Ծնվել է 1922 թվականի մայիսի 14-ին Մեծ Տրգովիշչեում։ Նրա հայրը՝ Ստեպան Տուջմանը, Խորվաթիայի գյուղացիական կուսակցության շրջանային առաջնորդն էր, զոհվել է պատերազմի ժամանակ[6]։ Մայրը՝ Յուստինան (մինչև ամուսնանալը կրում էր Գմազ ազգանունը), մահացել է 1929 թվականին՝ հինգերորդ երեխայի ծննդաբերության ժամանակ[7]։ Ֆրանյոյի չորս եղբայրներից երեքը ԱՄՆ են գաղթել 1930-ականների վերջին[7]։ 1935 թվականին տեղափոխվել է Զագրեբ։
Ռազմական կարիերա
1941 թվականին գերազանցությամբ ավարտել է վարժարանը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մտել է հարավսլավական կոմկուս և Ժողովրդական-ազատագրական բանակ։ 1944 թվականի ապրիլին դարձել է պարտիզանական «Մատիա Գուբեց» բրիգադի հրամանատար[8]։ Խաղաղ պայմաններում արագ աճել է կոչումներում՝ 1953 թվականին դարձել է գնդապետ, իսկ 1959 թվականին՝ գեներալ-մայոր[9]։ Ծառայել է Գլխավոր շտաբում և պաշտպանության նախարարությունում՝ զբաղվելով կադրային հարցերով, ինչպես նաև տեսական հարցերով[9]։
Զինված ուժերից ազատվել է 1961 թվականին գեներալ-մայորի պաշտոնում, դարձել է Զագրեբի աշխատանքային շարժման պատմության ինստիտուտի տնօրեն։ Այդ պաշտոնը վարել է ակտիվ դասախոսական գործունեություն, այդ թվում՝ արտասահմանում՝ դասախոսություններ է կարդացել ինչպես կապիտալիստական երկրներում (ԱՄՆ, Կանադա, Իտալիա, Ավստրիա), այնպես էլ սոցիալիստական Չեխոսլովակիայում[10]։ 1965 թվականի դեկտեմբերին Զադարում պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն, որը պատրաստվել է Զագրեբի համալսարանում «Միապետական Հարավսլավիայի ճգնաժամի պատճառները. 1918 թվականին կազմավորումից մինչև 1941 թվականին փլուզումը» թեմայով[11]։ Սակայն հաջորդ տարվա դեկտեմբերին ակադեմիկոս Լ. Բոբանը մեղադրվեց գրագողության մեջ, որից հետո հեռացավ ինստիտուտի տնօրենի պաշտոնից և հեռացվեց կոմկուսից[12]։
Աղանդավորական գործունեություն
Երկու անգամ բանտարկվել է ազգայնականությանը սատարելու մեղադրանքով, առաջին անգամ 1972 թվականին, երկրորդ անգամ՝ 1981 թվականին, զրկվել է բոլոր պարգևներից։ Առաջին անգամ դատապարտվել է 2 տարվա ազատազրկման, սակայն ազատ է արձակվել արդեն 9 ամիս անց։ 1970-ականներին ազատ արձակվելուց հետո հարցազրույց էր տալիս արտասահմանյան լրատվամիջոցներին, ինչի շնորհիվ արտասահմանում խորվաթական սփյուռքի շրջանում հայտնի դարձավ որպես ընդդիմադիր։ 1981 թվականին Նյու Յորքում լույս է տեսել Տուջմանի Ազգայնականությունը ժամանակակից Եվրոպայում գիրքը, որում եզրակացվել է, որ «Հարավսլավիայում Խորվաթիայի Հանրապետության դրությունը համադրելի Է Հնդկաստանի դրության հետ անգլիական գաղութային տիրապետության ժամանակաշրջանում»[13]։ Արդեն 1981 թվականի փետրվարին Տուջմանը ստացել է երկրորդ ժամկետը՝ երեք տարվա ազատազրկում և հասարակական գործունեությամբ զբաղվելու հինգ տարվա արգելք[14]։ Այդ ժամկետից նա 17 ամիս է անցկացրել Լեպոգլավի բանտում (ընդմիջումով, երբ բուժման էր ուղարկվել տուն), իսկ 1984 թվականի սեպտեմբերին վաղաժամկետ ազատ է արձակվել[14]։ 1987 թվականի հունիսին նրան թույլ են տվել մեկնել արտասահման, և Ֆրանիո Տուջմանը կնոջ հետ մեկնել է Կանադա, որտեղ դասախոսություններ է կարդացել Օտտավայի և Տորոնտոյի համալսարաններում[14]։
