Ամուսնական պայմանագիր

Ամուսնական պայմանագիր՝ ամուսնացող անձանց համաձայնություն, որով ամրագրվում են ապագա ամուսինների իրավունքներն ու պարտականություններն ամուսնության ընթացքում և բաժանման դեպքում։ Ամուսնական պայմանագրի բովանդակությունը կարող է խիստ տարբեր լինել, սակայն հիմնականում այն վերաբերում է ունեցվածքի բաժանման և ընտանեկան պարտականությունների բաժանմանը, աջակցությանը բաժանման դեպքում։ Նրանք կարող են դրույթներ ներառել նաև ընտանիքի եկամուտների բաժանման վերաբերյալ ամուսնական դավաճանության հիմքով բաժանվելիս։ Որոշ երկրներում, ներառյալ Բելգիան և Հոլանդիան, ամուսնական պայմանագիրը կարգավորում է զույգի հարաբերությունները ոչ միայն ամուսնալուծության դեպքում, այլև ամուսնության ընթացքում, օրինակ՝ սնանկության դեպքում։ Շատ երկրներում, ինչպես Կանադայում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում և Գերմանիայում, կան ամուսնական ռեժիմներ։

Իրավական ճանաչումը

Տարբեր երկրներում տարբեր է ամուսնական պայմանագրեր կազմելու, դրանց ուժի մեջ մտնելու կարգը։

Ավստրալիա

Ավստրալիայում ամուսնական պայմանագրերը պաշտոնապես ճանաչվեցին 1975 թվականին՝ Ավստրիական ընտանեկան իրավունքի ակտով^[1]։

Կանադա

Ամուսնական պայմանագրերը Կանադայում կարգավորվում են տարածքային օրենսդրությամբ։ Ամեն մի նահանգ և տերիտորիա ճանաչում է ամուսնական պայմանագիրն իր օրենսդրությամբ։ Օրինակ՝ Օնտարիոյում կոչվում են ամուսնական պայմանագրեր և ճանաչվում Ընտանեկան օրենքի ակտի 52-րդ հոդվածով^[2]։

Մայրցամաքային Եվրոպա

Ամուսնական պայմանագիր, Յան Յոզեֆ Հորմեն Երիտասարդ, 1768

Ամուսնական պայմանագրերն վաղուց օրինական են ճանաչվել եվրոպական այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Ֆրանսիան, Բելգիան, Հոլանդիան, Գերմանիան, Լեհաստանը, Շվեյցարիան, Շվեդիան, Դանիան, Նորվեգիան և Ֆինլանդիան։ Չնայած այս երկրներից սահմանափակումներ կան դատարանի կողմից այս պայմանագրերը վավեր ճանաչելու համար, բոլոր այս երկրներում ամուսնական պայմանագրերը պետք է վավերացվեն նոտարական եղանակով։ Նշված երկրներից շատերում ամուսնական պայմանագրերը կարգավորվում են նաև համատեղ սեփակամության և սնանկության դեպքում գումարի հարցերը ու կարող են օգնել ամուսնության վերաբերյալ վեճերով հայցերի հարուցմանը և լուծմանը։ Օրինակ՝ այն հարցերը, երբ մի կողմը անօրինական կերպով վաճառել կամ գրավ է դրել իր ամուսնուն պատկանող գույքը։

Հնդկաստան

Հնդկաստանում ամուսնական պայմանագրերը հազվադեպ են հանդիպում և կարգավորված չեն օրենքներով։ Ինչևէ, բնակչության շրջանում ամուսնալուծությունների թվի աճը հանգեցնում է ամուսնական պայմանագրերի նկատմամբ հետաքրքրության աճին։ Որոշ իրավաբաններ գտնում են, որ ամուսնական պայմանագրերը Հնդկաստանում անօրինական են։ Ինչևէ, որոշ դեպքերում պայմանագրեր ստորագրվում են, օրինակ՝ հարուստ ամուսինների դեպքում։ Բայց այդ պայմանագրերը չպետք է հակասեն գոյություն ունեցող օրենքներին, օրինակ՝ Հինդու ամուսնական ակտին։ Սակայն մինչ օրս ոչ մի դատարան ամուսնական պայմանագիրը կիրարկելու դիմում չի ստացել^[3]։

