Ti Hainismo ket tradisional nga ammo iti Haina darma, ket maysa a Indiano a relihion a mangpatuldo iti maysa nga adalan iti saan kinaranggas kadagiti amin a sibibiag a parsua. Daytoy ket maysa kadagiti kaduogan a relihion iti lubong a matugotan kadagiti ramutna iti taga-ugma nga India.[1] Ti kinunkuna ti tradision iti daytoy a pammati ket insersermon babaen dagiti duapulo ket uppat a nagsasaruno a nangitaktakder iti pammati nga ammo a kas ti tirthankara. Ti Hainismo ket mangiyunay-unay ti espiritual a kinawaya ken panagpapada a baetan kadagiti amin a porma ti biag. Dagiti agsansanay iti daytoy a relihion ket namatmatidad a ti di naranggas ken kabukbokodan a panagtengngel ket isu ti pamay-an a pakabalinanda a makagun-od ti pannakawaya manipud iti siklo dagiti panagungar manen.
Ti Hainismo ket maysa a relihioso a minoridad idiay India, nga adda dagiti 4.2 riwriw a sumursurot, ken dagiti sumorsurot kadagiti imigrante a komunidad idiay Belhika, idiay Estados Unidos, idiay Kanada, Hong Kong, Hapon ken Singapur.[2] Dagiti Hain ket addaanda kadagiti kangatuan a degrado iti literasia para kadagioti amin a relihioso a komunidad idiay India,[3] ken dagiti biblioteka ti manuskritoda ket isu ti kaduogan iti pagilian.[4]
Pakasaritaan
Ti Hainismo ket maysa a representatibo iti shramana a tradision, nga isu idi ket maysa a saan a Vedic a tignay a maipada iti naipakasaritaan a relihion ti Vedic. Ti tunggal may kadagitoy a sanga ti taga-ugma a relihion ti Indian ket nakaimpluensia met laeng kadagiti kaniada. Ti shramana a tradision ket akinrebbeng idi para kadagiti mainaig a konsepto iti saṃsāra ken moksha.[1] Adda pay reperensia iti Rishabha, ti immuna a jaina tirthankara, iti Vedic a literatura.[5]
Ti pannakaipakita ti labus a pigura ti maysa a lalaki iti puesto a nakatakder nga agmetmeditasion ket adu a makita idiay Ginget ti Indus a Sibilisasion, a mangipakpakita ti pannakaikapetna iti Hainismo.[6][7] Ni Ram Prasad Chanda, nga isu idi ti nangimaton ti panagkalkali iti Ginget ti Indus a Sibilisasion, ket nangibagbaga:[8]
Saan laeng a dagiti nakatugaw a diosen kadagiti selio ti Indus ket adda isuda iti postura a yoga ken nakasaksi ti kaadda ti Yoga idiay Ginget ti Indus a Sibilisasion iti dayta nga adayo a panawen, dagiti agtaktakder a diosen kadagiti selio ket mangipakpakita pay ti Kayotsarga (tiagtaktakder a postura iti meditasion) a puesto. Ti postura a Kayotsarga ket naisalsalumina iti Hain. Daytoy ket maysa a postura a saan nga agtugtugaw ngem agtaktakder daytoy. Iti Adi Purana a Libro XV III, ti postura a Kayotsarga ket naipalpalawag iti pannakaikapet iti penitensia ni Rishabha.
Ni Pārśva ket isu ti kasapaan a tirthankara a mabalin a makedngan a mapetsaan; isu ket nagbiag idi maika-9 a siglo BCE.[9] Dagiti tradision ket nangibagbaga a dagiti nagannak kenni Mahavira' ket sinursurotda dagiti insursurona. Nupay kasta, isu ket saan a maikeddeng a kas ti nangibangon ti Hainism. Ni Herman Jacobi, ti maysa a nalatak nga indologista, ket nangisurat:[5]
Awan ti maipaneknekan a ni Parshva ket isu idi ti nangbangon ti Hainism. Ti Hain a tradision ket nagkaykaysa iti panagaramid kenni Rishabha a kas tirthankara a kas ti nangibangon ket mabalin nga adda naipakasaritaan iti tradision a mangaramid kaniana iti immuna a tirthankara.
