Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումներ

Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումներ
Թվական	օգոստոսի 6, 1945 — օգոստոսի 9, 1945
Մասն է	Հիմնական կոնֆլիկտ՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Վայր	Հիրոսիմա, Նագասակի, Ճապոնական կայսրություն
Արդյունք	Դաշնակից ուժերի հաղթանակ
Հակառակորդներ
Բրիտանական կայսրություն	Ճապոնական կայսրություն
Հրամանատարներ
ԱՄՆ Ուիլյամ Ստերլինգ Փերսոն  ԱՄՆ Փոլ Տիբեթս	Հատա Շունրոկու
Կողմերի ուժեր
«Մանհեթենյան ծրագիր» «509-րդ խառը ռազմաօդային խումբ»	«Երկրորդ հրաման»
Ռազմական կորուստներ
չկան	90.000–166.000 Հիրոսիմայում 60.000–80.000 Նագասակիում
Ընդհանուր կորուստներ

Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումներ (համապատասխանաբար 1945 թվականի օգոստոսի 6-ին և 9-ին), մարդկության պատմության մեջ միջուկային զենքի ռազմական կիրառման միակ օրինակները։ Այն իրականացվեց ԱՄՆ-ի Զինված ուժերի կողմից, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի եզրափակիչ փուլում (պաշտոնապես հայտարարված նպատակը Ճապոնիայի կապիտուլյացիան արագացն էր), Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի խաղաղօվկիանոսյան թատերաբեմի ռազմական գործողությունների շրջանակներում։

1945 թվականի օգոստոսի 6-ի առավոտյան ամերիկյան B-29 «Enola Gay», ռմբակոծիչը, որն այդպես էր կոչվել անձնակազմի հրամանատարի գնդապետ Փոլ Թիբբեթսի մոր անունով (Էնոլա Գեյ Հագարդ), ճապոնական Հերոսիմա քաղաքի վրա նետեց 13-18 կիլոտոն տրոտիլի համարժեքությամբ ատոմային «Little Boy» («Փոքրիկ») ռումբը։ Երեք օր անց, 1945 թվականի օգոստոսի 9-ին «Fat Man» («Հաստլիկ») ատոմային ռումբը նետվեց Նագասակի քաղաքի վրա B-29 «Bockscar» ռմբակոծիչի հրամանատար օդաչու Չարլզ Սուինիի կողմից։ Զոհվածների ընդհանուր թիվը կազմեց Հերոսիմայում 90-166 հազար մարդ և Նագասակիում՝ 60-80 հազար մարդ։

Ճապոնիայի նկարիչներ, խաղաղության միջազգային մրցանակների դափնեկիրներ Իրի և Տոսիկո Մարուկին, ովքեր այդ ոճրագործության ականատեսներն էին և հետագայում կրեցին նրա սարսափելի հետևանքները, հետևյալ կերպ էին պատմում կատարվածը.

Կուրացուցիչ կանաչագույն բռնկում, պայթյուն, գիտակցությունը ճնշված է, տաք քամու ալիք․․․ և հաջորդ վայրկյանին շուրջն ամենինչ այրվում էր․․․ փլվող տների բեկորների տակ ընկած են ուշագնաց մարդիկ, կրակի մեջ մեռնում են կանայք, կրակե օղակում մեռնում են ուշքի եկած և փրկվել ցանկացող մարդիկ․․․ մի ակնթարթ և մարդկանց վրայից թափվում է բռնկված հագուստը, ուռչում են ձեռքերն ու դեմքերը, կուրծքը, պայթում են արնագույն բշտիկները և ծվեն-ծվեն ցած են սահում մաշկի կտորները․․․ դրանք ուրվականներ են։ Վեր բարձրացրած ձեռքերը նրանք շարժվում են ամբոխով՝ օդը խլացնելով աղեկտուր ճիչերով։ Գետնին ընկած է նորածին երեխան, մայրը մեռել է, բայց ոչ ոք ուժ չունի օգնելու, բարձրացնելու։ Խլացած և այրված մարդիկ խելագարված կիտվել են ոռնացող ամբոխում և կուրորեն դես ու դեն են խփվում՝ ելք փնտրելով։

Օգոստոսի 7-ին ճապոնական կառավարությունը հայտնի ֆիզիկոս Իոշիո Նիշիուին ուղարկեց Հիրոսիմա, տեղում պարզելու համար կիրառված զենքի բնույթը։ Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ հողը բարձր ռադիոակտիվություն ունի, և դա կասկած անգամ չթողեց, որ ատոմային ռումբ էր գցվել։

