Ամերիկա-չինական առևտրային պատերազմ

Ամերիկա-չինական առևտրային պատերազմ, Միացյալ Նահանգների և Չինաստանի միջև տնտեսական կոնֆլիկտ (առևտրային պատերազմ), որը սրվել է 2018 թվականին։

Նախապատմություն

Նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում (2016 թվականի աշուն) Դոնալդ Թրամփը բազմիցս քննադատել Է Չինաստանի հետ առևտրային հարաբերությունները՝ մասնավորապես հայտարարելով, որ Չինաստանը «բռնության է ենթարկում մեր երկիրը»^[1][2]։ Ընտրվելուց հետո Թրամփը դարձել է 1979 թվականից ի վեր ԱՄՆ-ի առաջին ընտրված նախագահը, որն ուղղակիորեն զանգահարել է Թայվանի նախագահին, ինչը գնահատվել է որպես ոչ բարեկամական քայլ ՉԺՀ-ի նկատմամբ, որը հավատարիմ է «մեկ Չինաստանի» քաղաքականությանը։

2017 թվականի ապրիլին Սի Ցզինպինն այցելել է Միացյալ Նահանգներ՝ առաջին անգամ հանդիպելով Թրամփի հետ։ 2017 թվականի նոյեմբերին Դոնալդ Թրամփն իր ասիական շրջագայության ընթացքում այցելել է Պեկին։

2017 թվականին ԱՄՆ-ի և ՉԺՀ-ի միջև առևտրաշրջանառությունը կազմել է 710,4 միլիարդ դոլար, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ից արտահանումը՝ 187,5 միլիարդ դոլար, ԱՄՆ ներմուծումը՝ 522,9 միլիարդ դոլար։ Այսպիսով՝ Չինաստանի հետ ԱՄՆ-ի առևտրային դեֆիցիտը կազմել է 335,4 մլրդ դոլար^[3]։

2017 թվականին ԱՄՆ ներմուծման հիմնական ճյուղերն էին^[3]՝

• էլեկտրական սարքավորումներ - 146 միլիարդ դոլար,
• մեքենաներ և սարքավորումներ - 110 միլիարդ դոլար,
• կահույք և անկողնային պարագաներ - 32 միլիարդ դոլար,
• խաղալիքներ և սպորտային սարքավորումներ - 26 միլիարդ դոլար,
• պլաստմասսա - 16 միլիարդ դոլար,
• ծառայություններ - 17 միլիարդ դոլար.

Նույն ժամանակ ԱՄՆ-ն արտահանել է Չինաստան^[3]՝

• ծառայություններ - 58 միլիարդ դոլար,
• ինքնաթիռներ - 16 միլիարդ դոլար,
• մեքենաներ և սարքավորումներ - 13 միլիարդ դոլար,
• գյուղատնտեսական արտադրանք - 13 միլիարդ դոլար,
• ավտոմեքենաներ - 13 միլիարդ դոլար,
• էլեկտրական սարքավորումներ - 12 միլիարդ դոլար.

2017 թվականի օգոստոսին Դոնալդ Թրամփը հետաքննություն է նախաձեռնել Չինաստանի կողմից ԱՄՆ-ի մտավոր սեփականության գողության վերաբերյալ։ Հետաքննությունը հանձնարարվել է ԱՄՆ առևտրային ներկայացուցչին^[4]։

Պատմություն

2018 թվականի հունվարի 23-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը երկիր ներմուծվող արևային վահանակների համար սահմանել է 30% տարիֆ։ Տարիֆը գործեց 4 տարի՝ տարեկան նվազելով 5%-ով՝ հասնելով 15%-ի^[5]։ Բացի այդ, սահմանվել է կենցաղային մեծ լվացքի մեքենաների ներկրման սակագին (ներկրված առաջին 1,2 միլիոնի համար՝ 20%, հաջորդների համար՝ 50%), այդ սակագինը կգործի 3 տարի, ինչպես նաև աստիճանաբար կնվազի մինչև 16% առաջին 1,2 միլիոնի համար, իսկ հաջորդների համար՝ մինչև 40%^[6]։ Չինաստանը՝ արևային վահանակների արտադրության համաշխարհային առաջատարը, իր «մեծ հիասթափությունն» է հայտնել ԱՄՆ-ի նման գործողությունների կապակցությամբ^[7]։