1989-1990 թվականներին դասախոսություններով հանդես է եկել Չիկագոյում, Նյու Յորքում և Տորոնտոյում՝ «Ստեփան Ռադիչը և խորվաթական ինքնիշխանությունը» և «Ժողովրդավարական գործընթացները ժամանակակից Խորվաթիայում» թեմաներով[15]։ Նույն թվականին հանդես է եկել Դանիայում և Շվեդիայում[15]։
1989 թվականին Ֆրանյո Տուջմանը հրապարակել է իր ամենահայտնի աշխատանքը՝ «Պատմական իրականության դատարկությունը» (խորվ.՝ Bespuća povijesne zbiljnosti): Դրանում Տուջմանը կասկածի տակ է դրել հարավսլավական պատմագրության մեջ գերիշխող գնահատականները ցեղասպանության զոհերի թվի վերաբերյալ։ Չնշելով որևէ աղբյուր, նա նշել է, որ Յասենովացում սպանվել է միայն 30 000 մարդ, իսկ Հոլոքոստի զոհերի թիվը նա գնահատել է 900 000։ Մի փոքր ավելի ուշ, ելույթ ունենալով իր կուսակցության համագումարում ՔԴՄ-ն, նա հայտարարել է, որ Խորվաթիան է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակների ոչ միայն նացիստական կրթությամբ, բայց և արտահայտում խորվաթական ժողովրդի հազարամյա ձգտումները[16]։
Քաղաքական գործունեություն
Խորվաթիայի էմիգրանտների աջակցությամբ հիմնադրել է Խորվաթական ժողովրդավարական համագործակցություն կուսակցությունը (Hrvatska Demokratska Zajednica), որը հաղթել է 1990 թվականի ընտրություններում և մնացել է իշխող ընդհուպ մինչև 1999 թվականի վերջը։ Տուջմանը խորհրդարանի կողմից ընտրվել է Խորվաթիայի նախագահի պաշտոնում 1990 թվականին և վերընտրվել է ուղղակի ընտրություններում 1992 թվականին։ Նույն 1992 թվականին Տուջմանին շնորհվել է Զագրեբի պատվավոր քաղաքացու կոչում[17]։
Բոսնիայի հատվածը Կարաջորջևոյի համաձայնագրով
1995 թվականի նոյեմբերի 21-ին Խորվաթիայի կողմից ստորագրեց Դեյթոնի համաձայնագիրը։
1999 թվականին Տուջմանի մոտ ստամոքսի քաղցկեղ էր ախտորոշվել։ Հոսպիտալացումից հետո նոյեմբերի 26-ին իր լիազորությունները փոխանցել է խորհրդարանի խոսնակ Վլատկո Պավլետիչին։ Նույն թվականի դեկտեմբերի 10-ին, տեղական ժամանակով 22:15-ին, Տուջմանը կյանքից հեռացել է Զագրեբի հիվանդանոցում։ Տուջմանի մահվան կապակցությամբ Խորվաթիայում եռօրյա սուգ Է հայտարարվել[18]։ Թաղված է Միրոգայի քաղաքային գերեզմանատանը։
2013 թվականի մայիսի 29-ին բոսնիացի խորվաթների ռազմական և քաղաքական ղեկավարության դատավճռում Հաագայի տրիբունալը նշել էր, որ Տուջմանը մասնակից է եղել համատեղ հանցավոր դավադրության, որի նպատակն էր ոչ խորվաթական բնակչությանը վտարել այն տարածքներից, որոնք պետք է դառնային Բոսնիայի և Հերցեգովինայի տարածքում խորվաթական պետության մաս[19]։
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