Այս պայմանագրերը ծագում են 1872 թվականի հնդկական պայմանագրից։ Դրա 10-րդ հոդվածը սահմանում է, որ այս պայմանավորվածությունները կարող են պայմանագիր համարվել, եթե կնքվել են երկու կողմերի ազատ կամահայտնությամբ^[4][5]։ Գոան հնդկական միակ նահանգն է, որտեղ ամուսնական պայմանագիրը իրավաբանորեն ընդունելի է, ինչպես Պորտուգալիայի 1867 թվականի քաղաքացիական օրենսգրքում։ Ամուսնական պայմանագիրը կարող է կնքվել ամուսնության ժամանակ ամուսնացողների միջև և սահմանել ունեցվածքային հարաբերությունները ամուսինների միջև^[6][7]։

Անգլիա և Ուելս

Պատմականորեն ամուսնական պայմանագրերն Անգլիայում և Ուելսում ընդունված չեն եղել։ Այժմ էլ իրավիճակը հիմնականում այդպիսին է, չնայած 2010 թվականին Գերագույն դատարանը գերմանացիներ Քեթրին Ռեդմախերի ու Նիքոլաս Գարանտինոյի գործով որոշում կայացրեց^[8] , ըստ որի՝ այս պայմանագրերը կարևոր նշանակություն ստացան ամուսնալուծության գործերով^[9]։

ԱՄՆ

Ներկայումս ԱՄՆ-ում ամուսնական պայմանագրերը ճանաչված են, չնայած ոչ միշտ են կիրառվել։ Երկու կողմերը պիտի իրավաբաններ ունենան՝ իրենց ներկայացնելու համար, որպեսզի երաշխավորվի պայմանագրի օրինականությունը։ Որոշ դեպքերում կողմերը մասնավոր դատավոր են վարձում պայմանագրի կնքմանը ներկա լինելու համար, որպեսզի վստահ լինեն, որ ոչ մի կողմը պայմանագիրը չի կեղծի։ Որոշ փաստաբաններ առաջարկում են ստորագրումը նկարահանել^[10]։

Ամուսնական պայմանագրերը ապահարզանի դեպքում ունեցվածքի բաժանման հարցը մեծապես լուծում են։ Դրանք, չնայած, ամրագրում են եկամուտների միայն մի մասը և վերջնական խոսքը չեն։ Այնուամենայնիվ, դրանք կարող են շատ արդյունավետ լինել և սահմանափակել կողմերի իրավունքները։ Պայմանագիրը ոչ միայն կարող է ամրագրել, թե ինչ կլինի ապահարզանի դեպքում, այլև այն, թե ինչ է լինում կողմերի մահվան դեպքում։ Նրանք պայմանագրի ձևով կարող են ձևակերպել նաև կտակը, ամուսնու անունից հանդես գալու իրավունքը և այլն։ Ամուսնական պայմանագիրը վավեր է, եթե կա ամուսնություն։ Կողմերը կարող են կնքել նաև հետամուսնական պայմանագիր։ ԱՄՆ-ում ամուսնական պայմանագրերը ճանաչված են բոլոր 15 նահանգներում և Կոլումբիայում։ Շատ տեղերում պայմանագրի վավերության համար անհրաժեշտ է 5 վավերապայմանների առկայություն․

1. պայմանագիրը պիտի կնքված լինի գրավոր,
2. կողմերի կամքը պետք է արտահայտված լինի ազատորեն,
3. պայմանագրի արդար կիրառում,
4. պայմանագիրը չի կարող չպարունակել հիմնական սկզբունքները,
5. երկու կողմերը պետք է կիրառեն պայմանագիրը։

