Íó (tungl)

Þessi grein er um tungl Júpíters. Fyrir gyðjuna, sjá Íó.

Mynd af Íó tekin af geimfarinu Galíleó.

Íó (úr grísku: Ῑώ, á íslensku einnig ritað Jó) er innst þeirra fjögurra tungla reikistjörnunnar Júpíters sem Galíleó Galílei uppgötvaði (í janúarmánuði árið 1610) og kennd eru við hann. Tunglið er nefnt eftir Íó, sem var ein margra ástkvenna Seifs í grískri goðafræði (Seifur er þekktur sem Júpíter í rómverskri goðafræði).

Íó er eftirtektarverðust vegna eldvirkni sinnar, en hún er eldvirkasti hlutur sólkerfisins. Líkt og gerist með eldfjöll á Jörðinni, gefa eldfjöllin á Íó frá sér brennistein og brennisteinsdíoxíð. Upphaflega var því haldið fram að hraunin á Íó væru úr brennisteinssamböndum, en í dag er því haldið fram að mörg þeirra séu úr kísilbráð eins og hraun Jarðarinnar.

Orsök þessara miklu eldvirkni á Íó er líklega að finna í flóðkröftunum á milli Íó, Júpíters og tveggja annarra tungla Júpíters, Evrópu og Ganýmedesar. Tunglin þrjú eru föst á svokölluðum Laplace-brautum, þannig að Íó fer tvær umferðir í kringum Júpíter fyrir hverja eina umferð Evrópu, sem fer tvær umferðir fyrir hverja eina umferð Ganýmedesar. Þar að auki snýr Íó alltaf sömu hlið að Júpíter. Þyngdarverkunin á milli Júpíters, Evrópu og Ganýmedesar toga og teygja Íó um allt að 100 metra, ferli sem myndar hita vegna innri núnings.

Gosstrókar á Íó hafa mælst teygja sig upp í meira en 300 km hæð yfir yfirborðið, áður en þeir byrja að falla niður. Hraði efnisins sem þeytist upp af yfirborðinu er um 1 km/s. Eldgosin á Íó eru síbreytileg. Á aðeins fjórum mánuðum á milli komu geimfaranna Voyager 1 og Voyager 2, fjöruðu sum eldgosin út á meðan önnur hófust. Efnið sem settist til í kringum gosopin breytti einnig um ásýnd á þessu tímabili.