ԱՄՆ-ի ատոմային ռմբակոծությունների կրկնակի ցնցումը և ԽՍՀՄ-ի ընդդեմ Ճապոնիայի պատերազմի մեջ մտնելը 1945 թվականի օգոստոսի 9-ին խորը ազդեցություն գործեցին Ճապոնիայի վարչապետ Կանտարո Սուձուկիի և Ճապոնիայի արտաքին գործերի նախարար Տոգո Սիգենորիի վրա, որոնք եկան այն եզրակացության, որ Ճապոնիայի կառավարությունը պետք է վերջ տա պատերազմին^[1]։

1945 թվականի օգոստոսի 15-ին Ճապոնիան հայտարարեց իր կապիտուլյացիայի մասին^[2][3]։ Կապիտուլյացիայի մասին ակտը, որը ձևականորեն վերջ դրեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, ստորագրվեց 1945 թվականի սեպտեմբերի 2-ին։

Ճապոնիայի կապիտուլյացիայի հարցում ատոմային ռմբակոծության դերը և բուն ռմբակոծությունների էթիկական արդարացումները մինչ օրս սուր վեճերի առարկա են։

Նախադրյալներ

Հիրոսիմայի վրա նետված «Փոքրիկ տղա» ռումբի փորձատիպարը (անգլ.՝ Little boy)

1944 թվականի սեպտեմբերին ԱՄՆ նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտի և Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Ուինսթոն Չերչիլի Հայդ պարկում հանդիպման ժամանակ պայմանավորվածություն է կնքվել, ըստ որի նախատեսվում էր Ճապոնիայի դեմ ատոմային զենք կիրառել^[4]։ 1945 թվականի ամռանը Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները Մեծ Բրիտանիայի և Կանադայի աջակցությամբ Մանհեթենյան նախագծի շրջանակներում ավարտել են ատոմային զենքի առաջին գործող օրինակների ստեղծման նախապատրաստական աշխատանքները։

ԱՄՆ-ի՝ երեք ու կես տարվա Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում ուղղակի մասնակցությունից հետո սպանվել է մոտ 200 հազար ամերիկացի, նրանցից կեսը՝ Ճապոնիայի դեմ պատերազմի ժամանակ։ 1945 թվականի ապրիլից-հունիս ընկած ժամանակահատվածում ճապոնական Օկինավա կղզու գրավման գործողության ժամանակ զոհվել է ավելի քան 12 հազար ամերիկյան զինծառայող, ևս 39 հազարը՝ վիրավորվել (ճապոնացիների կորուստները կազմել էին 93-110 հազար զինծառայող և ավելի քան 100 հազար քաղաքացիական անձինք)։ Սպասվում էր, որ Ճապոնիա ներխուժումը կհանգեցնի կորուստների, որոնք մի քանի անգամ ավելի մեծ կլինեն, քան Օկինավայում։

1945 թվականի մայիս․ թիրախների ընտրություն

Հիրոսիման և Նագասակին Ճապոնիայի քարտեզի վրա

Երկրորդ նիստի ժամանակ Լոս Ալամոսում (1945 թվական, մայիսի 10-11) Թիրախների ընտրության կոմիտեն՝ որպես թիրախ առաջարկում է ատոմային զենքը գործածել Կիոտո (խոշորագույն արդյունաբերական կենտրոն), Հիրոսիմա, Յոկոգամա (ռազմական արդյունաբերության կենտրոն), Կոկուրա (խոշորագույն ռազմական զինապահեստ) և Նիհիգատա (ռազմական նավակայան և մեքենայաշինության կենտրոն) քաղաքներում։ Կոմիտեն մերժեց միայն ռազմական նպատականերով զենքի կիրառման գաղափարը, քանի որ կար հավանականություն վրիպելու փոքր տարածքում՝ չշրջապատված լայնարձակ քաղաքային գոտիով^[5]։

Թիրախների ընտրման հարցում մեծ նշանակություն տրվեց այնպիսի հոգեբանական գործոններին, ինչպիսիք են՝

