20. Сухой Павел Осипович https://bigenc.ru/c/sukhoi-pavel-osipovich-e46689?ysclid=lth0203l3z476248245
21. Алфёров Жорес https://histrf.ru/read/biographies/zhores-ivanovich-alferov?ysclid=lth071lj3f824276991
22. Первый консул России в Японии – выпускник Минской духовной семинарии. https://www.blagobor.by/article/person/goshkevich
23. Художники/Наивное Искусство/Марк Шагал https://www.wikiart.org/ru/mark-shagal
24. Владимир Мулявин https://24smi.org/celebrity/21766-vladimir-muliavin.html?ysclid=lth0pmnv4q861162672
25. ЩЕРБО Виталий Винедиктович https://noc.by/olympic-games/team/chempiony-olimpijskih/shcherbo-vitalij-vinediktovich-gimnastika-sportivnaya/?ysclid=lth103xtj9177787259
26. Максим Мирный: биография, интересные факты.https://fb.ru/article/266622/maksim-mirnyiy-biografiya-interesnyie-faktyi-sportivnyiy-tsentr-maksima-mirnogo?ysclid=lth11kskc6273376277
27. Виктория Азаренко https://24smi.org/celebrity/30198-viktoriia-azarenko.html?ysclid=lth176asvq75752808
28. ДОМРАЧЕВА Дарья Владимировна https://noc.by/olympic-games/team/chempiony-olimpijskih/domracheva-darya-vladimirovna-biatlon/?ysclid=lth1neiik39930549