«Պատկերներ ցուցահանդեսից»[1] (ռուս.՝ Картинки с выставки), դաշնամուրային ստեղծագործությունների շարք, որը բաղկացած է տասը պիեսներից։ Ստեղծագործության հեղինակն է ռուս կոմպոզիտոր Մոդեստ Մուսորգսկին։ Կոմպոզիտորը սյուիտների շարքը գրել է 1874 թվականին ռուս նկարիչ, ճարտարապետ, բեմանկարիչ Վիկտոր Հարթմանի հիշատակին։
Ճարտարապետ, նկարիչ Վիկտոր Ալեքսանդրի Հարթմանը (1834—1873) XIX դարի արվեստի պատմության մեջ ճանաչվեց, որպես ռուսական ճարտարապետական արվեստի հիմնադիրներից մեկը։ Նա առանձնանում էր իր ինքնությամբ և հարուստ երևակայությամբ։
Ստասով /Ռեպին / 1873 թ․
Ակտիվորեն մասնակցել է «Հզոր խմբակի», նկարիչների արտելի և Պերեդվիժնիկների ընկերության ստեղծագործական կյանքին։ 19-րդ դարի ռուս արվեստաբան, երաժշտական քննադատ, հնագետ Վլադիմիր Ստասովը իր մեծ ներդրումն է ունեցել «Հզոր խմբակի» գեղագիտական և ստեղծագործական սկզբունքների ձևավորման վրա, որի տանն էլ հանդիպել են Մուսորգսկին և Հարթմանը և դարձել մտերիմ ընկերներ։ 1873 թվականին 39 ամյա Հարթմանի հանկարծակի մահը շատ է հուզում Մուսորգսկուն։
Ցուցահանդես
1874 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայում Ստասովի նախաձեռնությամբ և Պետերբուրգի ճարտարապետների ընկերության համագործակցությամբ անց կացվում է Հարթմանի աշխատանքների ցուցահանդես, որտեղ ներկայացվում է շուրջ 400 աշխատանք, որոնք ստեղծվել էին տասնհինգ տարիների ընթացքում․ նկարներ, ջրաներկեր, ճարտարապետական նախագծեր, թատերական ներկայացումների, թատերական հանդերձների և գեղարվեստական արտադրանքների համար էսքիզներ։
Շրջելով պատկերասրահով` Մուսորգսկին մտածում է դաշնամուրային ստեղծագործություն գրելու վերաբերյալ[2]։ Ընդամենը երեք շաբաթում, հունիսի 2-ից 22-ը կոմպոզիտորը ստեղծագործական մեկ շնչով գրում է այս սյուիտները։
Նկարներ, որոնց թեմաներով ստեղծագործել է Մուսորգսկին․
«Թզուկները»
«Հին ամրոց»
«Թյուիլրիի այգում» կամ «Երեխաների վեճը խաղից հետո՝ Թյուիլրիի այգում» (այգին այժմ գոյություն չունի)
«Լծկաններ»
«Ձվից դուրս չեկած ճուտիկների բալետը»
«Երկու հրեա - հարուստը և աղքատը՝ Սամուել Գոլդենբերգ և Շմույլե»
Sketches of theatre costumes for the ballet Trilby
№6 «Երկու հրեա-հարուստըբև աղքատը․ Սամուել Գոլդենբերգ և Շմույլե»
Հրեան մորթե գլխարկով
Jew in a fur cap. Sandomierz
Հրեան
Sandomierz [Jew]
№8 «Գետնադամբարան»
Փարիզյան գետնադամբարան