2018 թվականի մարտին Չինաստանի կողմից մտավոր սեփականության գողության վերաբերյալ ԱՄՆ առևտրի ներկայացուցչի հետաքննության արդյունքում պարզվել է, որ Չինաստանը օգտագործում է խտրական պրակտիկա, որը վնասում է ամերիկյան առևտրին։ Մարտի 22-ին Դոնալդ Թրամփը որոշել է նախապատրաստել և հրապարակել մաքսատուրքերի ցուցակը, որոնք կբարձրացվեն հետաքննության արդյունքների կապակցությամբ, ինչպես նաև հետաքննություն նախաձեռնել Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության շրջանակներում բացահայտված փաստերի վերաբերյալ և մտածել ԱՄՆ տնտեսության ռազմավարական ճյուղերում ՉԺՀ-ի ներդրումների սահմանափակմանն առնչվող միջոցառումների մասին^[8][9]։

Ապրիլի սկզբին հրապարակվել է մոտ 1300 ապրանքների ցուցակ, որոնց ներմուծման մաքսատուրքերը Չինաստանից պետք է ավելանան 25%-ով։ Ցուցակը ներառել է մի շարք ապրանքներ՝ էլեկտրոնիկա, ինքնաթիռների պահեստամասեր, արբանյակներ, բժշկական ապրանքներ, սարքավորումներ և այլն, որոնց Չինաստանից ԱՄՆ ներմուծման ընդհանուր ծավալը կազմում էր մոտ 50 միլիարդ դոլար^[10]։

Ապրիլի 1-ին Չինաստանը պատասխանել է ամերիկացիների գործողություններին՝ լրացուցիչ մաքսատուրքեր սահմանելով ԱՄՆ-ից ներկրվող մսի, մրգերի և այլ ապրանքների համար։ Մասնավորապես, խոզի մթերքի և ալյումինե ջարդոնի համար սահմանվել է 25% մաքսատուրք, շուրջ 120 տարբեր ապրանքների համար (ընկույզից մինչև խնձոր և հատապտուղ)՝ 15% մաքսատուրք։ ԱՄՆ-ից Չինաստան նման ապրանքների ներմուծումը 2017 թվականին կազմել է 3 միլիարդ դոլար^[11]։

2018 թվականի հունիսի 15-ին լուրեր են տարածվել ԱՄՆ նախագահի կողմից Չինաստանից 50 միլիարդ դոլար ընդհանուր արժողությամբ մի շարք ապրանքների համար 25% մաքսատուրքեր սահմանելու նախապատրաստման մասին^[12]։ Մաքսատուրքերը պայմանավորված են ինչպես ամերիկյան արտադրողի պաշտպանությամբ, այնպես էլ Չինաստանի՝ մտավոր իրավունքների խախտման մեղադրանքներով^[13]։

Առևտրային պատերազմը մինչև 2018 թվականի հուլիսի 6-ը հանգեցրել է նրան, որ Չինաստանը և ԱՄՆ-ը 68 միլիարդ դոլար արժողությամբ ապրանքների վրա առևտրային մաքսատուրքեր են սահմանել^[14]։ «Թրամփի որոշումը Չինաստանին առևտրային պատերազմ հայտարարելն է», - Բլումբերգին ասել է Վեյ Ցզիանգոն^[15]։

2018 թվականի օգոստոսի 8-ին ՉԺՀ Պետխորհրդին առընթեր մաքսային տուրքերի կոմիտեն որոշում է ընդունել 2018 թվականի օգոստոսի 23-ից 25 տոկոսի չափով լրացուցիչ մաքսատուրքեր սահմանել մոտ 16 միլիարդ դոլար ընդհանուր արժողությամբ ամերիկյան ապրանքների համար։

2018 թվականի օգոստոսի 23-ին ԱՄՆ կառավարությունը Չինաստանից ներմուծվող ապրանքների համար սահմանել է 25% մաքսատուրք, ցանկում ներառված է 279 անուն չինական արտադրանք՝ 16 միլիարդ դոլար ընդհանուր արժեքով։ Նույն օրը՝ օգոստոսի 23-ին, Չինաստանը հայց է ներկայացրել Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն (ԱՀԿ)՝ կապված ԱՄՆ ներմուծման մաքսատուրքերի այս սահմանման հետ^[16]։