Ամուսնական պայմանագրերն ԱՄՆ-ի նահանգներում չեն կարգավորում երեխաների հետ կապված հարցերը։ Սա բացատրվում է նրանով, որ երեխաներին վերաբերող հարցերը պետք է լուծվեն բացառապես ի շահ երեխաների։ Ինչևէ, սա վիճելի հարց է․ շատերը գտնում են, որ քանի որ երեխաների հարցը ամուսնալուծությունների ժամանակ ամենավիճելին է, կողմերին պետք է հնարավորություն տրվի այն կարգավորել իրենց ամուսնական պայմանագրով^[11] Որոշ հանգամանքներում դատարանները կարող են մերժել պայմանագրի որոշ պայմանների կիրառումը։ Օրինակ՝ 2007 թվականի ապրիլին Նյու Ջերսիի բողոքարկման դատարանը մերժեց կիրառել մի պայմանագիր, որով կինը հրաժարվում էր ամուսնու դրամական խնայողությունների նկատմամբ հետաքրքրությունից։ Նյու Ջերսիի դատարանը նշում էր, որ երբ կողմերը կիրառել են պայմանագիրը, չէին կարող կանխատեսել, որ ամուսինը կնոջը փողերից հեռու պահելու համար աստիճանաբար ավելի շատ գումար է ներդնելու որպես խնայողություն։

Կալիֆորնիայում քննվեց մի գործ (Hall v. Hall, 222 Cal. App. 3d 578 (1990))^[12], որը կիրառեց բանավոր ամուսնական պայմանագիրը՝ ունեցվածքի բաժանման հարցով, սակայն հետագայում տուժող կողմը փոխել էր բանավոր պայմանագրի կնքման ժամանակ ունեցած իր դիրքորոշումը։ Նոտարական վավերացում այժմ չի պահանջվում, թեև դա տարածված է։ Որոշ պահանջներ կան այն դեպքերի համար, երբ կողմերը պայմանագիրը ստորագրում են առանց փաստաբանի։ Կողմերը ամուսնական պայմանագիրը գրելուց հետո պետք է սպասեն 7 օր, ապա ներկայացնեն պայմանագիրը նախադիտման ստորագրելուց առաջ։ Սակայն եթե նրանք արդեն ամուսնացած են, 7 օրվա սահմանափակումն արդեն չի գործում։ Ամուսնական պայմանագրերը սովորաբար կնքվում են ամիսներ շարունակ բանակցելուց հետո, և ճիշտ չէ դրանց կնքումը թողնել վերջին վայրկյանին։ Եթե ամուսնական պայմանագիրը ամուսնալուծության դեպքում լրացուցիչ գումարի վճարում է նախատեսում, այն կարող է դիտվել որպես ամուսնալուծության խթան։ Փաստաբանները պետք է համոզված լինեն, որ կողմերն այս հանգամանքը չեն չարաշահում։

Դատարանները չեն կիրառում նաև այնպիսի պայմանագրեր, որոնք սահմանում են, թե, օրինակ, ով պետք է լվանա ամանները կամ երեխաներն ինչ կրոն պետք է դավանեն^[13]։

Հետամուսնական պայմանագրերը Կալիֆորնիական իրավունքում յուրահատուկ կերպով են ստորագրում։ Այս պայմանագրերը դասվում են այն հատուկ պայմանագրերի խմբին, որոնք ֆիդուցիար են՝ հիմնվում են բստահության վրա։ Կանխավարկած կա, որ հետամուսնական պայմանագրերում ոչ մի կողմ չպետք է առավելություն ստանա։ Ի տարբերություն այլ պայմանագրերի, ամուսնականի կնքման համար տուրք չի պահանջվում վճարվել։ Ամուսնական պայմանագիրը դատարանում կարող է քննվել դարբեր ձևերով^[14]։