Paris catacombs (with the figures of V. A. Hartmann, V. A. Kenel, and a guide holding a lantern)
№9 «Խրճիթ հավի ոտքերի վրա»
Բաբա-Յագա Ժամացույց ռուսական ոճով։
The hut of Baba-Yaga on hen's legs. Clock in the Russian style
№ 10 «Դյուցազնական դարպասները»
Հրատարակման պատմություն
Նկարներ պատկերասրահից 1-ին հրատարակություն
Ինչպես Մուսորգսկու ստեղծագործությունների մեծ մասը, այնպես էլ «Պատկերներ ցուցահանդեսից» սյուիտների շարքը, ունի բարդ հրատարակման պատմություն։ Չնայած այն հանգամանքին, որ ստեղծագործությունը գրվել է 1874 թվականի հունիսին, շատ կարճ ժամանակահատվածում, սակայն մինչև 1886 թվականը, այն չի տպագրվել։ Կոմպոզիտորի մահից հետո, հինգ տարի անց, այն տպագրվեց նրա ընկերոջ ՝ կոմպոզիտոր Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի կողմից։ Այնուհանդերձ, այս հրատարակությունը, Մուսորգսկու աշխատանքի լիարժեք ճշգրիտ ներկայացումը չէր, այն պարունակում էր մի շարք բացթողումներ և սխալներ։ 1931 թվականին, նշելով կոմպոզիտորի մահվան 50-րդ տարելիցը, ստեղծագործությունը հրատարակվեց Պավել Լամմի կողմից։
1940 թվականին իտալացի կոմպոզիտոր Լուիջի Դալապիկկոլան հրատարակեց Մուսորգսկու այս ստեղծագործությունը՝ լայն մեկնաբանությամբ։
Պիեսներ
Զբոսանք
Promenade 1
Սյուիտը գրված է սի բեմոլ մաժորում (B♭)։
Չափը փոփոխվում է 5/4 և 6/4;
Տակտը՝ Allegro giusto, nel modo russico; senza allegrezza, ma poco sostenuto
Զբոսանք 1Առաջին զբոսանքի 3-րդ և 4-րդ տակտեր
Թեման ստեղծագործության մեջ մի քանի անգամ կրկնվում է։ Այն հիշեցնում է ռուսական ժողովրդական երգեր, մեղեդին սկսվում է «մեներգով», իսկ հետո շարունակվում «երգչախմբով»։ Ունի պարզ և ուժեղ ռիթմեր։
№ 1 «Թզուկներ»
The Gnome
Թզուկներ
Գրված է մի բեմոլ մինորում (E♭)։
Չափը՝ 3/4;
Տեմպը՝ փոփոխվող Vivo and Meno mosso, pesante
Թզուկներ, բնագիր, 1-ին տակտեր
Հարթմանի չպահպանված էսքիզում պատկերված է եղել տոնածառի խաղալիք՝ շչելկունչիկ (մարդուկ-ջարդուկ) թզուկ՝ ծուռ ոտքերով։ Դինամիկ մեղեդին այնպես վարպետորեն է գրված, որ կարծես անշարժ թզուկը սկսում է կենդանանալ, և ունկնդիրը կարող է հետևել, թե նա ինչպես է տեղից-տեղ շարժվում, իսկ հետո` քարանում։
Զբոսանք 2
Զբոսանք 2
Գրված է լա բեմոլ մաժորում (A♭)
Չափը ՝ փոփոխական 5/4 և 6/4
Տեմպը՝ Moderato commodo assai e con delicatezza