Idi maika-6 a BCE, ni Vardhamana Mahavira ket nagbalin a maysa kadagiti kaimpluensiaan a manursuro iti Hainismo.[10] Isu ket nangbangon ti dakkel a grupo dagiti disipulo a nakaadal ken simmursurot kadagiti insursurona. Dagiti disipulo ket tinawtawaganda isuna a kas ti jina, a literal a maipatarus a kas agparparikma. Dagiti kinaudi a simmursurot kaniana ket nagus-usarda ti nabaliwan a titulo a mangitudo kaniada: Hain, dagiti sumursurot ti jina.[11]
Idi las-ud ti maika-4 a siglo BCE, ti Mauryan a Dinastia ket dimteng a nagturay. Ti immuna nga emperador ti Mauryan, ni Chandragupta, ket nagbalin a Hain kadagiti kinaudi a paset ti panagbiagna. Isu idi ket disipulo ni Badhrabahu, ti maysa a Hain ācārya nga akinrebbeng para iti pannakaiyaddang ti Hainismo idiay abagatan nga India.[12] Ti Kalinga ket taengan idi dagiti Haina. Ti mannakigubat nga emperadorna a ni Kharavela[13] ket akinrebbeng idi para iti pannakaiyaddang ti Hainismo iti ballasiw ti Indiano a subkontinente. Ti taga-ugma a siudad ti Pithunda, kapitolio iti Kalinga, ket naipalplawag iti jaina a teksto ti Uttaradhyana Sutra a kas maysa a nangruna a sentro idi panawen ti Mahavira, ken kankanayon idi a papanan babaen dagiti agtagtagilako manipud idiay Champa.[14] Ni Rishabha, ti immuna a tirthankara, ket rinaraeman ken dinaydayawan idi idiay Pithunda ken ammo a kas ti Kalinga Jina. Idi maika-4 a siglo BCE, ni Mahapadma Nanda ket pinarukmana ti Kalinga ken nangala ti maysa nga estatua ni Rishabha manipud idiay Pithunda ken inpanna idiay kapitoliona a Magadha. Ti panagraut ni Ashoka ken ti panagay-ayat ti annuroten a Budista ket nagpakaro a nagparmek kadagiti Hain iti Kalinga. Nupay kasta, idi umuna a siglo BCE ti emperador Kharvela ket pinarukmana ti Magadha, innalana ti estatua ni Rishabha ken inkabilna idiay Udaygiri, idiay asideg ti kapitoliona a Shishupalgadh. Dagiti rukib ti Khandagiri ken Udaygiri idiay asideg ti Bhubaneswar ket isu laeng dagitoy ti nabatbati a bato a monunento ti Hain idiay Orissa.[15]
Charpentier, Jarl (1922), "Ti Pakasaritaan dagiti Hain", Ti Cambridge a Pakasaritaan ti India, vol. 1, Cambridge
Chatterjee, Ramananda (1932), Ti Moderno a Panagrepaso, vol. 52, Prabasi Press Private Limited
Cort, John E. (1995), "Dagiti Hain a Kamalig ti Pannakaammo : Dagiti Tradisional a Biblioteka idiay India", Warnakan ti Oriental a Kagimongan ti Amerikano, 115 (1): 77, doi:10.2307/605310
Koller, John M. (Hulio 2000), "Ti Syādvadā a kas ti Epistemolohiko a Tulbek iti Haina a katengngaan a Waya iti Metapisika ni Anekāntavāda", Pilosopia Daya ken Laud, Honululu, 50 (3): 628, doi:10.1353/pew.2000.0009, ISSN0031-8221, JSTOR1400182
Upadhye, A. N. (1982), Cohen, Richard J. (ed.), "Mahavira ken dagiti Insursurona", Warnakan ti Oriental a Kagimongan ti Amerikano, Oriental a Kagimongan ti Amerikano, 102 (1), doi:10.2307/601199, JSTOR601199