Առաջին գիշերվա իրավունք

Վասիլի Պոլենով, Տիրոջ իրավունքը (1874), 19-րդ դարի նկարիչը պատկերել է տարեց մարդու, որն իր երիտասարդ աղջիկներին բերել է ֆեոդալ տիրոջ մոտ

Առաջին գիշերվա իրավունք, (ֆր.՝ droit du seigneur՝ ^{[Ն 1]} տիրոջ իրավունք, նաև հայտնի որպես լատին․՝ jus primae noctis^{[Ն 2]}, առաջին գիշերվա իրավունք, prima nocta), ենթադրյալ օրինական իրավունք միջնադարյան Եվրոպայում, որը թույլ էր տալիս ֆեոդալական տերերին բռնաբարել իրենց ենթակա կանանց, մասնավորապես՝ իրենց հարսանեկան գիշերներում։

Պատմաբաններ Դևիդ Ա. Ուոլքերը և Հեկտոր Մաքկենին գրել են, որ այդ «իրավունքը» կարող էր գոյություն ունենալ միջնադարյան Եվրոպայում^[1][2], բայց այլ պատմաբաններ եզրակացրել են, որ այն առասպել է, և որ դրա մասին բոլոր հիշատակումները հետագա ժամանակներից են^[3][4]։

Տերմինաբանություն

«Droit du seigneur» ֆրանսերեն արտահայատությունը բառացի թարգմանվում է որպես տիրոջ իրավունք, բայց մայրենի ֆարնսերենը նախընտրում է «droit de jambage»-ն (ֆրանսերեն: , որտեղ jambe-ը «ոտք» է) կամ droit de cuissage (ֆրանսերեն: , որտեղ cuisse-ը «ազդր» է)։

Տերմինը հաճախ օգտագործվում է լատիներեն «jus primae noctis» արտահայտության հոմանիշ, որը թարգմանվում է որպես «առաջին գիշերվա իրավունք»։

Հնագույն դարաշրջան

Շումերաբաբելական «Գիլգամեշ» էպոսում Գիլգամեշ արքան նկարագրվում է որպես նման սովորություն ունեցող․ «Նա արքա է, նա անում է, ինչ՝ ուզում է․․․ աղջկան վերցնում է մորից և օգտագործում է նրան, վերցնում է զինվորի դստերը, երիտասարդի հարսնացուին»^[5]։

Նրա ընկեր Էնկիդուի հետ նրա առաջին հանդիպումը այս գործողություններից որևէ մեկի փորձ է, որտեղ Էնկիդուին հաջողվում է կանգնեցնել նրան։

Հերոդոտոսը նման սովորույթ է նկարագրում նաև Մարմարիկայում, անտիկ Լիբիայում․

Նրանք նաև միակ ցեղն են, որի մոտ կա սովորություն թագավորի մոտ բերել բոլոր ամուսնացող կանանց, որպեսզի նա ընտրի իրեն հաճելիներին։ - Հերոդոտոս, գիրք 4

Երբ մ.թ.ա. 280 թվականին Էտրուսկների Վոլսինիի քաղաքի պլեյբեյները ըմբոստացան ազնվականների դեմ, նրանք իրենց կանանց վերցրեցին իրենց համար և ազնվականների աղջիկներին դրեցին «jus primae noctis»-ի տակ, մինչ նրանց բոլոր նախկին տերերը ում վրա ձեռքը դնում էին, կարող էին խոշտանգել մինչև մահ^[6]։

Միջնադարյան Եվրոպա

Փառատոն Իտալիայի Իվրեա քաղաքում, որը ենթադրաբար հիշեցնում է ապստամբություն առաջին գիշերվա իրավունքի դեմ։

Միջնադարյան ամուսնության տուգանքը երբեմն մեկնաբանվել է որպես «droit du seigneur»-ից հրաժարվելու վճար^[7]։ Այլընտրանքորեն դա մեկնաբանվել է որպես տիրոջը փոխհատուցում նրա հողերը լքող երիտասարդ կանանց համար^[1]։ Ըստ Բրիտանիկա հանրագիտարանի, ապացույցները ցույց են տալիս, որ դա վասալային ամուսնությունների հետ կապված դրամական հարկ էր, քանի որ զգալի թվով իրավունքներ կապված էին ամուսնության հետ^[4]։