Անտրակտը հնչում է արդեն այլ օկտավաներում, նոր ներդաշնակությամբ, հանգիստ և մտածված և տանում դեպի անցում հաջորդ նկարին։
№ 2 «Հին ամրոց»
The Old Castle
Հին ամրոցը
Գրված է սոլ դիեզ մինորում (G♯)։
Չափը՝ 6/8
Տեմպը՝ Andante molto cantabile e con dolore
Կոմպոզիտորը սյուիտը գրել է Հարթմանի ջրաներկ աշխատանքի հիման վրա, որը նկարել էր Իտալիայում ճարտարապետություն ուսանելու ժամանակ։ Նկարը հնագույն մի ամրոց էր, որի ֆոնին պատկերված էր մի տրուբադուր՝ աշուղ, ձեռքին լյուտնյա։
Հնչում է երգեղիկ և մելանխոլիկ երաժշտություն, նվագում է ալտ-սաքսոֆոնը։
Զբոսանք 3
Զբոսանք 3
Գրված է սի մաժոր տոնայնությունում ( B)։
Չափը՝ փոփոխվող 5/4 և 6/4
Տեմպը՝ Moderato non tanto, pesamente
Բավականին կարճ անցում է հաջորդ նկարին (8 տակտ)։
№ 3 «Թյուիլրիի այգում»
Tuileries (Children's Quarrel after Games)
Թյուիլրի
Գրված է սի մաժոր տոնայնությունում (B)
Չափը՝ 4/4
Տեմպը՝ Allegretto non troppo, capriccioso
Նկարում պատկերված էր Թյուիլրի արքայական պալատը Ֆրանսիայում` Փարիզի կենտրոնում, որը Լուվրի հետ մի ընդհանուր համալիր է, բազմաթիվ երեխաներով և դայակներով։ Սյուիտում կոմպոզիտորը նկարագրել է պալատի աղմկոտ այգին, որտեղ դայակները փորձում են հանդարտեցնել երեխաներին։ Իջնող և բարձրացող ինտոնացիաները ցույց են տալիս նրանց վեճն ու հաշտեցումը։
№ 4 «Լծկաններ»
Մուսորգսկի / Բիդլո
Bydło
Գրված է սոլ դիոզ մինորում (G♯)
Չափը՝ 2/4
Տեմպը՝ Sempre moderato, pesante
Նկարում պատկերված էր լեհական սայլակառք, հսկայական անիվներով, որոնք եզներ էին տանում։
Զբոսանք 4
Զբոսանք 4
Գրված է ռե մինորում (D)
Չափը՝ փոփոխական 5/4, 6/4 և 7/4
Տեմպը՝ Tranquillo
№5 «Ձվից դուրս չեկած ճուտիկների բալետը»
Հարթման, Բալետի էսքիզՄուսորգսկի, Բալետ
Գրված է ֆա մաժորում (F)
Չափը՝ 2/4
Տեմպը՝ Scherzino (vivo, leggiero)
Սյուիտը գրված է Ջուլիա Գերբերի «Trilby» բալետի համար Հարթմանի արված էսքիզների մոտիվներով։ 17 էսքիզներից պահպանվել են չորսը։
№6 «Երկու հրեա - հարուստը և աղքատը՝ Սամուել Գոլդենբերգ և Շմույլե»
Samuel Goldenberg und Schmuyle
Մուսորգսկի , №6
Գրված է սի բեմոլ մինոր տոնայնությունում (B♭)
Չափը՝ 4/4
Տեմպը՝ Andante. Grave energico and Andantino
Նկարում պատկերված են երկու հրեաներ՝ հարուստ և աղքատ։
Զբոսանք
Գրված է սի բեմոլ մաժորում (B♭)
Չափը՝ փոփոխական 5/4, 6/4 և 7/4
Տեմպը՝ Allegro giusto, nel modo russico; poco sostenuto.