Հարավային Աֆրիկա

Հարավային Աֆրիկայում քաղաքացիական ամուսնության համար պետք է դուրս լինի ունեցվածքի համայնքից, պայմանագիրը պետք է վավերացվի նոտարական եղանակով և գրանցվի հատուկ գրասենյակում կնքելուց հետո երեք ամսվա ընթացքում։ Եթե անձինք մինչ ամուսնանալն անձինք ունեցվածք ունեն, ապա ամուսնությունից հետո դա շարունակում է մնալ նրանց սեփականությունը։

Թաիլանդ

Թաիլանդի օրենսդրությամբ ամուսնական պայմանագիրը ճանաչվում է Թաիլանդի քաղաքացիական և առևտրային օրենսգրքով^[15]։ Պայմանագիրը պետք է բավարարի հետևյալ պահանջներին․

1. Այն պետք է գրավոր լինի և ստորագրված կողմերի կողմից։
2. Պետք է լինի առնվազն երկու վկա։
3. Պայմանագիրը պետք է գրանցվի այնտեղ, որտեղ գրանցվում են ամուսնությունները։

Այս պայմանները սահմանված են Թաիլանդի առևտրային և քաղաքացիական օրենսգրքի 1466-րդ հոդվածում։

Միջնորդություն

Ամուսնական պայմանագրի միջնորդությունն ամուսնական պայմանագիր կնքելու այլընտրանքային եղանակ է։ Այս պրոցեսում միջնորդը հանդիպում է ունենում կողմերի հետ և նրանց հետ քննարկում պայմանագրի բոլոր հարցերը, ինչպիսիք են երեխաների ծնունդից հետո աշխատելու, խնայողության, ունեցվածքի բաժանման և այլ հարցերը։ Նշանված զույգը կայացնում է պայմանագրի կնքման համար անհրաժեշտ բոլոր որոշումները միջնորդի օգնությամբ։ Նրանք կազմում են նախնական պայմանագիրը և հանձնում իրենց փաստաբաններին։ Միջնորդի միջոցով կնքված պայմանագիրը ավելի էժան է, որովհետև չեն վճարում մեծ գումար փաստաբաններին և որոշումները միասին են կայացնում։

Կաթոլիկություն

Ամուսնական պայմանագրերը կարգավորվում են քաղաքացիական իրավունքով, ուստի կաթոլիկ եկեղեցին սովորաբար այս հարցը չի շոշափում։ Պրակիտայում ամուսնական պայմանագրերը եկեղեցական օրենքներով կարգավորվել են մի քանի եղանակով։ Օրինակ՝ դրանք չեն կարող ապագային վերաբերող այնպիսի դրույթներ պարունակել, ինչպիսիք են ապահարզանի դեպքում գույքի բաժանման հարցերը։ Եկեղեցական օրենսգիրքն ամրագրում է, որ ամուսնության պայմաններն ապագայի մասին չեն կարող վավեր լինել։ Եկեղեցական օրենսգրքի մեկնաբանություններում բացատրվում է, որ այս պայմանը պետք է մեկնաբանենք հետևյալ կերպ․ կողմերը չեն կարող այնպիսի հանգամանքների մասին գրել, որոնց տեղի ունենալու հարցը դեռ հստակ չէ։ Այսպիսի ցանկացած պայման պայմանագիրն անվավեր է դարձնում։

Հուդայականություն

Հուդայականության մեջ ամուսնական պայմանագիրը կոչվում է «ketubah»: Այն ստորագրվում և բարձրաձայն կարդացվում է ամուսնության արարողության ժամանակ։ Այն ներառում է ամուսնու խոստումը հարսնացուին աջակցելու, նրան մթերքով, հագուստով, ինչպես նաև կնոջ կյանքն ապահովելու խոստում ամուսնալուծության կամ ամուսնու մահվան դեպքում։ Եթե այս պայմանները չբավարարվեն, կինը կարող է թողնել ամուսնուն։ 2004 թվականին Հարավային Աֆրիկայի Գերագույն դատարանը որոշում ընդունեց Յոհաննեսբուրգից մի բիզնեսմենի դեմ, որովհետև նա հրաժարվել էր նախկին կնոջը ալիմենտ վճարել^[16]։