2018 թվականի վերջից մինչև 2019 թվականի սկիզբը ակտիվ բանակցություններ են ընթացել։

2019 թվականի մայիսի 10-ին ԱՄՆ-ն ավելացրել է չինական արտադրանքի մաքսատուրքը ընդհանուր առմամբ 200 միլիարդ դոլարով։ Չինական արտադրանքի մաքսատուրքերի ավելացումից հետո ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել է ամերիկյան արտադրողներին ՉԺՀ տարածքից դուրս բերելու մտադրության մասին^[17]։

2019 թվականի հունիսի 28-ին ԱՄՆ նախագահ Թրամփը հանդիպել է Չինաստանի նախագահ Սի Ցզինպինի հետ G-20 գագաթնաժողովի շրջանակներում^[18]։

2019 թվականի օգոստոսի 23-ին ԱՄՆ-ն հայտարարել է, որ հոկտեմբերի 1-ից Չինաստանից 250 միլիարդ դոլար արժողությամբ ապրանքները, որոնք ներկայումս ենթակա են 25% մաքսատուրքի, ենթակա կլինեն 30% մաքսատուրքի։ ՉԺՀ-ից մնացած 300 միլիարդ դոլարի արտադրանքը, որը հարկվել է 10% սակագներով, կհարկվի 15% սակագներով^[19]։

Սանկցիաներ ընդդեմ «Հուավեյի»

«Հուավեյ» (Huawei) ընկերությունը կասեցրել է ԱՄՆ-ում միաձուլումների և ձեռքբերումների ցանկացած գործարքը։

«Հուավեյ» ընկերության ֆինանսական տնօրեն Մեն Վանչժոուի ձերբակալվել է (2018 թվականի դեկտեմբեր)՝ ամերիկյան առևտրային պատժամիջոցները խախտելու մեղադրանքով։

2019 թվականի մայիսին բրիտանական ARM-ը, ԱՄՆ իշխանությունների ցուցումով, կասեցրել է բոլոր հարաբերությունները Հուավեյի հետ (դա սահմանափակել է իր սեփական Kirin պրոցեսորներ արտադրելու նրա հնարավորությունը)․ ամերիկյան ընկերություններին Հուավեյի հետ համագործակցելու արգելք է նաև Google-ը (Android OS-ի թարմացումների արգելում, Google-ի ծառայություններ և Google Play հավելվածների խանութ մուտքի արգելում), Intel, Qualcomm և այլ ամերիկյան ընկերություններ։

Վաշինգտոնը նաև պատժամիջոցներ է սահմանել ՉԺՀ-ում չիպերի խոշորագույն արտադրողի՝ SMIC ընկերության նկատմամբ՝ զրկելով նրան սարքավորումներից, տեխնոլոգիաներից և ամերիկյան ընկերություններին կիսահաղորդիչներ վաճառելու հնարավորությունից (դա հանգեցրել է նրան, որ վախենալով նոր սահմանափակումներից և լինելով մոլորակի գլխավոր գործարանը՝ Չինաստանը կտրուկ, 50%-ով (2021 թվականի առաջին եռամսյակում), ավելացրել է չիպերի գնումները Թայվանում, որը չիպերի հիմնական համաշխարհային արտադրողն է)^[20]։

Կարգավորման փորձեր

2019 թվականի հոկտեմբերին ԱՄՆ-ն և Չինաստանը առևտրի ոլորտում մասնակի համաձայնության են հասել. Պեկինը համաձայնել է մեծացնել ամերիկյան գյուղատնտեսական արտադրանքի գնումները, ԱՄՆ-ն իր կողմից գնացել է չինական ներմուծման առևտրային մաքսատուրքերի թուլացման^[21][22]։

2019 թվականի նոյեմբերին Չինաստանի առևտրի նախարարության խոսնակ Գաո Ֆենգը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն և Չինաստանը պայմանավորվել են աստիճանաբար նվազեցնել ապրանքների մատակարարման փոխադարձ տուրքերը։ Նրա խոսքով՝ սակագները կնվազեն նույն տեմպով և նույն ծավալով^[23]։

2020 թվականի հունվարի 15-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը և ՉԺՀ Պետական խորհրդի փոխվարչապետ Լյու Հեն համաձայնագիր են ստորագրել երկկողմ առևտրային վեճերի կարգավորման գործարքի առաջին փուլի մասին։ Գործարքի առաջին փուլը կոչված է «ապահովելու ԱՄՆ-ի մտավոր սեփականության անվտանգությունը», «դադարեցնելու տեխնոլոգիաների հարկադիր փոխանցումը», «զգալիորեն ընդլայնելու ամերիկյան գյուղատնտեսական ոլորտը», «վերացնելու խոչընդոտները ամերիկյան ֆինանսական հատվածի համար», «դադարեցնելու արժութային մանիպուլյացիան Չինաստանի կողմից», «վերականգնելու հավասարակշռությունը ամերիկա-չինական առևտրային հարաբերություններում», «արդյունավետորեն կարգավորելու [երկկողմ] վեճերը առևտրում»։ Առևտրային համաձայնագրի ծավալը 2020 թվականին կգերազանցի 200 միլիարդ դոլարը և տարեկան կաճի։

