Svavar Guðnason (18. nóvember 1909 – 25. júní 1988) var íslenskur myndlistarmaður sem starfaði í mörg ár í Danmörku og var virkur í hópi róttækra myndlistarmanna sem voru kenndir við Cobra. Hann er álitinn einn af helstu málurum á Íslandi á ofanverðri 20. öld. Verk hans eru í helstu söfnum Danmörku, eins og Louisiana, Nordjyllands Kunstmuseum og Statens Museum for Kunst og mörgum einkasöfnum í Evrópu sem einkum sérhæfa sig í list Cobra-manna.
Ævi
Svavar fæddist á Höfn í Hornafirði. Svavar komst í kynni við málaralistina á uppvaxtarárum sínum, mest fyrir tilstilli Bjarna Guðmundssonar á Höfn, Jóns Þorleifssonar í Hólum og Höskuldar Björnssonar listmálara.[1] Hann átti í stuttu sambandi við Sigríði Ólafsdóttur, og saman eignuðust þau soninn Svavar Guðna 21. janúar árið 1934.
Svavar fór að mála fyrir alvöru 1934 og hélt ári síðar til Danmerkur.[2]
Árið 1939 kvæntist hann Ástu Kristínu Eiríksdóttur. Hann nam um tíma við málaradeild Kræstens Iversen í Konunglegu akademíunni í Kaupmannahöfn. Veturinn 1936-37 fóru tíðindi að gerast í list Svavars, en þá fór stíll hans að koma í ljós. Árið 1937 hélt Svavar heim til Íslands og dvaldist þar um nokkurra mánaða skeið, en lagði meiri áherslu á sjálfsnám og fór m.a. í námsferðir til Parísar og varð virkur þáttakandi í stefnumótun, útgáfumálum og einnig var hann viðloðandi skóla Fernand Léger á meðan hann dvaldi þar. Hann hélt áfram að þreifa fyrir sér á nýju leiðum, vann mest með olíukrít og notfærði sér þau myndefni sem Reykjavík bauð upp á. Þegar seinni heimsstyrjöldin braust út lokaðist Svavar inni í Kaupmannahöfn.
Á þessum útlegðarárum hófst eitt frjóasta skeiðið í sköpunarferli Svavars. Þá urðu fúgurnar hans til og varð greinileg umbylting um 1940. Öll tök hans urðu markvissari og hnitmiðaðri. Með sýningu sinni í Listamannaskálanum í Reykjavík nokkrum mánuðum eftir stríðslok 1945 innleiddi Svavar Guðnason óhlutbundið myndmál í íslenska myndlist. Sýninguna hélt Svavar eftir rúmlega tíu ára dvöl í Danmörku. Þar hafði hann verið virkur í hópi róttækra myndlistarmanna, sem meðal annars voru kenndir við Cobra. Í skugga og einangrun stríðsins höfðu þessir myndlistamenn leitast við að tjá innri þörf og til þess skapað sjálfsprottið tjáningarform, þar sem myndmál Picassos, expressjónismi Kandinskys og kenningar súrrealista um óhefta tjáningu lágu til grundvallar. Á sýningunni einkenndust verkin af expressjónískum krafti í litameðferð og myndbyggingu.
Myndrýmið var að öllu leyti huglægt og efnislega skírskotuðu verkin til hughrifa og tilfinninga í stað ytri raunveru. Sýningin gerði menn ýmist ofsahrifna eða örvita af hneykslun. Íslendinga rak í rogastans þegar óvænt blasti við svo framandleg list eftir íslenskan mann. Sjálfsprottin tjáning var annars eðlis en rökföst formhugsun síðkúbismans sem menn hér heima höfðu áður kynnst og var nauðsynlegur grunnur til að menn gætu meðtekið það afdráttarleysi sem var í verkum Svavars. Verk hans voru ekki tilraunir með óhlutbundið myndmál heldur ávöxtur nýsköpunar í myndlist sem hann hafði tekið virkan þátt í. Það sem Svavar kynnti löndum sínum var nýlist samtímans, áleitin og umbúðalaus; listviðburður sem markaði tímamót í íslenskri myndlist.
Fyrir og eftir stríð náði hann að heimsækja Ísland öðru hverju en 1951 fluttist hann alkominn heim og settist að í Reykjavík. Hann var þó áfram virkur í sýningarhaldi á meginlandinu. Svavar Guðnason er einn merkasti listamaður sem Íslendingar geta státað af og fór ótroðnar slóðir í listsköpun sinni. Hann gaf lítið út á frægð og frama og verkin hans standa og tala sínu máli. Þau eru vitnisburður um stórbrotinn listamann og hafa þegar hlotið virðingarsess í íslenskri og ekki síður evrópskri listasögu. Svavar Guðnason er einn fárra íslenskra myndlistamanna sem er vel þekktur utan landsteinanna. Verk hans eru í helstu söfnum Danmörku, eins og Louisiana, Nordjyllands Kunstmuseum og Statens Museum for Kunst og mörgum einkasöfnum í Evrópu sem einkum sérhæfa sig í list Cobra-manna. Undanfarin ár hefur ekkja Svavars, Ásta Eiríksdóttir, fært Sveitarfélaginu Hornafirði fjölda verka eftir mann sinn og er óvíða jafn mörg verk á einum stað.
Svavar andaðist í Reykjavík þann 25. júní 1988. Hann lét eftir sig einn son, Svavar Guðna Svavarsson sem lést í júní 2014.
Listasafn Svavars Guðnasonar
Listasafn Svavars Guðnasonar var stofnað þann 24 júní árið 2011[3]. Það er í sveitarfélagsins Hornafjarðar og nefndist áður listasafn Austur-Skaftafellssýslu en breytti um nafn eftir veglega gjöf af verkum Svavars Guðnasonar frá Ástu Eiríksdóttur konu hans[4]. Listasafnið heldur arfleifð málarans á lofti og sýnir reglulega myndlist eftir Hornfirðinga og aðra.
Heimildir
- Listasafn Íslands. 1990. Svavar Guðnason 1909 – 1988. Reykjavík: Oddi hf., Arnþór Gunnarsson, 2000. Bls. 7-8.
- Saga Hafnar síðara bindi 1940-1975, Oddi hf. Sveitafélagið Hornafjörður. Bls. 454-455.
- https://mmh.hornafjordur.is/listasafn
- Saga listasafna á Íslandi. 2019. Listasafn Svavars Guðnasonar. Björg Erlingsdóttir. Ritstj: Sigurjón Baldur Hafsteinsson. Reykjavík. bls.439-448
Tilvísanir
Tenglar
