ყარაყოისუ — მდინარე რუსეთში დაღესტანში, მდინარე ავარსკის ყოზუს მარჯვენა შენაკადი. ის მიედინება შაროდინის, გუნიბსის და გერგელსის რაიონებში.
გეოგრაფია
მდინარე ყარაყოისუ წარმოიქმნება დიულტი-დაგის ქედის ფერდობზე, ხალახურკაცის უღელტეხილის ჩრდილო-დასავლეთით 0.9 კილომეტრში. მიედინება ჩრდილო-აღმოსავლეთის მიმართულებით.
მდინარის სიგრძე 93 კილომეტრია, წყალშემკრები ფართობი 3720 კმ², მისი საშუალო სიმაღლე 2260 მ. მდინარის აუზის უმეტესი ნაწილი (80%) მდებარეობს 1500 მეტრზე მაღლა. მდინარის ზედა ნაწილში მდებარეობს დაღესტნის ბუნებრივი ძეგლი - ჩირქალიუს ჩანჩქერი. მთლიანი სიმაღლე 30 მეტრამდეა.
ძირითადად წვიმის წყალი მონაწილეობას იღებს მდინარის კვებაში. მდინარის ძირითადი ეტაპებია გაზაფხული-ზაფხული წყალდიდობა და ზამთრის დაბალი წყლის სეზონი.
რიზორის შესართავიდან წითელ ხიდამდე (სოფელ გუნიბიდან 5 კილომეტრით), მდინარე ქმნის ღრმა ვიწრო ხეობებსა და კანიონებს, ამ მონაკვეთში მდინარის მთლიანი ვარდნა 80 მეტრამდეა.
წყალშემკრებლის მნიშვნელოვანი ნაწილი შედგება თიხის ნაშალისგან, ქვიშისაგან და კირქვისგან. აუზის სიგრძე ხალახურკატის უღელტეხილიდან პირდაპირ ხაზში 75 კილომეტრია, საშუალო სიგანე კი 45 კილომეტრი. ამ ადგილას წყალშემკრები მკვეთრად ასიმეტრიულია.
წალიწადის განმავლობაში ჩამონადენი წლის განაწილება ძალიან არათანაბარია. წლიური ნაკადის მოცულობიდან დაახლოებით 50-60% მოდის ზაფხულ-შემოდგომაზე, დაახლოებით 5-6% - ზამთარში. წყლის მაქსიმალური გამონადენი ყველაზე ხშირად იქმნება ივნისს-აგვისტოში, როდესაც ძლიერი ნალექი მოდის.
ბოლო პერიოდში მდინარეზე შეინიშნება საშიში ჰიდროლოგიური მოვლენები, ხშირია მდინარისგან გამოწვეული წყალდიდობები.
მისი მარჯვენა მხარე მთლიანი ფართობის 70%-ს შეადგენს. მდინარის ყველაზე მნიშვნელოვან შენაკადებს შორის შეგვიძლია განვასხვაოთ შემდეგი მდინარეები: რისორი (38 კმ), ყარა-ლაზურგუერი (32 კმ), ბეტსორი (29 კმ), ცამითაი (28 კმ) და ყოზიუ ყაზიყუმოხი (81 კმ).
ტოპონიმი
სახელი „კოისუ“ მიიღო თურქულიდან (კუმიკი) „კოი სუვ“ - ცხვრის წყალი და „კარა“ კი ნიშნავს შავ ფერს.
ეკონომიკა
მდინარის წყალი გამოიყენება სოფლებისა და მინდვრების წყალმომარაგებისა და სარწყავად. მდინარეზე აშენდა 2 ჰიდროელექტროსადგური: გერგებსკაია (დაღესტნის ჰიდროელექტროსადგური, 1940 წელს) და გუნიბსკაია (2005 წელს). რუსეთის გარემოს დაცვის სამინისტროს მიხედვით, იგი მიეკუთვნება დასავლეთ კასპიის აუზის ოლქს.
რესურსები ინტერნეტში