№7 «Լիմոժ։ Շուկա։ (Մեծ նորությունը)»
Limoges. The Market (The Great News)
Լիմոժ
Գրված է մի բեմոլ մաժորում (E♭)
Չափը՝ 4/4
Տեմպը՝ Allegretto vivo, sempre scherzando
Նկարում՝ շուկայում կատաղի վեճի բռնված ֆրանսուհիներ են։
Լիմոժը քաղաք և համայնք է Ֆրանսիայում, որտեղ կոմպոզիտորը նկարագրում է շուկայի եռուզեռը։
№8 «Գետնադամբարան»
Հարթման, Փարիզի գետնադամբարանԳետնադամբարան
Catacombs (Roman Tomb)
Գրված է սի մինորում (B)։
Չափը՝ 3/4, 6/4
Տեմպը՝ Largo (Sepulcrum) Andante non troppo con lamento (Con mortuis)
Այս նկարում Հարթմանը իրեն է ներկայացնում, զննելով Փարիզի գետնադամբարանը՝ լապտերի լույսով։
№9 «Խրճիթ հավի ոտքերի վրա»
The Hut on Hen's Legs (Baba Yaga)
Գրված է դո մինոր տոնայնությունում (C)
Չափը՝ 2/4
Տեմպը՝ Allegro con brio, feroce and Andante mosso
Այս նկարը Հարթմանը պատկերել է ժամացույցի վրա ՝ հավի ոտքերով թռչող խրճիթի տեսքով։ Մուսորգսկին ավելացրել է ցախավելի վրա թռչող կախարդի։
№10 «Դյուցազնական դարպասները»
Հսկա դարպասներՀարթման, Քաղաքի դարպասի նախագիծ
The Bogatyr Gates (In the Capital in Kiev)
Գրված է մի բեմոլ մաժորում (E♭)
Չափը՝ 4/4
Տեմպը՝ Maestoso
Նկարը Հարթմանի Կիև քաղաքի դարպասների նախագծումն էր՝ հին ռուսական, բարձր ոճով, որը սլավոնական սաղավարտի տեսք ուներ։
Calvocoressi, Michel D., Modest Mussorgsky: His Life and Works. London: Rockliff; Fair Lawn, N.J.: Essential Books, 1956.
Calvocoressi, Michel D., and Gerald Abraham. Mussorgsky. Master Musicians, New Series. London: J. M. Dent & Sons, Ltd.; New York: Dutton, 1946. Revised edition, London: Dent, 1974. 0-460-03152-X.
Dubal, David, The Art of the Piano: Its Performers, Literature, and Recordings, third edition, revised and expanded. With accompanying CD recording. Pompton Plains, N.J.: Amadeus Press, 2004. 1-57467-088-3.
Frankenstein, Alfred, "Victor Hartmann and Modeste Musorgsky." The Musical Quarterly 25, no. 3 (July 1939): 268–91.
Mussorgsky, M., M. P. Musorgskiy: Letters, Gordeyeva, Ye. (editor), 2nd edition. Moscow: Music (publisher), 1984 [Мусоргский, М., М. П. Мусоргский: Письма, Гордеева, Е. (редактор), издание второе, Москва: Музыка, 1984].
Mussorgsky, M., Pictures from an Exhibition (score), edited by N. Rimsky-Korsakov. Saint-Petersburg: V. Bessel & Co., 1886
Mussorgsky, M., Pictures from an Exhibition (score), edited by P. Lamm. Moscow: Muzgiz, 1931
Mussorgsky, M., Pictures from an Exhibition (manuscript facsimile). Moscow: Muzïka, 1975
Orga, Ates, "Mussorgsky's Pictures at an Exhibition on record". International Piano Quarterly 2, no. 5 (Autumn 1998): 32–47.
Orlova, A., Musorgsky Remembered, translated by Zaytzeff, V., and Morrison, F., Bloomington and Indianopolis: Indiana University Press, 1991
Parrott, Jasper, and Vladimir Ashkenazy. Beyond Frontiers. London: Collins; London: Hamilton; New York: Atheneum, 1984. 0-00-216373-X (Collins); 0-241-11575-2 (Hamilton); 0-689-11505-9 (Atheneum)
Schonberg, Harold C. The Lives of the Great Composers, revised edition. New York: W. W. Norton & Company, 1981. 0-393-01302-2. London: Abacus, 1997. 0-349-10972-9.
Richard Taruskin. Musorgsky: Eight Essays and an Epilogue. Princeton: Princeton University Press, 1993. 0-691-09147-1.
