Latina alfabeto

Ica artiklo bezonas revizo da ula persono qua konocas ambe Ido, ed ica temo ciencala, teknologiala, matematikala, filozofiala, sportala, edc. Ka vu povas helpar ni revizar ol?

Bazala latina alfabeto
Aa	Bb	Cc	Dd
Ee	Ff	Gg	Hh
Ii	Jj	Kk	Ll
Mm	Nn	Oo	Pp
Qq	Rr	Ss	Tt
Uu	Vv	Ww	Xx
Yy	Zz

Latina alfabeto esas la skripto-sistemo uzita unesmafoye dal Romani por skribar Latina linguo. Lua bazala literi esas A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z.

Latina alfabeto ne suficas por skribar omna lingui, e nova literi e diakritiki kreesis ed adjuntesis a la bazal alfabeto. Nova litero-signi esas, exemple Ç Å Ä Ö Ã Õ Ñ e Š, Ž. Omna skribita (literala) linguo havas literi en propra ordino.

La developo di Latinala literi originis de Egiptiana hieroglifi. En l'anciena Egiptia la texti skribesis per imajo-signi (ideografio). Ula signo povis expresar tota ula vorto, ma proxim la fino dil anciena rejio Egiptiana, altra signi kreesis por expresar silabi o foni. Pose l'imaji transformis en Sinaia formi qui esis modeli por Semida e Foinikiana literi en areo di Siria e Palestina. En Foinikia on uzis literi nur por konsonanto-soni. Grekiani recevis Foinikiana literi e kreis plusa literi por vokali. Samatempe la direciono di lektado divenis de <-- a -->, ed ula literi turnis 180˚, ula literi 90˚. De la literi Greka developesis Kirila e Latina literi. Dum Romana ero on uzis nur mayuskuli (granda literi). Klasika alfabeto esis uzebla en 3ma yarcento aK

---

Latinala literi e lia origini:

A

< Greka alfa Α

< Foinikiana alef = Hebrea ‘bovulo’

< imajo pri bovulo-kapo

B

< Greka beta Β

< Foinikiana beth = Hebrea ‘domo’

< imajo pri domo-fundamento

C

< Romana C [g] ed [k] ma pronuncado [k] vinkis

< Greka gamma Γ

< Semida C [gimel] = nuntempa G [g]

< imajo pri kamelo-kapo e nuko

D

< Greka delta Δ

< Semida daleth ‘pordo’

< imajo pri pordo

E

< Greka epsilon Ε [e]

< Semida [h]

< imajo pri homulo (1)

F

< Romana [f]

< Greka digamma [v]

< Semida litero [vau]

< ?

G

< Romana [k], nova litero G [g]

< Greka gamma Γ (videz C)

H

< Romana [h]

< Greka eta Η longa vokalo [ii]

< Semida cheth [h]

< imajo pri homulo (2)

I

< Romana [i] ed [y]

< Greka iota Ι [i]

< Foinikiana yod [y]

< imajo pri manuo (1)

J

< Nova litero ye meza ero [y] (videz I)

K

< ye meza ero itere K

< Romana [k] desaparis ma on uzis C [k]

< Greka kappa Κ

< Semida kaph

< imajo pri manuo (2)

L

< Romana

< Greka lambda Λ

< Semida lamed

M

< Romana

< Greka mu Μ

< Semida mem ‘aquo’

< imajo pri aquo

N

< Romana

< Greka nu Ν

< Semida nun

< imajo pri serpento

O

< Romana

< Greka omikron Ο [o] (Komparez omega Ω [oo])

< Semida ‘ain

< imajo pri okulo

P

< Romana

< Greka pi Π

< Semida pe

< imajo pri boko

Q

< Romana [k] ma altralatere QU [kw]

< Greka koppa

< Semida kooph [k]

< imajo pri ligita kordo

R

< Romana

< Greka rho Ρ

< Semida resh ‘kapo’

< imajo pri homala kapo

S

< Romana

< Greka sigma Σ

< Semida shin ‘dento’ (forsan [sh])

< imajo pri monto-somito

T

< Romana

< Greka tau Τ

< Semida taw

U

< nova litero ye 16-esma yarcento [u] (videz V)

V

< til 16ma yarcento [v] ed [u] (videz U)

< Roma V [v] ed [u]

< Greka upsilon Υ

< Semida vau (quale F, V, Y)

W

(videz V)

nova litero uzata, exemple en Germana, Angla, Nederlandana W e V, ma altralatere en Sueda, Finlandana W = V

X

< Romana [ks]

< Greka [ks]

< Semida samekh

Y

en Ido [y] (komparez J)

en Germana, Estoniana, Turkiana Ü [ü]

en Hispana [i]

< Romana: nur en Greka vorti

< Greka upsilon Υ (ne Φ)

< Semida vau (videz F, U, V)

Z

< Romana: ne uzesis ma pose kun Greka vorti ad usado

< Greka zeta Ζ

< Semida zayin

Ç

en Franca, Portugalana, Kataluniana [s]

Å

en Sueda, Norvegiana, Daniana, Finlandana [o]

Ä

en Estoniana, Finlandana, Germana, Slovakiana, Sueda

en Daniana, Norvegiana Æ

< AE

Ö

en Sueda, Finlandana, Germana, Hungariana, Estoniana

en Dana, Norvegiana Ø

< OE

Ã

en Portugalana nazala [a]

Õ

en Portugalana nazala [o], en Estoniana dopa, meza e vasta vokalo

Ñ

en Hispana [ny]

Š

en Finlandana, Estoniana por Idala sh

Ü

en Germaniana, Franca, Hungara, Estoniana, Kastiliana, Kataluniana, Turka, Azerbaijanana, Turkmenistanana, Kazakstanana sen Idala equivalo

Ž

en Finlandana, Estoniana por Idala j

---

Videz prizento pri developo ek imajo-signi a Foinikiana literi.
Videz prizento pri tota developo di Latinala literi.