Իսլամ

Իսլամում ամուսնական պայմանագրերն ավանդաբար կոչվում են Aqd qeran, aqd nekah կամ aqd zawaj, կիրառվում են արաբական ու իսլամական երկրներում։ Ինչևէ, Եգիպտոսում, Սիրիայում, Պաղեստինում, Հորդանանում և Լիբանանում հայտնի են Katb el-Kitab անվամբ։ Երկար ժամանակ դրանք համարվել են մուսուլմանների ամուսնության կարևոր մասը և ստորագրվում են ամուսնական արարողության ժամանակ։ Հուդայականության նման մուսուլմանական ամուսնական պայմանագրերը ևս ամրագրում են փեսայի իրավունքները կնոջ նկատմամբ կամ այլ անձանց նկատմամբ, ովքեր մասնակցում են դատալսումներին։

Ամուսնական պայմանագիրը ՀՀ-ում

Ամուսնական պայմանագիրը ՀՀ-ում կարգավորվում է ՀՀ ընտանեկան օրենսգրքով, 27-31-րդ հոդվածներով։ Այդ հոդվածները սահմանում են, որ․

• Ամուսնական պայմանագիրը ամուսնացող անձանց համաձայնությունն է կամ ամուսինների համաձայնությունը, որով որոշվում են ամուսինների գույքային իրավունքն ու պարտականությունները ամուսնության և (կամ) այն լուծվելու ընթացքում։
• Ամուսնական պայմանագրի կնքումը

1. Ամուսնական պայմանագիրը կարող է կնքվել ինչպես մինչև ամուսնության պետական գրանցումը, այնպես էլ ամուսնության ցանկացած ժամանակահատվածում։
2. Ամուսնության պետական գրանցումից առաջ կնքված ամուսնական պայմանագիրն ուժի մեջ է մտնում ամուսնության պետական գրանցման պահից։
3. Ամուսնական պայմանագիրը կնքվում է գրավոր և ենթակա է նոտարական վավերացման։