2020 թվականի օգոստոսի 19-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հրաժարվել է բանակցություններ վարել չինական կողմի հետ՝ ՉԺՀ-ին մեղադրելով ամբողջ աշխարհում COVID-19 վիրուսի տարածման մեջ^[24]։

2021 թվականի հունվարին ԱՄՆ հեռացող նախագահ Դոնալդ Թրամփը որոշում է կայացրել սահմանափակել ցանկացած տրանսակցիա չինական ութ հավելվածների սեփականատերերի հետ՝ ներառյալ Alipay և WeChat Pay վճարային համակարգերը^[25]։

Նախագահի պաշտոնից Թրամփի հեռանալուց անմիջապես հետո ՉԺՀ-ի իշխանությունները որոշում են կայացրել պատժամիջոցներ սահմանել ԱՄՆ 28 քաղաքացիների, այդ թվում՝ Դոնալդ Թրամփի օրոք պետքարտուղար Մայք Պոմպեոյի և առևտրի հարցերով Թրամփի խորհրդական Փիթեր Նավարոյի նկատմամբ՝ ՉԺՀ-ի ներքին գործերին միջամտելու և չինական շահերը խաթարելու համար^[26]։

2021 թվականի հունվարի 29-ին չինական Xiaomi ընկերությունը հայց է ներկայացրել ԱՄՆ պաշտպանության նախարարության և ԱՄՆ ֆինանսների նախարարության դեմ՝ ընկերությանը Չինաստանի կառավարության շահերից ելնելով գործող չինական ընկերությունների սև ցուցակից հանելու համար^[27]։

2021 թվականի մարտի 19-ին Անքորիջում (Ալյասկա, ԱՄՆ) տեղի է ունեցել ԱՄՆ կառավարության ներկայացուցիչների (ի դեմս՝ Պետդեպարտամենտի ղեկավար Էնթոնի Բլինքենի, ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեյք Սալիվանի) և ՉԺՀ արտաքին գործերի նախարար Վան Իի և պետական խորհրդական Յան Ցզեչի հանդիպումը։ Դրա արդյունքներով չինական կողմը դժգոհություն է հայտնել և հայտարարել ԱՄՆ ներկայացուցիչների կողմից արձանագրության խախտման մասին^[28]։

Տես նաև

• ԱՄՆ-ի տնտեսություն
• Չինաստանի տնտեսություն
• Դոնալդ Թրամփի տարիֆային քաղաքականություն
• Ամերիկա-չինական հարաբերություններ

