Մեծ ճգնաժամ

Ճգնաժամի հետևանքով տուժած քաղաքացի (Ֆլորենս Օուենս Թոմփսոն)

Մեծ ճգնաժամ, համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամ, որը տեղի է ունեցել հիմնականում 1930-ական թվականներին և սկիզբ առել Միացյալ Նահանգներից։ Մեծ ճգնաժամի ժամանակահատվածը տարբեր երկրներում տարբեր է, շատ երկրներում այն սկսվել է 1929 թվականին և ավարտվել 1941 թվականին^[1]։ Այն ամենաերկար, ամենախորը և ամենասփռված տնտեսական ճգնաժամն էր 20-րդ դարում^[2]։ 21-րդ դարում Մեծ ճգնաժամի օրինակը օգտագործում են համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամները հաղթահարելու համար^[3]։

Ճգնաժամը սկսվեց Միացյալ Նահանգներում երբ 1929 թվականի սեպտեմբերի 4-ին տեղի ունեցավ արժեթղթերի մեծ անկում, և համաշխարհային նորություններում այն հայտնի դարձավ 1929 թվականի հոկտեմբերի 29-ի ֆոնդային բորսաներ ինդեքսների աննախադեպ մեծ անկումից հետո (հայտնի որպես Սև երեքշաբթի)։ 1929-ից 1932 թվականներին համաշխարհային Համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ) ընկավ 15%-ով։ Համեմատության համար, 2008-2009 թվականների համաշխարհային ճգնաժամի արդյունքում համաշխարհային ՀՆԱ-ն ընկավ մոտ 1%^[4]։ Որոշ տնտեսություններ սկսեցին վերականգնվել 1930-ական թվականների կեսերից, սակայն շատ երկրներում Մեծ ճգնաժամի բացասական հետևանքները տևեցին մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկիզբը^[5]։

Մեծ ճգնաժամը ծանր հարված հասցրեց և հարուստ և աղքատ երկրներին։ Անձնական եկամուտը, հավաքված հարկերը, շահույթը և գները անկում ապրեցին, իսկ միջազհգային առևտուրը նվազեց ավելի քան 50%-ով։ ԱՄՆ-ում գործազրկությունը հասավ 25%-ի, իսկ շատ երկրներում այդ ցուցանիշը 33% էր։

Ամբողջ աշխարհի քաղաքներին մեծ հարված հասցվեց, հատկապես նրանց, որտեղ ծանր արդյունաբերություն մեծ տեղ էր գրավում։ Համաշխարհային պահանջարկը մեծ անկում ապրեց։ Գյուղատնտեսությունը նույնպես անմասն չմնաց, քանի որ հացահատիկի գները ընկան 60%-ով^[6][7][8]։

^[6][7][9]։

Սկիզբ

Դոու-Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշը 1928–30 թվականներին:

Տնտեսական պատմիչները սովորաբար Մեծ ճգնաժամի սկիզբ են համարում 1929 թվականի հոկտեմբերի 29-ին ԱՄՆ ֆոնդային բորսայում գների հանկարծակի անկումը։ Այուամենայնիվ^[10] որոշները կարծում են, որ այն Մեծ ճգնաժամի առիթներից էր և ոչ հիմնական պատճառը^[11]։

Չնայած Ուոլ Սթրիթի ճգնաժամին որոշ ժամանակ լավատեսությունը մնաց։ Ջոն Դևիսոն Ռոքֆելլերն ասել էր,-«Այս օրերում շատերը տուժեցին։ Իմ կյանքի 93 տարիներին ճգնաժամերը եկել և գնացել են։ Միշտ կայունությունը վերադարձել է և կվերադառնա նորից։»^[12] Ֆոնդային բորսան սկսեց աճել 1930 թվականի սկզբին` վերադառնալով 1929 թվականի մակարդակին ապրիլին։ Սակայն այն դեռ 30%-ով ցածր էր 1929 թվականի սեպտեմբերի մակարդակից^[13]։

Պետությունը և մասնավոր հոտվածը 1930 թվականի առաջին կեսին ավելի շատ ծախսեցին քան նախորդ տարվա միևնույն ժամանակահատվածում։ Մյուս կողմից հաճախորդները, որոնք մեծ կորուստներ ունեցան ֆոնդայում բորսայի անկման ժամանակ, կրճատեցին իրենց ծախսերը 10%-ով։ Բացի դրանից 1930-ական թվականների կեսերին երաշտ մեծ հարված հասցրեց ԱՄՆ-ի գյուղատնտեսությունը^[14]։

1930 թվականի կեսերին տոկոսադրույները ընկան ծացրագույն մակարդակին, սակայն սպասված դեֆլացիան և ծասխումների կրճատումը բերեց ներդրումների կրճատման^[15]։ 1930 թվականի մայիսին ավտոմեքենաների վաճառքները նվազեցին` հասնելով 1928 թվականի մակարդակին։ Գները հիմնականում անկում ապրեցին, չնայած աշխատավարձերը մնացին կայուն 1930 թվականին։

Տնտեսական ցուցանիշներ

Տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություն 1929-32 թվականներին^[16]

	ԱՄՆ	Միացյալ Թագավորություն	Ֆրանսիա	Գերմանիա
Արյունաբերական արտադրանք	−46%	−23%	−24%	−41%
Մեծածախ գներ	−32%	−33%	−34%	−29%
Միջազգային առևտուր	−70%	−60%	−54%	−61%
Գործազրկություն	+607%	+129%	+214%	+232%

Ծանոթագրություններ

1. John A. Garraty, The Great Depression (1986)
2. Charles Duhigg, "Depression, You Say? Check Those Safety Nets", The New York Times, March 23, 2008.
3. Barry Eichengreen, Hall of Mirrors: The Great Depression, The Great Recession, and the Uses-and Misuses-of History (2014)
4. Roger Lowenstein, "History Repeating," Wall Street Journal Jan 14, 2015
5. Garraty, Great Depression (1986) ch1
6. «Commodity Data». US Bureau of Labor Statistics. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
7. Cochrane, Willard W. (1958). «Farm Prices, Myth and Reality»: 15. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
8. «World Economic Survey 1932–33». Ազգերի լիգա: 43.
9. «World Economic Survey 1932–33». Ազգերի լիգա: 43.
10. Great Depression, Encyclopædia Britannica
11. «Economics focus: The Great Depression». The Economist.
12. Schultz, Stanley K. (1999). «Crashing Hopes: The Great Depression». American History 102: Civil War to the Present. University of Wisconsin–Madison. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 13-ին.
13. «1998/99 Prognosis Based Upon 1929 Market Autopsy». Gold Eagle. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 22-ին.
14. «Drought: A Paleo Perspective – 20th Century Drought». National Climatic Data Center. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 5-ին.
15. Hamilton, James (1987). «Monetary Factors in the Great Depression». Journal of Monetary Economics. 19 (2): 145–69. doi:10.1016/0304-3932(87)90045-6.
16. Jerome Blum, Rondo Cameron, Thomas G. Barnes, The European world: a history (2nd ed 1970) 885 pp.

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Մեծ ճգնաժամ կատեգորիայում։