Նմանատիպ վճարումը եկեղեցու իշխանություններին նույնպես մեկնաբանվել է որպես «droit du seigneur»-ի հարկ։ Սակայն, բրիտանացի գիտնական Վ․ Դ․ Հովարտի կարծիքով, եկեղեցին որոշ դեպքրում արգելում էր հարաբերությունները հենց առաջին ամուսնական գիշերը։ Վճարն էլ «մեղքերի թողություն» (Ինդուլգենցիա) էր եկեղեցու կողմից^[8]։

Գրականություն

• Boureau, Alain (1998 թ․ սեպտեմբեր) [1995:Albin Michel Le droit de cuissage: La fabrication d'un mythe (XIIIe–XXe siècle)]. The Lord's First Night: The Myth of the Droit de Cuissage. Translated by Cochrane, Lydia G. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-06743-8. OCLC 901480901.
• Walker, David M. (1988). A Legal History of Scotland, vol. 1. Edinburgh: T & T Clarke. ISBN 0414008162.
• Bullough, Vern L. (1991). «Jus Primae Noctis or Droit du Seigneur». The Journal of Sex Research. Vol. 28, number 2. էջեր 163–166.
• McKechnie, Hector (1930). «Jus Primae Nostis». Juridical Review. Vol. 42. էջեր 303–311.
• Howarth, WD (1971). «'Droit du seigneur': fact or fantasy». Journal of European Studies. Vol. 1, issue 4. էջեր 291–312.
• Evans, Hilary. Harlots, whores & hookers: a history of prostitution. Taplinger Pub. Co., 1979.
• Schmidt-Bleibtreu, Hermann Friedrich Wilhelm. Jus Primae Noctis im Widerstreit der Meinungen. Bonn: Röhrscheid, 1988.
• Utz, Richard. "'Mes souvenirs sont peut-être reconstruits': Medieval Studies, Medievalism, and the Scholarly and Popular Memories of the 'Right of the Lord's First Night'Կաղապար:-", Philologie im Netz 31 (2005), 49–59.
• Wettlaufer, Jörg. "The jus primae noctis as a male power display: A review of historic sources with evolutionary interpretation", in Evolution and Human Behavior Vol. 21: No. 2: pages 111–123. Elsevier, 2000.

Արտաքին հղումներ

• The Straight Dope: Did medieval lords have "right of the first night" with the local brides? Արխիվացված 2008-07-03 Wayback Machine
• Snopes: First Knight - A discussion of the droit du seigneur, or the 'right of the lord.'
• Jus primae noctis. Das Herrenrecht der ersten Nacht (in German), (in English)

Ծանոթագրություններ

1. Walker, 1988, էջ 328
2. McKechnie, 1930
3. Howarth, 1971, էջեր 311–312
4. «Droit du seigneur». Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 11-ին.
5. Mitchell, Stephen (2006). Gilgamesh: A New English Version. New York City: Free Press. էջեր 72. ISBN 978-0-7432-6164-7.
6. Von Vacano, Otto-Wilhelm, The Etruscans in the Ancient World, at 164 (Indiana University Press)(0253200814).
7. The jus primae noctis as a male power display: A review of historic sources with evolutionary interpretation Արխիվացված 2018-09-18 Wayback Machine by Jörg Wettlaufer - Evolution and Human Behavior, Vol 21, Nr. 2 (2000): 111-123
8. Howarth, 1971, էջեր 301–302

Նշումներ

1. Pronunciation: English: /ˌdrwʌ də sɛnˈjɜːr/ DRWUH də sen-YUR, /[invalid input: 'alsous']ˌdrwɑː də seɪnˈjɜːr/ DRWAH də sayn-YUR, ֆրանսերեն: .
2. English: /dʒʌs ˌpraɪmi ˈnɒktɪs/ juss PRY-mee NOK-tiss, Classical Latin: [[Միջազգային հնչյունական այբուբեն|[juːs ˈpriːmae̯ ˈnɔktɪs]]].

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Առաջին գիշերվա իրավունք» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 526)։