• Ամուսնական պայմանագրով ամուսինները կարող են փոփոխել ընդհանուր սեփականության շրջանակը, սահմանել համատեղ, բաժնային կամ յուրաքանչյուրի սեփականություն՝ ամուսինների ողջ գույքի, դրա առանձին տեսակների կամ ամուսիններից յուրաքանչյուրի գույքի նկատմամբ։Ամուսնական պայմանագիրը կարող է կնքվել ինչպես ամուսինների առկա, այնպես էլ հետագայում ձեռք բերվելիք գույքի նկատմամբ։
• Ամուսիններն իրավունք ունեն ամուսնական պայմանագրով որոշելու միմյանց ապրուստը հոգալու իրենց փոխադարձ իրավունքներն ու պարտականությունները, միմյանց եկամուտներին մասնակցելու եղանակները, իրենցից յուրաքանչյուրի կողմից ընտանեկան ծախսեր կատարելու կարգը, այն գույքը, որ պետք է հանձնվի իրենցից յուրաքանչյուրին ամուսնալուծվելիս, ինչպես նաև իրավունք ունեն ամուսնական պայմանագրով նախատեսելու իրենց գույքային հարաբերություններին վերաբերող ցանկացած այլ նորմեր։ Ամուսնական պայմանագրով նախատեսված իրավունքներն ու պարտականությունները կարող են սահմանափակվել որոշակի ժամկետով կամ կախման մեջ դրվել որոշակի պայմանների վրա հասնելուց կամ հակառակը։ Ամուսնական պայմանագիրը չի կարող սահմանափակել ամուսինների իրավունակությունը կամ գործունակությունը, իրենց իրավունքների պաշտպանության համար դատարան դիմելու նրանց իրավունքը, կարգավորել ամուսինների միջև անձնական ոչ գույքային հարաբերությունները, երեխաների նկատմամբ ամուսինների իրավունքներն ու պարտականությունները, նախատեսել անաշխատունակ անապահով ամուսնու ապրուստի միջոց պահանջելու իրավունքը սահմանափակող նորմ, ներառել այլ պայմաններ, որոնք ամուսիններից մեկին դնում են անբարենպաստ իրավիճակի մեջ կամ հակասում են ընտանեկան օրենսդրության հիմնական սկզբունքներին։
• Ամուսնական պայմանագիրն ամուսինների համաձայնությամբ կարող է փոփոխվել կամ լուծվել ցանկացած ժամանակ։ Ամուսնական պայմանագիրը փոփոխվում և լուծվում է ամուսնական պայմանագիր կնքելու համար սահմանված կարգով։ Ամուսնական պայմանագրի կատարումից միակողմանի հրաժարում չի թույլատրվում։
• Ամուսիններից մեկի պահանջով ամուսնական պայմանագիրը կարող է փոփոխվել կամ լուծվել դատական կարգով՝ պայմանագրերի փոփոխման և լուծման համար քաղաքացիական օրենսդրությամբ սահմանված հիմքերով ու կարգով։
• Ամուսնական պայմանագրի գործողությունը դադարում է ամուսնության դադարման պահից, բացառությամբ այն պարտավորությունների, որոնք ամուսնական պայմանագրով նախատեսված են ամուսնությունը դադարելուց հետո ընկած ժամանակաշրջանի համար։
• Դատարանը կարող է ամուսնական պայմանագիրն անվավեր ճանաչել ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն՝ գործարքների անվավերության մասին Քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված հիմքերով։
• Դատարանը կարող է նաև ամուսնական պայմանագիրն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն անվավեր ճանաչել ամուսիններից մեկի պահանջով, եթե այդ պայմանագրի պայմանները տվյալ ամուսնուն դնում են ծայրահեղ անբարենպաստ իրավիճակի մեջ։ Ամուսնական պայմանագրի` սույն օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 3-րդ մասի այլ պահանջները խախտող պայմաններն առ ոչինչ են։

Արտաքին հղումներ

• ՀՀ ընտանեկան օրենսգիրք

Ծանոթագրություններ

1. «FAMILY LAW ACT 1975 - SECT 90C». Commonwealth Consolidated Acts. Australasian Legal Information Institute. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 18-ին.
2. «Prenuptial Agreements by Province». Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 1-ին.
3. «Legally bound: Pre-nuptial agreements have no legal sanctity in India yet a few rich and affluent insist on signing them». Business Standard. 2012 թ․ հուլիսի 21. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
4. Կաղապար:Cite act
5. Կաղապար:Cite act
6. «I do — and I want». The Telegraph (India). 2015 թ․ նոյեմբերի 25. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
7. «Why marriages are made in Goa». DNA India. 2008 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
8. Bowcott, Owen (2010 թ․ հոկտեմբերի 20). «Prenup agreement enforced under UK law». The Guardian. London.
9. «Supreme Court rules in favour of pre-nuptial agreement». BBC News. 2010 թ․ հոկտեմբերի 20.
10. California Family Code 1612(c).
11. JAMES ANDREW MILLER (2007 թ․ հուլիսի 16). «Preparing for a Broken Home». The New York Times. The New York Times Company. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 18-ին.
12. «Hall v. Hall (1990)». Justia, US Law, California Case Law. Justia. 1990 թ․ հուլիսի 26. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 18-ին.
13. «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 29-ին.
14. see generally, Krause, Elrod, Garrison & Oldham, "Family Law: Cases, Comments, and Questions", Thomson West, St. Paul MN (2003) ISBN 0-314-26377-2
15. Ամուսնական պայմանագիրը Թաիլանդում
16. http://www.bregmans.co.za/court-upholds-jewish-orthodox-right-of-excommunication/