• Հասնել առավելագույն հոգեբանական ազդեցության Ճապոնիայի դեմ,
• Առաջին անգամվա զենքի կիրառումը պետք է լիներ բավականաչափ նշանակալից՝ դրա կարևորությունը միջազգայնորեն ընդունելու համար։ Կոմիտեն նշեց, որ Կիոտոյի ընտրությունը խոսում էր այն մասին, որ դրա բնակչությունը ավելի բարձր կրթական մակարդակ ուներ և այդ պատճառով, ավելի լավ կարող էր գնահատել զենքի նշանակությունը։ Հիրոսիման էլ ուներ այնպիսի չափս և դիրք, որ ըստ հաշվարկների՝ շրջակա բլուրներից կիզակետվելու ազդեցությամբ, ժայթքման ուժը կարող էր մեծանալ^[6]։

ԱՄՆ-ի ռազմական նախարար Հենրի Ստիմսոնը նշել է Կիոտոն՝ որպես մշակութային նշանակություն ունեցող քաղաք։ Էդվին Օ. Ռայշաուերի խոսքերով՝ Ստիմսոնը «գիտեր և գնահատում էր Կիոտոն դեռ մի քանի տասնամյակ առաջ այնտեղ անցկացրած մեղրամսի ժամանակներից»^[7]։

Ատոմային ռումբի զոհերի հանձնաժողով - ABCC

Ատոմային ռումբի զոհերի հանձնաժողովը (Atomic Bomb Casualty Commission, ABCC) հանձնաժողով էր, որը ստեղծվեց 1946 թվականին՝ համաձայն Հարի Ս. Թրումենի նախագահական հրահանգի: Հանձնաժողովի միակ նպատակը ատոմային ռումբի պայթյունից փրկվածների վրա հետազոտություններ իրականացնելն էր, քանի որ հավատում էին, որ նման հնարավորություն կրկին չի լինի մինչև հաջորդ համաշխարհային պատերազմը։^[8][9]

Այս պատճառով հանձնաժողովը հետազոտում էր հիբակուշաների առողջությունը, սակայն չէր զբաղվում նրանց բուժմամբ։ Ամերիկյան առաջնորդները հիբակուշաների բուժումը համարում էին պատասխանատվության ընդունում նրանց վնասվածքների համար։ Արդյունքում, հիբակուշաները զգում էին, որ ABCC հանձնաժողովը իրենց վերաբերվում էր որպես փորձերի առարկաների։^{[8][10][11][12]}

ABCC հանձնաժողովը կենտրոնացել էր նաև Նագասակիի Նիշիյամա ( Nishiyama) թաղամասի վրա։ Հիպոկենտրոնի և Նիշիյամայի միջև տեղակայված լեռները խոչընդոտում էին պայթյունի ճառագայթման և ջերմության ուղիղ ներթափանցմանը Նիշիյամա, և այնտեղ ուղիղ վնաս չէր արձանագրվել։ Սակայն՝ նստող մոխիրի և անձրևի պատճառով հետագայում պարզվել էր, որ տարածքում ճառագայթման մեծ մակարդակ էր առկա։ Այդ իսկ պատճառով պատերազմից հետո բնակիչներին տեղյակ չպահելով՝ իրականացվել են առողջապահական հետազոտություններ։^[13] Սկզբնական շրջանում Նիշիյամայում հետազոտություններն իրականացվում էին ամերիկյան բանակի կողմից, սակայն հետագայում դրանք փոխանցվեցին ABCC հանձնաժողովին։

Ատոմային ռումբի պայթյուններից մի քանի ամիս անց Նիշիյամայի բնակիչների մոտ նկատվեց սպիտակ արյան բջիջների թվի զգալի աճ։ Կենդանիների մոտ ամբողջական ճառագայթահարման արդյունքում կարող է զարգանալ լեյկեմիա, ուստի նպատակ դրվեց ուսումնասիրել, թե ինչ տեղի կունենա մարդկանց հետ։ Բացի այդ, մարդկանց մոտ հայտնաբերվել է օստեոսարկոմա՝ ռադիոակտիվ նյութերի բերանային ընդունման հետևանքով։^[13][14] ABCC հանձնաժողովի կազմած զեկույցի համաձայն՝ Նիշիյամա թաղամասի բնակիչները, որոնք ուղիղ ազդեցություն չէին կրել ատոմային ռումբի պայթյուններից, դիտարկվել էին իդեալական խումբ՝ մնացորդային ճառագայթման հետևանքները ուսումնասիրելու համար։^[13][14]