Ծանոթագրություններ

1. «Trump accuses China of 'raping' US with unfair trade policy» (անգլերեն). BBC.com. 02.05.2016. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 04.10.2018-ին.
2. Jeremy Diamond (02.05.2016). «Trump: 'We can't continue to allow China to rape our country'» (անգլերեն). CNN.com. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 04.10.2018-ին.
3. «Office of U.S. Trade Representative. The People's Republic of China» (անգլերեն). Office of U.S. Trade Representative (ustr.gov). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 04.10.2018-ին.
4. Lesley Wroughton, Jeff Mason (14.08.2017). «Trump orders probe of China's intellectual property practices» (անգլերեն). Reuters.com. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 05.10.2018-ին.
5. Tom DiChristopher (23.01.2018). «Trump's solar tariffs could put the brakes on rapid job growth in renewable energy» (անգլերեն). CNBC.com. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 13.09.2018-ին.
6. «President Trump Approves Relief for U.S. Washing Machine and Solar Cell Manufacturers» (անգլերեն). Office of the U.S. Trade Representative (ustr.gov). 2018 թ․ հունվար. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 13.09.2018-ին.
7. Jethro Mullen (2018 թ․ հունվարի 23). «China blasts Trump's new trade tariffs» (անգլերեն). CNN Money. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
8. «President Trump Announces Strong Actions to Address China's Unfair Trade» (անգլերեն). Office of the U.S. Trade Representative (ustr.gov). 2018 թ․ մարտ. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 05.10.2018-ին.
9. Donald J. Trump (22.03.2018). «Presidential Memorandum on the Actions by the United States Related to the Section 301 Investigation» (անգլերեն). Whitehouse.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 05.10.2018-ին.
10. «US publishes list of 1,300 Chinese goods worth US$50b to be targeted by tariffs» (անգլերեն). The Straits Times(www.straitstimes.com). 04.04.2018. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 05.10.2018-ին.
11. Nyshka Chandran, Everett Rosenfeld (01.04.2018). «China announces it's imposing new tariffs on 128 US products» (անգլերեն). CNBC.com. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 05.10.2018-ին.
12. «США и Китай обложили товары друг друга пошлинами. Начало торговой войны?». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 9-ին.
13. Трамп подписал меморандум о введении торговых ограничений против Китая Արխիվացված 2018-07-13 Wayback Machine // РБК, 22 марта 2018
14. «Крупнейшая в истории»: Трамп развязал войну Արխիվացված 2018-07-10 Wayback Machine // Газета.Ru
15. Цитируется по Удар на $60 միլիարդ։ чем обернется торговая война между Китаем и США Արխիվացված 2018-07-09 Wayback Machine // РБК
16. Китай подал иск в ВТО из-за новых пошлин США Արխիվացված 2018-10-21 Wayback Machine // РБК
17. Екатерина Логачева (2019 թ․ մայիսի 20). «Трамп заявил об уходе американских компаний из КНР из-за пошлин» (ռուսերեն). Известия. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 21-ին.
18. «Трамп сообщил о позитивных перспективах заключения торгового соглашения с КНР» (ռուսերեն). www.kommersant.ru. 2019 թ․ հունիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 1-ին.
19. «Китай выразил протест США из-за повышения пошлин на импорт продукции из КНР». 2019 թ․ օգոստոսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 24-ին.
20. Пока в Европе и Штатах встают автозаводы, Китай готовит "революцию" Արխիվացված 2021-05-03 Wayback Machine // Вести.ру
21. США и Китай договорились Արխիվացված 2019-10-12 Wayback Machine // Лента. Ру, 11 октября 2019
22. США и Китай достигли важных торговых соглашений Արխիվացված 2019-10-12 Wayback Machine // Взгляд, 12 октябр 2019
23. США и Китай договорились договориться // Коммерсантъ. Архивировано из первоисточника 23 Սեպտեմբերի 2020.
24. «Трамп отложил торговые переговоры с Китаем». РБК (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին.
25. Трамп ввел новые санкции против китайских компаний Արխիվացված 2021-01-06 Wayback Machine // Лента.ру, 6 января 2021
26. «МИД Китая объяснил решение о санкциях против членов администрации Трампа». РИА Новости. 21 января 2021 года. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 22-ին.
27. Arjun Kharpal (2021 թ․ փետրվարի 1). «Xiaomi sues U.S. to overturn Chinese military designation and share investment ban». CNBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 1-ին.
28. «США и Китай обменялись резкостями в начале встречи на Аляске». Forbes.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 24-ին.

Արտաքին հղումներ

• ԱՄՆ-ից Չինաստանի կախվածությունն ավարտվեց // Взгляд, 2019 թվականի հունվարի 9 (ռուս.)
• Ռուսաստանն ու Չինաստանը կարող են ծնկի բերել ԱՄՆ-ին // Взгляд, 2019 թվականի հունիսի 6 (ռուս.)
• Ինչպես է Պեկինը շրջանցում ամերիկյան արգելքները առևտրային պատերազմում // РИА Новости, 2019 թվականի հունիս (ռուս.)
• Վլադիսլավ Ինոզեմցև. Բրեստի աշխարհը չինարեն։ Չինաստանի հետ առևտրային պատերազմում ԱՄՆ-ի հաղթանակի պատճառների և հետևանքների մասին // Газета.Ru, 22.01.2020 (ռուս.)
• Չինաստանի իշխանությունները ևս մեկ անգամ ԱՄՆ-ի վարչակազմին դատի են տվել ԱՀԿ-ին՝ նրա վեճերը լուծող մարմնին // 16.12.2022 (ռուս.)
• Bridgewater Associates ֆոնդի հիմնադիր՝ Դալիո․ Չինաստանը հաղթում է ԱՄՆ-ի հետ առևտրային պատերազմում // Известия, 2023 փետրվարի 15 (ռուս.)