ԱՄՆ-ը շարունակեց մնացորդային ճառագայթման վերաբերյալ հետազոտությունները այն բանից հետո, երբ Ճապոնիան դարձավ անկախ, սակայն արդյունքները երբեք չէին փոխանցվել Նիշիյամայի բնակիչներին։^[15] Դրա հետևանքով, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո բնակիչները շարունակեցին զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, ինչի պատճառով ավելացավ լեյկեմիայով հիվանդների թիվը, և մահացությունները շատացան։^[15]

Ատոմային ռմբակոծություններից հետո ճապոնացի գիտնականները ցանկանում էին հետազոտություններ անցկացնել՝ հիբակուշաների բուժման ուղիներ գտնելու համար, սակայն SCAP թույլ չտվեց ճապոնացիներին ուսումնասիրել ատոմային ռումբի պատճառած վնասները։^[13] Հատկապես մինչև 1946 թվականը գործող կանոնակարգերը խիստ էին, ինչը հանգեցրեց ճառագայթման հետևանքով ավելի մեծ թվով մահերի։^[16]

Երբ հիբակուշաները հրաժարվեցին անցնել սովորական բժշկական քննությունների, ABCC-ն սպառնաց նրանց պատերազմական դատարան տանելու համար պատերազմական հանցագործությունների մեղադրանքով։ Բացի այդ, երբ հիբակուշաները մահանում էին, ABCC-ն անձամբ այցելում էր նրանց տներ և տանում նրանց մարմինները մարմնավերլուծության համար։^[17] ABCC-ն նաև փորձեց վերցնել մահացած երկվորյակների մարմինները հետազոտության համար։^[18] Որոշվում է, որ առնվազն 1,500 օրգաններ ուղարկվել են Վաշինգտոնի Զինված ուժերի Պաթոլոգիայի ինստիտուտ։^[17]

Գրականություն

• Ալեքսանդր Կուզին - « Երբ աշխարհները հաղորդակցվում են»

Ծանոթագրություններ

1. Sadao Asada. «The Shock of the Atomic Bomb and Japan’s Decision to Surrender: A Reconsideration». The Pacific Historical Review, Vol. 67, No. 4 (Nov., 1998), pp. 477—512.
2. В. Молодяков. Советский Союз и капитуляция Японии(չաշխատող հղում) // Фонд стратегической культуры
3. В. П. Зимонин. Советские войска на Дальнем Востоке ускорили завершение Второй мировой войны Արխիվացված 2011-11-10 Wayback Machine // Военно-исторический журнал, 2005
4. «О. А. Ржешевский «У истоков Холодной войны»» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 13-ին.
5. «Atomic Bomb: Decision—Target Committee, May 10–11, 1945». Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 22-ին.
6. «"Summary of Target Committee Meetings on 10 and 11 May 1945"» (PDF). National Security Archive (անգլերեն). George Washington University, США. 2005 թ․ օգոստոսի 5. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 27-ին.
7. Reischauer, Edwin My Life Between Japan And America. — New York: Harper & Row, 1986. — С. 101. — 367 с. — ISBN 0060390549
8. How a secretive agency discovered the A-bomb’s effect
9. The Origins of ‘Hibakusha’ as a Scientific and Political Classification of the Survivor
10. How a Secretive U.S. Agency Discovered the A-Bomb’s Effect on People
11. For Whom does RERF Exist? －TSS Special Documentary for 75 Years Since the Atomic Bombing－ TSS-TV Co., Ltd.
12. Radiation research foundation to apologize for studying but not treating hibakusha
13. The Hidden Truth of the Initial A-bomb Surveys (Part 1) NHK
14. "Recommendations for Continued Study of the Atomic Bomb Casualties", Papers of James V. Neel, M.D., Ph.D. Manuscript Collection No. 89 of the Houston Academy of Medicine, Texas Medical Center Library.
15. The Hidden Truth of the Initial A-bomb Surveys (Part 2) NHK
16. NHK Special (2023). Atomic bomb initial investigation The hidden truth:Hayakawa Shobo pp. 124–125. (原爆初動調査 隠された真実 (ハヤカワ新書) NHKスペシャル取材班 (著) pp. 124–125.) ISBN 978-4-153-40012-2
17. プロデュースされた〈被爆者〉たち 岩波書店 柴田　優呼 pp121-122 ISBN:9784000614580
18. Hibakusha: 2nd gen. Korean who met pope in Hiroshima vows to pass on A-bomb truth